یك فیلترینگ برای همه

در سیستم جدید, فیلترینگ بر اساس كلمات ممنوعه در آدرس صفحات به طور كلی برداشته خواهد شد

در سیستم جدید، فیلترینگ بر اساس كلمات ممنوعه در آدرس صفحات به طور كلی‌ برداشته خواهد شد. آنطور كه مدیرعامل شركت دلتاگلوبال می‌گوید، با راه‌اندازی سیستم جدید، كاربران حتی می‌توانند مثلا كلمه «سكس» را به وسیله موتورهای جست‌وجو در اینترنت جست‌وجو كنند و به صفحاتی كه از نظر روانشناسی و پزشكی به این موضوع پرداخته‌اند دسترسی داشته باشند.

مقدمه:

از حدود چهار سال پیش كه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مصوبه‌ای وضعیت فیلترینگ اینترنت را مشخص كرد و تعیین مصادیق آن را به كمیته‌ای سه‌نفره سپرد، وضعیت فیلترینگ در كشور دستخوش تحولات و تغییرات متفاوتی شده است.اما آنچه مسئولین را به فكر اجرایی كردن «طرح بانك جامع فیلترینگ كشور» انداخت، ناهماهنگی‌های این حوزه و اعتراضات فراوان -و در پاره‌ای مواقع به‌جا و صحیح- كاربران در مورد اعمال فیلترینگ ناقص و اشتباه بود. مهم‌ترین ویژگی طرح جدید، از بین بردن چند‌گانگی فیلترینگ برای خدمات ارائه شده توسط شركت‌های ارائه خدمات اینترنتی است.دو تن از مسئولین شركت دلتاگلوبال(رییس هیئت مدیره و مدیر عامل) كه مسئولیت اجرای این طرح به عنوان پیمانكار به آنها سپرده شده است در گفت‌وگویی اختصاصی با خبرنگار ماهنامه دنیای كامپیوتر و ارتباطات كه در شماره آتی این ماهنامه منتشر خواهد شد در این مورد به گفت‌وگو نشسته‌اند. مدیرعامل شركت دیتا(رشیدی) هم علیرغم قول مساعد اولیه و پس از دو ماه پیگیری، حاضر به گفت‌وگو با ما نشد تا بخشی از سوالات مربوط به این طرح جدید همچنان بی‌پاسخ بماند.

طرح یكپارچه‌سازی فیلترینگ

روش ثابت فیلترینگ در مراكز اینترنتی، در همه جای دنیا استفاده از بسته‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری ویژه فیلترینگ است كه دسترسی به ترافیك غیرمجاز و مشاهده آدرس‌های ممنوعه را مسدود می‌كند. این مجموعه، برای تشخیص آدرس‌های غیرمجاز از مجاز، به یك دیتابیس(پایگاه داده) مراجعه می‌كند. در ایران، تهیه مجموعه نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فیلترینگ تاكنون به عهده شركت‌های ایرانی بوده است و از محصولات ساخت داخل استفاده می‌شده است. در مورد پایگاه داده مورد استفاده برای فیلترینگ هم تاكنون آنچه اتفاق افتاده، استفاده از محصولات خارجی بوده است. در واقع برای تهیه و بروز نگهداشتن پایگاه داده مورد استفاده در فیلترینگ، نرم‌افزارهای خاصی وجود دارد كه تا كنون از نمونه‌های خارجی و اغلب آمریكایی آنها از قبیل اسمارت فیلتر(smartfilter) و وب‌واشر(webwasher) استفاده می‌شده است.

شركت فناوری اطلاعات(شركت دیتا) به عنوان متولی این موضوع، و برای هماهنگی فیلترینگ در سطح كشور، به عنوان گام نخست، امتیاز تهیه و فروش تجهیزات مربوط به فیلترینگ در ایران را به چهار شركت ایرانی واگذار كرد و همه مراكز ارائه خدمات اینترنتی اعم از آی‌اس‌پی‌ها و آی‌سی‌پی‌ها و شركت‌های دولتی، ملزم به تهیه تجهیزات فیلترینگ از این شركت‌ها هستند. در مرحله بعد، برای تعیین شركت مسئول مدیریت پایگاه داده فیلترینگ، مناقصه‌ای با حضور شركت‌های ایرانی برگزار شد كه از بین آنها «دلتاگلوبال» برنده مناقصه شد.

روش‌های فیلترینگ

در كشورهای مختلف دنیا فیلترینگ به دو روش انجام می‌شود: فیلتر كردن نشانی‌های اینترنتی براساس یك لیست سیاه(در یك پایگاه داده)، و فیلتر كردن براساس محتوای هر صفحه اینترنتی. روش دوم در دنیا به فیلتر محتوا (content filter) معروف است كه برای پهنای باند خیلی بالا ‌قابل انجام نیست.مدیر عامل دلتا گلوبال در توضیح سیستم جدید شركت كه بزودی در سطح كشور بكار گرفته خواهد شد خبر از ابداع روشی جدید و تلفیق این دو روش می‌دهد: «در ایران تاكنون فیلترینگ نوع دوم را نداشته‌ایم، چون برای پهنای باند یك كشور جوابگوی آن نیست. ما با شیوه انحصاری خودمان این دو روش را تركیب كردیم. در روش ما تمام مواردی كه توسط كاربران دیده می‌شود دوباره در مورد آنها تصمیم‌گیری می‌شود.» در واقع در سیستم جدید، همه آدرس‌هایی كه توسط كاربران دیده شده‌اند، توسط سیستم جمع‌آوری می‌شوند و دوباره به آنها مراجه می‌شود تا در مورد امكان مشاهده مجدد آن تصمیم گرفته شود. به گفته مسئولین دلتاگلوبال، این روش باعث می‌شود اگر سایت گمنام غیرمجازی با تعداد زیاد مراجعه كننده ایرانی وجود دارد به راحتی شناسایی شود.آنچه تاكنون در ایران اتفاق افتاده، فیلترینگ بر اساس یك پایگاه داده ثابت بوده كه هر چند وقت به یكبار توسط نیروهای انسانی بروز می‌شده است. در حال حاضر در كنار استفاده از فیلترینگ بر اساس پایگاه داده، از روش وجود كلمات كلیدی ممنوعه در آدرس صفحات اینترنتی هم استفاده می‌شود كه ضریب خطای بسیار بالایی دارد. بر اساس این روش به نرم‌افزار فیلترینگ فرمان داده می‌شود كه مثلا تمام صفحاتی كه در آدرس آنها از كلمه «سكس»، «زن» یا «دختر» یا «عشق» استفاده شده است مسدود شوند. هر چند كه بر اساس این فرمان، جلوی مشاهده تعداد زیادی از صفحات مستهجن گرفته می‌شود، اما به دلیل هوشمند نبودن سیستم، كاربران از تعداد زیادی از صفحاتی كه مطالب مفید علمی در مورد موضوعات فوق دارند هم محروم می‌شوند. از جمله نكات مثبت سیستم جدید، حذف این روش از فیلترینگ است. به عبارت دیگر، در سیستم جدید فیلترینگ، بر اساس كلمات ممنوعه در آدرس صفحات به طور كلی‌ برداشته خواهد شد. آنطور كه مدیر عامل می‌گوید، با راه‌اندازی سیستم جدید، كاربران حتی می‌توانند مثلا كلمه «سكس» را به وسیله موتورهای جست‌وجو در اینترنت جست‌وجو كنند و به صفحاتی كه از نظر روانشناسی و پزشكی به این موضوع پرداخته‌اند دسترسی داشته باشند.

سیاه، سفید، خاكستری

روش جداسازی صفحات ممنوعه از غیرممنوعه بر اساس تقسیم‌بندی صفحات مشاهده شده، در سه دسته سیاه، سفید و خاكستری انجام می‌شود. به گفته مدیر عامل: «آن دسته از صفحات كه روبات تشخیص دهد قطعا باید فیلتر شوند در لیست سیاه قرار می‌گیرند. صفحاتی كه مشكل خاصی ندارند هم صفحات لیست سفید محسوب می‌شوند. اما ممكن است وضعیت برخی صفحات در نگاه اول مشخص نباشد. مثلا روبات، یك كلمه سكس در سایت دیده است، اما مشخص نیست سایت مستهجن است یا نه. این سایت‌ها در بخش خاكستری قرار می‌گیرند.»در سیستم جدید، وظیفه تعیین وضعیت این لیست خاكستری بر عهده یك گروه از نیروی انسانی متشكل از جامعه‌شناس، روانشناس، پزشك و روحانی آشنا با حقوق است. مدیر عامل، توضیحاتش را اینطور ادامه می‌دهد: «این تیم علاوه بر تصمیم‌گیری در مورد لیست خاكستری، به شكایات راجع به لیست سیاه‌ و سایت‌هایی كه به اشتباه مسدود شده‌اند و یا به اشتباه مسدود نشده‌اند رسیدگی می‌كند.» به گفته او، كارشناسان بعد از بررسی، لیست خاكستری را به دو قمست «سیاه» یا «سفید» تقسیم می‌كنند. بعد از ۶ ماه هم كل سیاه و سفید دوباره چك می‌شود كه اگر تغییر مالكیت دامنه پیش آمده بود مشكلی به وجود نیاید و اشتباهی رخ ندهد.

مسئولین دلتا گلوبال معتقدند با راه‌اندازی سیستم جدید، اعتراضات مردم در مورد اشتباهات فیلترینگ بسیار كاهش خواهد یافت.

مقابله با فیلترشكن‌ها

رئیس هیئت مدیره شركت وعده می‌دهد كه سیستم جدید، فیلترشكن‌ها را در مدت كوتاهی بین چند روز شناسایی و مسدود خواهد كرد. در واقع سیستم از طریق مشاهده مجدد صفحات دیده شده می‌تواند فیلترشكن‌هایی كه به تازگی راه‌اندازی می‌شوند را به راحتی شناسایی كند.

مقایسه با سیستم‌های خارجی

«سیستم ما در كنار اسمارت‌فیلتر و وب‌واشر آزمایش شد و نقایص آنها را نشان داد. ظرف ۷ روز ما ۲۵۰ هزار سایت دیدیم كه كاربرها دیده بودند و سیستم ما تشخیص داده بود كه اینها مشكل دارند. سیستم بصورت قطعی گفته بود ۲۵هزارتای آنها باید بسته شود كه تست كردیم و درست بود و چند صدهزارتای دیگر هم باید چك می‌شدند.» این توضیحات را مدیر عامل شركت در مورد مقایسه سیستم جدید با نمونه‌های خارجی می‌گوید. او در مورد مزیت دیگر سیستم اینطور توضیح می‌دهد: «سیستم ما حسن بارزی كه نسبت به بقیه دیتابیس‌های دنیا دارد این است كه این دیتابیس نیست. در دنیا همه دیتابیس می‌فروشند، اما این «سیستم تولید دیتابیس» است. اگر الان قرارداد شركت دیتا با وب‌واشر تمام شود، آنها دسترسی به دیتابیس ندارند و در واقع با اتمام قرارداد، نمی‌توانند دیتابیس را بروز كنند و به شكل كامل از محصول استفاده نمایند. اما دیتابیس ما منبع‌باز است و حتی می‌توان دیتابیس را بطور مستقل فروخت.»

خصوصیات سیستم جدید

مدیر عامل دلتاگلوبال در مورد دیگر ویژگی‌های سیستم جدید هم توضیحاتی می‌دهد: «سیستم فیلتر طراحی شده در كشور، این قابلیت را دارد كه بر حسب آی‌پی‌ مقصد مورد استفاده، اینترنت را با سطح خاصی از فیلترینگ در اختیار كاربر قرار دهد. مثلا بدیهی است كه فیلتر در یك نشریه باید كمتر از یك مدرسه باشد. در یك نشریه می‌توان دسترسی به برخی سایت‌هایی كه برای عموم ممنوع است را آزاد گذاشت، در حالی كه در مدرسه حتی باید صفحات مربوط به بازی و گزارش فوتبال را هم بست. یا مثلا در دانشگاه و در سالنی كه در آن دانشجویان دكتری می‌نشینند و یا حوزه علمیه، نباید فیلترینگ اعمال شود. سیستم فیلتری كه در ایران طراحی شده این امكان برای آن وجود دارد. این كار به وسیله تعریف دسته‌بندی‌های متفاوت در سیستم جدید امكان‌پذیر می‌شود.» به گفته رئیس هیئت مدیره شركت، سیستم طراحی شده بوسیله دلتاگلوبال، توانایی دسته‌بندی محتوایی صفحات اینترنت را دارد.برای اعمال فیلترینگ متفاوت بر اساس آی‌پی مقصد هم از این دسته‌بندی‌ها استفاده می‌شود. مثلا چند دسته از موضوعات برای همه كاربران فیلتر می‌شوند و برای هر دسته خاص، فیلترهای خاص دیگری هم می توان اعمال كرد. مثلا دسته‌ای بنام بازی تعریف كرد كه مشاهده لیست صفحات موجود در این دسته در مدارس ممكن نباشد. به این ترتیب می‌توان در ادارات و شركت‌ها جلوی استفاده نامربوط از اینترنت در ساعات اداری را گرفت. استفاده نامربوط از اینترنت در ساعات اداری توسط كارمندان در سال‌های اخیر ضرر و زیان بسیاری را متوجه كشور كرده است و با استفاده از سیستم جدید می‌توان در ساعات اداری، دسترسی به اینترنت در هر شركت یا اداره را فقط در مورد دسته‌بندی مرتبط آزاد گذاشت .به گفته رئیس هیئت مدیره دلتاگلوبال، در مرحله اول اجرای این سیستم، مشاهده صفحات هفت دسته بطور مشترك برای همه كاربران ممنوع خواهد بود كه این دسته‌بندی‌ها عبارتند از: قمار، سكس، خشونت، تجارت كثیف، پولشویی، قاچاق مواد مخدر، سایت‌های ترویج خودكشی.

محمد مهدی مولایی