نـابـاروری مـردان از تـشخیـص تا درمـان

وقتی زوجی بدون جلوگیری با هم رابطه زناشویی دارند و بعد از یک سال خانم باردار نمی شود لازم است از نظر ناباروری بررسی شوند

وقتی زوجی بدون جلوگیری با هم رابطه زناشویی دارند و بعد از یک سال خانم باردار نمی‌شود لازم است از نظر ناباروری بررسی شوند. بعد از معاینه بالینی از مرد آزمایش اسپرم گرفته می‌شود و براساس نتیجه آزمایش گفته می‌شود وضعیت اسپرم مرد طبیعی یا کم است یا اینکه هیچ اسپرمی وجود ندارد و نیاز به درمان‌های ناباروری پیش می‌آید. دلایل ناباروری مردانه مشخص است. دلایل بسیار متفاوت و متعددی وجود دارد. از آن جمله می‌توان به اختلالات هورمونی و کروموزومی بیماری‌های سیستمیک و عمومی‌، عفونت‌های دستگاه تناسلی، انسداد دستگاه انتقال اسپرم، برخی ضربه‌ها، عوارض برخی جراحی‌ها و داروها، مصرف الکل، سیگار و... اشاره کرد.

● واریکوسل

واریکوسل بیماری مادرزادی است و اکتسابی نیست. در این بیماری وریدهای دور بیضه متورم می‌شوند و اختلال اسپرم ایجاد می‌کنند. همانطور که گفتید واریکوسل بیماری نسبتا شایعی است و ۱۵ درصد مردان ممکن است به آن دچار شوند اما واریکوسل، تنها در یک تا ۲ درصد بیماران ایجاد اختلالات اسپرموگرام و ناباروری می‌کند. به عبارتی تمام واریکوسل‌ها ناباروری نمی‌دهند. واریکوسل با توجه به شدتی که دارد، دخالتش در ناباروری متفاوت است. هرچه شدت و اختلال ایجاد شده توسط آن شدیدتر باشد میزان دخالت آن در ناباروری بیشتر است.

واریکوسل خود را در سن بلوغ نشان می‌دهد و گاهی بدون علامت است و فرد در یک معاینه اتفاقی یا بعدها برای درمان ناباروری متوجه آن می‌شود. در برخی افراد نیز واریکوسل با علامت‌هایی نظیر سنگینی و درد مختصر بیضه در یک طرف یا دوطرف بروز می‌کند.

● واریکوسل و ناباروری

اثرات واریکوسل در ناباروری به ۲ گروه تقسیم می‌شود؛ اثرات درازمدت شامل تاثیر در رشد بیضه و اثر فوری شامل تاثیر بر اسپرم! اثر فوری با جراحی بازگردانده می‌شود. اگر واریکوسل توسط لاپاراسکوپی درمان شود، احتمال آنکه اختلال ناباروری تصحیح شود و اسپرم به وضعیت عادی برگردد زیاد است. در ۵۰درصد موارد در واریکوسل شدید درمان باعث بازگشت قدرت باروری تا حد کامل در فرد می‌شود اما در برخی موارد باروری طبیعی اصلاح نمی‌شود.

اگر واریکوسل خیلی شدید باشد و زود خود را نشان دهد، گاهی باعث کاهش اندازه بیضه می‌شود و درمان خود واریکوسل در این شرایط سلامت فرد را به طور کامل بازنمی‌گرداند و اثرات دائم آن ماندگار است. یکی از عوارض جراحی واریکوسل، هیدروسل یعنی تجمع آب دور بیضه است اما شایع نیست. در ۵ تا ۷ درصد موارد در افراد بروز می‌کند. هیدروسل یک عارضه وخیم نیست و در مواردی اصلا به درمان نیاز ندارد اما اگر شدید باشد با یک جراحی ساده برطرف می‌شود.

● اختلالات اسپرم

یکی دیگر از دلایل ناباروری اختلالات اسپرم است.یکی از شایع‌ترین مواردی که باعث ناباروری می‌شود اختلال اسپرم یا وجودنداشتن اسپرم است. اگر اسپرم در آزمایش اصلا وجود نداشته باشد ۲ دلیل عمده دارد؛ اول اینکه اسپرم تولید می‌شود اما منتقل نمی‌شود. دوم اینکه اسپرم اصلا تولید نمی‌شود یا به حدی اندک است که در مایع منی خارج نمی‌شود. وقتی اسپرم تولید می‌شود اما منتقل نمی‌شود، معنایش این است که این افراد دچار انسداد مجاری منتقل‌کننده هستند که از جمله شایع‌ترین علل ناباروری است. در این گروه از افراد به‌رغم سالم?بودن بیضه و وجود نداشتن اختلالات هورمونی، در مایع منی اسپرم وجود ندارد. دلیل این موضوع می‌تواند جراحی‌هایی باشد که در آن ناحیه، صورت گرفته و باعث بسته‌شدن مجاری شده است. در اکثر مواقع این مساله قابل‌درمان است اما در صورتی که تولید اسپرم دچار مشکل باشد، درمان سخت می‌شود. بیماری‌های اولیه یا برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث ‌شوند که در یک مرد اسپرم تولید نشود یا میزان آن اندک باشد.

● باروری مردانه فاقد اسپرم

برخی از بیماری‌های دخیل در کاهش میزان اسپرم قابل‌درمان هستند و با درمان هورمونی یا سایر درمان‌ها می‌توان آن را برطرف کرد اما برخی قابل درمان نیستند و از روش‌های کمک باروری جدید باید استفاده و با کمک مقدار کمی از اسپرم باروری را ایجاد کرد. در صورتی که اصلا اسپرم وجود نداشته باشد نیز فرد می‌تواند از جنین اهدایی استفاده کند.

وقتی با تمام بررسی‌ها و درمان‌های دارویی و عمل واریکوسل مقدار اسپرم برای بارداری طبیعی کافی نباشد از روش‌های کمک باروری (art) استفاده می‌شود. ساده‌ترین روش IUI است . در این روش اسپرم داخل رحم قرار می‌گیرد. روش دیگر IVF است که در آن اسپرم گرفته شده و در آزمایشگاه کنار تخمک قرار می‌گیرد. روش دیگر میکرواینجکشن یا ICS است. در این روش اسپرم داخل تخمک تزریق می‌شود. شانس باروری در این روش بالاتر از سایر روش‌هاست و تعداد اسپرم لازم بسیار کمتر است.

● شانس موفقیت چقدر است؟

تقریبا می‌توان گفت جز در موارد نادر، این روش، باروری ایجاد می‌کند و تا ۳۵-۳۰ درصد موفقیت‌آمیز است.

دکتر سیدامیر محسن ضیائی

استاد اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی