زمانی برای پیوند قلب ها

دکتر کریستین بارنارد هشتم نوامبر سال ۱۹۲۲ درآفریقای جنوبی به دنیا آمد او برای اولین بار توانست پیوند موفقیت آمیز قلب انجام دهد و اولین پیوند را روی مردی ۵۴ ساله مبتلا به بیماری قلبی غیرقابل درمان و دیابت انجام داد

دکتر کریستین بارنارد هشتم نوامبر سال ۱۹۲۲ درآفریقای جنوبی به دنیا آمد. او برای اولین‌بار توانست پیوند موفقیت‌آمیز قلب انجام دهد و اولین پیوند را روی مردی ۵۴ ساله مبتلا به بیماری قلبی غیرقابل‌درمان و دیابت انجام داد...

عمل کاملا موفقیت‌آمیز بود گرچه بیمار بعد از عمل فقط ۱۸ روز زنده ماند. بعد از آن دکتر بارنارد پیوندهای متعددی انجام داد و موفقیت‌های زیادی به دست آورد. دکتر بارنارد با این عمل، تحولی در علم پزشکی پدید آورد و تا امروز جان هزاران نفر را در سراسر دنیا نجات داده است اما پیوند قلب چگونه انجام می‌شود؟ گیرنده‌ و دهنده چه شرایطی باید داشته باشند؟ چه خطرهایی بیماران را تهدید می‌کند؟ با دکتر محمدرضا رجبی، متخصص قلب و عروق و استادیار دانشگاه علوم پزشکی شاهد در همین مورد گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ آقای دکتر! چه کسانی به پیوند قلب نیاز دارند؟

- نارسایی قلبی، شاخص‌ترین علت پیوند قلب است. نارسایی در اثر بیماری‌های عروق کرونر، سکته قلبی، فشارخون و دیابت و بیشتر در افراد میانسال و (بالای ۵۰ سال) رخ می‌دهد. افراد بالای ۵۵ سال کاندیدهای خوبی برای پیوند نیستند و بیشتر بیمارانی که در سن پایین کاندید می‌شوند، با بیماری‌های مادرزادی قلبی متولد شده‌اند، با جراحی قلبی بهبود نمی‌یابند و معمولا بیشتر از ۱۰ سال سن دارند. بیماران پیوندی زیر ۱۰ سال بسیار اندک هستند.

▪ با توجه به اینکه در کشور ما یا سایر کشورها همیشه کمبود عضو پیوندی وجود دارد، دهنده و گیرنده چگونه شناسایی می‌شوند؟

- پیوند قلب از جراحی‌های بسیار دشوار با شرایط خاص است و برای انجام آن در کشورهای مختلف گروه‌های پزشکی تشکیل‌ می‌شود. این گروه‌ها کاملا دقیق و بسیار قوی عمل می‌کنند و هدفشان از تشکیل این است که بتوانند فرد اهداکننده و گیرنده را شناسایی کنند. پیوند قلب مانند دیگر پیوندها مثل کلیه، قرنیه یا پوست نیست. جراحی علاوه بر دشواری، خیلی پرهزینه است و نگهداری بیماری که تحت عمل جراحی پیوند قرار گرفته، کاملا تخصصی و گران است. در آمریکا، انجمنی به نام انجمن شبکه اهدای عضو (UNOS) تشکیل شده که وظیفه آن پیداکردن افرادی است که شرایط عمل را دارند و در لیست انتظار قرار می‌گیرند.

▪ چه کسانی شرایط عمل را ندارند؟

- بیمارانی که بالای ۵۵ سال دارند، مبتلایان به دیابت پیشرفته، ایدز، هپاتیت، سرطان، مشکلات زمینه‌ای و دارای سابقه سکته مغزی کاندید مناسبی برای پیوند قلب نیستند.

▪ آیا این موضوع در مورد اهدا‌کنندگان نیز صدق می‌کند؟

- بله، اهدا‌کننده نیز باید شرایط مساعدی داشته باشد. در عمل پیوند کلیه، فرد دهنده می‌تواند بعد از اهدای کلیه خود سال‌های سال با یک کلیه زندگی کند اما در اهدای قلب زندگی فرددهنده خاتمه می‌یابد. قلب‌های اهدایی بیشتر مربوط به کسانی است که دچار مرگ مغزی شده‌اند یا به بیماری‌های غیرقابل درمان مبتلا هستند. البته همین اهداکنندگان نیز از نظر تنگی عروق قلب، بیماری‌های دریچه‌ای قلبی و سایر نارسایی‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند. سلامت قلبی اهداکننده باید با اکوکاردیوگرافی و دیگر تست‌های تشخیصی تخصصی تایید شود.

▪ حال با این شرایط دشوار اگر مثلا دهنده ۵ ساله بود و گیرنده ۲۰ ساله، عمل پیوند انجام می‌شود؟

- سیستم گردش خون یک فرد ۵ ساله با ۲۰ ساله کاملا تفاوت دارد. کوچک‌بودن بطن‌ها و دهلیزهای قلبی یک کودک ۵ ساله کارایی و کشش لازم را برای یک فرد ۲۰ ساله ندارد. معیار در نظر گرفته شده در پیوند قلب آن است که تفاوت جثه (از نظر قد و وزن) فرد دهنده و گیرنده بیش از ۲۰ درصد نباشد اما این هم قطعیت ندارد زیرا در پیوند قلبی می‌توانیم از ۲ تکنیک استفاده کنیم. روش اول آن است که قلب معیوب خارج و قلب سالم به جای آن پیوند زده ‌شود که در اصطلاح به آن «ارتوتوپیک» می‌گوییم. این روش وقتی انجام می‌شود که معیار ۲۰ درصدی رعایت شده باشد اما اگر اختلاف معیار بیشتر شود، جراحان از تکنیک دیگری به نام «هتروتوپیک» کمک می‌گیرند. در این نوع عمل جراحی، قلب معیوب فرد گیرنده خارج نمی‌شود و داخل بدن باقی می‌ماند و قلب‌دهنده در کنار آن به حفره‌های دهلیزی پیوند می‌خورد. در اینجا قلب دهنده حالت کمکی دارد. در این شیوه تفاوت جثه تا بیش از ۶۰ درصد قابل‌قبول است ولی در اختلاف جثه‌های خیلی زیاد، امکان جراحی وجود ندارد و فرد قادر به تحمل آن نیست.

▪ بعد از عمل جراحی پیوند، چه مشکلاتی بیماران را تهدید می‌کند؟

- حدود ۳۵ سال است که در دنیا پیوند قلب انجام می‌شود و از عمر این جراحی سنگین در کشور ما نیز ۲۰ سال می‌گذرد. در ایران چند مرکز پیوند وجود دارد و بیش از ۹۵ درصد پیوندها با موفقیت انجام می‌گیرد ولی مشکلات بعد از انجام جراحی پیوند قلب به وجود می‌آیند و عبارتند از:

• پس‌زدن قلب دریافتی: سیستم ایمنی بدن علیه عضو خارجی فعال می‌شود. در واقع یک حالت واکنشی ایجاد می‌شود و بدن شروع به ساختن آنتی‌بادی می‌کند تا بتواند عضو خارجی را پس بزند. البته شدت تولید آنتی‌بادی در بیماران متفاوت است. برای جلوگیری از این واکنش، از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنیم. داروهای کورتونی اگر چه عوارضی دارند ولی طول عمر بیمار را افزایش می‌دهند.

• عفونت: داروها سیستم ایمنی بدن را به شدت ضعیف می‌کنند. در چنین شرایطی احتمال ابتلا به عفونت افزایش می‌یابد.

• بدخیمی‌ها: مصرف داروهای گوناگون و شرایط بعد از جراحی، احتمال ابتلای فرد گیرنده را به تومورها و سرطان‌ افزایش می‌دهد.

▪ درصد موفقیت‌ در این عمل‌ها چقدر است؟

- ۱۵ درصد دریافت‌کنندگان تا یک سال بعد از عمل جراحی زنده می‌مانند. حدود ۵۰ درصد آنها نیز تا ۱۰ سال زندگی می‌کنند و این آمار نسبتا قابل‌قبولی است حتی تعداد زیادی از آنها تا ۲۰ سال هم زنده مانده‌اند، باردار شده‌اند، ورزش می‌کنند و زندگی با کیفیت و خوبی دارند که تفاوت چندانی با زندگی یک فرد عادی ندارد.

▪ بیماران باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

- بعد از جراحی، بیمار باید تحت مراقبت‌های ویژه، تخصصی و گروه پزشکی باشد. متخصصان تیم عبارتند از: قلب، عفونی، داخلی، کلیه و... بیماران همیشه باید تحت‌نظر باشند و از نظر عفونت‌ها و آسیب و صدمه بررسی شوند. آنها لازم است مانند افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، از خود مراقبت و سعی کنند در مراکزی با سطح بهداشت پایین و مناطق پر ازدحام و پرجمعیت کمتر حضور پیدا کنند. تا یک سال بعد از عمل پیوند، شرایط بسیار حساس است و فرد گیرنده نمی‌تواند مانند دیگر افراد سالم زندگی روزمره معمولی داشته باشد. ۳ ماه اول نیز پرخطرترین زمان برای بیماران است اما هرچه زمان بگذرد بیمار ثبات بیشتری پیدا می‌کند.

پرنیان پناهی