در دعوای بچه ها تکلیف ما چیست

شاید این سوال, سوال شما هم باشد

همه والدین دوست دارند بچه‌هایشان دوستانی داشته باشند که با آنها پیوندهایی عمیق برقرار کنند یا در خانه روابط خوبی با برادر و خواهر خود داشته باشند اما این خواسته قلبی بدون کمک خود آنها میسر نمی‌شود...

درواقع والدین باید به کودکان خود مهارت‌های اجتماعی را بیاموزند و آنها را طوری تربیت کنند که آداب مناسب سن خود را خوب تمرین و اجرا کنند. معلوم است که بچه ۲ ساله به‌طور طبیعی دلش نمی‌خواهد اسباب‌بازی محبوب خود را به برادر و خواهر خود بدهد چون مفهوم به اشتراک گذاشتن را نمی‌داند. در ۵ سالگی هم به‌دلیل ویژگی خاص سنی به‌سختی می‌پذیرد در بازی شکست خورده است اما می‌توانیم با آموزش مهارت‌ها به بچه‌ها کمک کنیم.

اگر به این باور رسیده باشید که فرزند شما باید متکی به نفس بار آید، باید بدانید که نباید همیشه با تمام افراد دور و برش موافقت کند چون نپذیرفتن، بخشی طبیعی از زندگی است. اگر این نه گفتن‌ها را از بچگی در روابط خود تجربه و تمرین نکنیم، بعدها در مهارت اجتماعی ضعف خواهیم داشت و در زندگی موفق نمی‌شویم. پس اینکه اجازه ابراز مخالفت یا مشاجره ندهیم و آن را بد بدانیم، اشتباه است، اما نتیجه این مجاز دانستن، جروبحث و مشاجره بین خواهران، برادران یا دوستان در مدرسه خواهد بود. آنچه در چنین شرایطی باید انجام دهید، ساده است؛ باید الگوی خوبی برای بچه‌ها باشید تا یاد بگیرند چطور حرف و مخالفتشان را ابراز کنند. اگر شما هنگام مشاجره‌ها و مخالفت‌ها رفتار تهاجمی نشان دهید، او هم مثل شما عمل می‌کند. باید روش‌های پذیرفته شده ابراز مخالفت و روش‌های غیرقابل پذیرش را مشخص و هم خودتان و هم اعضای خانواده را به اجرای آن ملزم کنید. اگر مشخص باشد که در مشاجره رفتار و کلام بد غیرقابل‌پذیرش است، کودک هم این کار را انجام نمی‌دهد و اگر غیر آن عمل کرد، با یک تذکر جدی مانند: «نه، پسرم! ما کتک‌کاری نمی‌کنیم، هل نمی‌دیم، لقب زشت به هم نمی‌دیم... الان دیگه نوبت خواهرته.» می‌توانیم او را تشویق کنیم راهی غیرتهاجمی و قابل‌پذیرش پیدا کند. در این صورت کودک می‌فهمد با هل دادن و قلدری کارش پیش نمی‌رود و حالا باید برای خاتمه درگیری، راه‌حل‌هایی پیش روی بچه‌ها قرار دهید تا انتخاب کنند.

من موضوع دعوای بچه‌ها با هم را به ۲ بخش تقسیم می‌کنم؛ در آغاز آموزش‌های لازم برای فراگیری اصول مشاجره و حل و فصل دعواها و بخش دوم قرار گرفتن در موقعیت واقعی دعوا.

● آموزش در شرایط آرامش

قبل از هر چیز باید به کودک بیاموزید هنگام مشاجره خود را آرام کند و برای ختم دعوا راه‌حلی بدهد. البته خودتان باید الگوی خوبی باشید حتی می‌توانید این دعوای ساختگی را تمرین کنید. مثلا برای نوبت بازی یا اینکه چه کسی برنده شده، درگیر شوید و سپس رفتار آرام را به بچه‌ها بیاموزید. در این موقعیت فرضی، مهارت کنترل خشم را یاد بدهید. زمانی که جروبحث شروع می‌شود، هر یک از طرفین باید یک قدم عقب بروند و یک نفس عمیق بکشند و با صدای آهسته و بدون دادن لقب زشت، بگویند دعوا چطور شروع شد یا علت آن چیست. خودتان هم هنگام مخالفت و مشاجره با همسر یا... این نکته‌ها را رعایت کنید، چون بچه‌ها در عمل بهتر می‌آموزند.

ایجاد شرایط لذت‌بخش و بازی را منوط به ارائه راه‌حل خوب کنید. مثلا بگویید: «می‌خواهیم کیک بپزیم اما برای پیشگیری از دعوا راه‌حل می‌خواهم.» از پیشنهادهای بچه‌ها استقبال کنید و پاداش بدهید: «من می‌گم هر کی قسمت خودش رو تزیین کنه؛ من بهت تخم‌مرغ بدهم و داداشم مسوول ریختن آرد باشه!»

در مورد پیامدهای رفتار منفی قبل از آغاز مشاجره هشدار و یادآوری کنید: «اگر سر بازی با سه‌چرخه با هم درست رفتار کنید، جایزه دارید. اگر نه، ۲ روز توقیف می‌شه و می‌ذارمش تو انباری که هیچ‌کدام نتوانید باهاش بازی کنید.»

واقع‌بینانه عوامل اصلی دعوای خواهر و برادرها را شناسایی کنید تا بهتر بتوانید عمل کنید. معمولا برای این دعواها سه علت وجود دارد؛ جلب توجه والدین، رسیدن به قدرت و مالکیت. پس می‌توان با توجه ویژه و به موقع به هر یک از بچه‌ها و قرار دادن وقت اختصاصی برای هر کدام و تشویق آنها در مواردی که با هم بازی می‌کنند، از اینکه با بدخلقی و دعوا بخواهند جلب‌توجه کنند، جلوگیری کنیم. در ۲ مورد دیگر هم نمی‌توانید اختلاف‌ها را از بین ببرید و فقط با آموزش ارتباط سالم، مهارت به اشتراک گذاشتن و حل مساله باید جنگ و دعوا را به حد قابل‌قبول برسانید.

● بی‌اعتنایی در شرایط جنگ

با همه آنچه گفتیم، شما نمی‌توانید جلوی دعوا و مشاجره بچه‌ها را بگیرید. جنگ‌ها با یک مال منه! نمی‌خوام بدم و... آغاز می‌شود. در این موارد تنها وظیفه شما بی‌اعتنایی است. حق دخالت ندارید حتی اگر بچه‌ها به شکایت از هم نزد شما آمدند، سر خود را گرم کنید و بگویید: «خودتان باید دعوا را مدیریت کنید و با راه‌حل خوب، با هم کنار بیایید.» به هیچ‌کدام از طرفین دعوا توجه نکنید و نگران نباشید چون آنها به زودی دوباره مشغول بازی می‌شوند. دخالت بی‌جای والدین در دعوای خواهر و برادرها یا همسالان، دعوای ساده آنها را به کینه و دلخوری پایدار تبدیل می‌کند چراکه مثلا ممکن است کودکی فکر کند: «داداش کوچولوی من هم مدادم را از من گرفت هم مادرم را» چون شما وارد می‌شوید و می‌گویید: «چرا مدادش رو بدون اجازه برداشتی؟» او را دعوا می‌کنید و مداد را پس می‌گیرید این بدترین رفتار است. اگر چنین نمی‌کردید، این دعوا و حل و فصل آن به وسیله خود بچه‌ها برایشان ۵ فایده ارزشمند داشت:

۱) تمرین عملی آنچه در تئوری آموخته‌اند.

۲) تمرین مهارت «نه» گفتن و اعتراض کردن که فقط با قرارگیری در شرایط واقعی میسر است.

۳) تمرین مهارت دفاع از حق مالکیت (شما در شرایط صلح گفتید بدون هل دادن و زدن بگوید مال منه اما آیا او می‌تواند؟).

۴) فراگیری ترفندهای مختلف حل و فصل اختلاف‌ها و مهارت حل مساله در بحران.

۵) تمرین بخشش و لذت پایان خوب با مذاکره و صلح.

دکتر بدری‌السادات بهرامی

روانشناس و مشاور خانواده