ویژگیهای یک نظریه خوب علمی

یک نظریه خوب یا یک ایده خوب اگر درست باشد, همواره وسیع تر و غنی تر از آن چیزی است که حتی بنیانگذار آن ایده ممکن است در زمان خویش تصور کند

اگر همواره مانند گذشته بیندیشید، همیشه همان چیزهایی را به دست می آورید که تا به حال کسب کرده اید. (فاینمن)

یک نظریه خوب یا یک ایده خوب اگر درست باشد، همواره وسیع تر و غنی تر از آن چیزی است که حتی بنیانگذار آن ایده ممکن است در زمان خویش تصور کند. درباره یک نظریه دقیقاً براساس این نوع پیشرفت ها قضاوت می شود، هنگامی که هر لحظه واقعیت های بیشتر و بیشتری به دامن آن می افتند، حتی اگر در ابتدا قابل پیش بینی نباشد که این همه بار دهد.( ژاک لوسین مونو)

ژاک لوسین مونو (J.monod) ( ۱۹۱۰_۱۹۷۶) در پاریس به دنیا آمد . در سال ۱۹۳۴ استادیار جانورشناسی شد و درباره منشاء حیات به تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۵۳ رئیس گروه زیست شیمی سلولی شد. در سال ۱۹۵۸ درباره ساخت آنزیم در باکتری جهش یافته با فرانسوا ژاکوپ (F.Jacob) و آرتور پاردی (A.Pardee) به همکاری پرداخت. مونو و ژاکوب جایزه نوبل پزشکی یا فیزیکی سال ۱۹۶۵را گرفتند، جایزه ای مشترک با آندره لوف (A.Lwoff) که او هم روی ژنتیک باکتری کار می کرد. در سال ۱۹۷۱ مونو مدیر انستیتو پاستور شد و در همان سال کتاب پرفروش «تصادف و ضرورت» را به چاپ رساند.

او در این کتاب استدلال می کند که حیات در اثر تصادف پدید آمده و در نتیجه پیامد ناگزیر فشار های ناشی از انتخاب طبیعی به وضعیت کنونی درآمده است. این کتاب با همین عنوان توسط "حسین نجفی زاده" ترجمه و در سال ۱۳۵۹ منتشر شده است. متن زیر قسمتی از سخنرانی "مونو" اوست:

... آنچه همواره کاملاً دیده نشده آن است که در واقع نظریه انتخابی تکامل، از آنچه خود داروین می دانست یا دریافته بود، محتوای پیش بینانه غنی تری دارد. منظورم از «محتوای غنی تر» آن است که وقتی نظریه تکامل انتخابی تدوین شده، آن طور که داروین در سال ۱۸۵۹ این کار را کرد، باید پیامد های خاصی به دنبال داشته باشد، حتی اگر واضع آن نظریه _ در این مورد داروین _ این پیامد ها را ندیده باشد (که در روزگار او به سختی امکان داشت). این پیامد ها گاهی از خود نظریه انتخابی یا حتی خود زیست شناسی نیز فراتر می روند.

یکی از قابل توجه ترین مثال ها مباحثه مشهور میان لردکلوین و داروین است، مباحثه ای که داروین گمان می کرد در آن شکست خورده است. داروین به خوبی از این واقعیت آگاه بود که اگر قرار است نظریه اش پذیرفتنی باشد لازم است گستره پهناوری از زمان در اختیار تکامل باشد تا موجودات زنده پدید آیند و او از صدها میلیون سال سخن می گفت؛ چندصد میلیون سال، البته بدون آنکه قادر باشد به هیچ رقم دقیقی اشاره کند.

کلوین که هم یکی از بزرگ ترین فیزیکدانان زمان خویش، بزرگ ترین ترمودینامیک دان در تمام ادوار، و هم مردی عمیقاًً مذهبی بود (که احتمالاً بر موضع گیری او بی تاثیر نبوده است)، با محاسباتش ثابت کرد که عمر منظومه شمسی نمی تواند از حدود ۲۵ میلیون سال تجاوز کند. این مقدار به وضوح برای داروین کافی نبود و او را واداشت که تقریباً تا سایر تفسیرها از خود تکامل عقب نشینی کند. کلوین اگرچه بسیار مذهبی بود اما یکی از دانشمندان بزرگ قرن نوزدهم انگلستان بود و به عنوان مدلی از انرژی خورشید یک تل هیزم را در نظر داشت.

او هیچ گزینه دیگری نداشت و با محاسبه اتلاف انرژی از یک تل ذغال به اندازه خورشید، توانست نتیجه بگیرد که غیرممکن است که فرض کنیم خورشید می تواند بیش از بیست و پنج میلیون سال عمر کند _ که تازه برای یک توده زغال برآورد نسبتاً خوبی است. البته اکنون می دانیم که او اشتباه می کرد و انرژی خورشید از انرژی هسته ای حاصل می شود، در واقع از گداخت هسته ای، چنانکه می توان گفت که کشف انرژی هسته ای، یا گداخت، یا در حقیقت کشف معادله مشهور اینشتین که ماده را به انرژی مربوط می کند، تلویحاً در نظریه انتخابی تکامل داروین گنجانده شده بود. خارق العاده است اما واقعیت دارد.

یک نظریه خوب یا یک ایده خوب اگر درست باشد، همواره وسیع تر و غنی تر از آن چیزی است که حتی بنیانگذار آن ایده ممکن است در زمان خویش تصور کند. درباره یک نظریه دقیقاً براساس این نوع پیشرفت ها قضاوت می شود، هنگامی که هر لحظه واقعیت های بیشتر و بیشتری به دامن آن می افتند، حتی اگر در ابتدا قابل پیش بینی نباشد که این همه بار دهد.

... پیشرفت ژنتیک مولکولی یا زیست شناسی مولکولی، در واقع نظریه تکامل را فوق العاده پربار ساخته و بسیاری از نکات نهفته در آن را آشکار کرده است.

زیست شناسی مولکولی در مفهوم تکامل، انقلابی پدید نیاورده، بلکه در عوض آن را هم دقیق تر و هم محکم تر ساخته است. در توصیف هایش نظریه ای محکم تر است، نظریه ای محکم تر است از این نظر که حرف های بیشتری برای گفتن دارد و به این ترتیب نسبت به معیار ابطال پذیری پوپر خیلی حساس تر می شود. می خواهم بگویم که نظریه تکامل تنها اکنون کامل می شود که ما از این مراحل پایه، پدیده هایی که وجودشان باید ضروری فرض شود و معلوم شده که هم در تکوین موجودات زنده، هم در وراثت صفات آنها و هم در تکامل به کار می آیند، تفسیری فیزیکی داریم.

حاصل کار تمام اینها آن است که نتیجه بگیریم گفتن اینکه تکامل قانون است یا حتی اینکه تکامل قانون موجودات زنده است، صرفاً یک خطای مفهومی است. این اشتباه است. اولویت موجودات زنده تکامل یافتن نیست بلکه برعکس در حفظ وضع موجود است. اولویت موجودات زنده داشتن ساختار و مکانیسمی است که دو چیز را تضمین کند:

۱) تولیدمثل وفادار به تیپ خودساختار

۲) تولیدمثلی به همان اندازه وفادار به تیپ

در هر تصادفی که در ساختار رخ می دهد. وقتی این دو موجود باشد، تکامل هم وجود خواهد داشت، زیرا به این ترتیب تصادف ها حفظ خواهند شد. آنگاه تصادف ها می توانند از نو ترکیب شوند و انتخاب طبیعی را امکان پذیر سازند، تا معلوم شود آیا معنایی دارند یا خیر. تکامل قانون نیست، تکامل پدیده ای است که هرگاه ساختار هایی از این نوع موجود باشند رخ می دهد.

... [اما] چرا این مقاومت مدام وجود دارد، این طرد نظریه تکامل .

فکر می کنم تفسیر این مسئله فوق العاده ساده است. در انسان این مفهومی بسیار کهن و عمیقاً ریشه دار است که هر چیزی که وجود دارد به ویژه خود انسان، دلیلی بسیار خوب و الزام آور برای وجود دارد. آن جنبه از نظریه تکامل که برای بسیاری از مردم روشن اندیش، چه دانشمند یا فیلسوف، و چه ایدئولوژیست هایی از انواع گوناگون غیرقابل پذیرش است، آن جنبه کاملاً تصادفی است که در صورت پذیرش این نظریه، وجود انسان، جامعه و نظایر آن باید از آن برخوردار شوند. چنانچه این نظریه را بپذیریم باید نتیجه بگیریم که پیدایش حیات بر زمین احتمالاً پیش از آنکه روی دهد پیش بینی ناپذیر بود.

باید نتیجه بگیریم که وجود هرگونه خاص رویدادی بی نظیر است، رویدادی که تنها یک بار در کل جهان رخ داده و در نتیجه این رویداد نیز اساساً و کاملاً پیش بینی ناپذیر است، از جمله در مورد گونه ای که ما باشیم، یعنی گونه انسان ، ما باید گونه خودمان را نیز مانند هرگونه دیگر در نظر بگیریم- ما یک گونه منفرد هستیم، یک پدیدار منفرد _ و بنابراین پیش از آنکه ظاهر شویم پیش بینی ناپذیر بودیم. ما نه تنها نسبت به جهان بلکه حتی نسبت به سایر موجودات زنده کاملاً تصادفی هستیم. ممکن بود ما نیز مانند آنها اینجا نباشیم و پدید نیاییم.

منبع: آرمان و اندیشه