وحشت شبانه کودک

گفت وگو با دکتر کتایون خوشابی درباره یکی از شایع ترین اختلالات خواب بچه ها قبل از سن مدرسه

چندی پیش پیامکی داشتیم مبنی بر اینکه پسر ۵ ساله‌ای یکی، دو ساعت پس از خواب، با ترس شدید و نگرانی از خواب بیدار می‌شود و بی‌توجه به محیط اطراف و حتی والدین گریه می‌کند...

پس از اینکه کودک به وسیله والدین آرام می‌شود و می‌خوابد، دوباره با همین حالت‌ها از خواب بیدار می‌شود. نگرانی شدید والدین باعث مراجعه شبانه به اورژانس می‌شود و در نهایت مشخص می‌شود این پسر کوچک دچار وحشت شبانه شده است.وحشت شبانه، یکی از اختلال‌های خواب در کودکان است که بیشتر در سنین بین ۶-۳ سال رخ می‌دهد. برای آشنایی بیشتر با این اختلال و سایر مشکلاتی که باعث مختل شدن خواب کودکان می‌شود، با دکتر کتایون خوشابی، روان‌پزشک کودکان و نوجوانان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ والدین چگونه می‌توانند متوجه شوند کودک دچار وحشت شبانه شده است و مشکل دیگری ندارد؟

وحشت شبانه یکی از اختلال‌های شایع خواب است که معمولا از حدود ۳ سالگی به بعد شروع می‌شود و تا سنین بلوغ و نوجوانی ادامه می‌یابد و بعد از این دوره به پایان می‌رسد. کودک دچار وحشت‌ شبانه حدود یکی، دو ساعت بعد از خواب، با نگرانی، وحشت و ترس شدید از خواب بیدار می‌شود. گاهی چشم‌ها باز است ولی سطح هوشیاری کودک به اندازه زمان بیداری نیست. ممکن است دچار توهماتی ‌شود که معمولا چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. حتی امکان دارد جمله‌ای مثل آن مارمولک را بگیر و... بگوید و دچار توهمات بینایی و وحشت دیدن چیزی ‌شود. کودک بدون هیچ مشکلی می‌‌خوابد و حدود نیمه‌‌های اول شب با حالت ترس و اضطراب شدید از خواب بیدار می‌شود.

▪ والدین در این شرایط چه کنند؟

والدین باید اجازه دهند دوره وحشت شبانه طی شود. معمولا این وحشت شبانه بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. به‌هیچ‌وجه دست و پای کودک را نگیرید و سعی نکنید حرکات او را کنترل کنید فقط چون در حالت وحشت حس فرار به کودک دست می‌دهد و حتی ممکن است از جایش بلند ‌شود و راه برود، مراقب او باشید که احیانا از تخت نیفتد و آسیبی نیبند. پس از طی شدن این زمان کوتاه، کودک به رختخواب برمی‌گردد و می‌‌خوابد و فردا هیچ خاطره‌ای از وحشت شب گذشته به یاد نمی‌آورد. والدین هم نباید روز بعد در مورد اتفاق‌های شب گذشته و حالت‌های او با کودک صحبت کنند و او را در این مورد حساس نکنند.

▪ چه عواملی باعث بروز این مشکل می‌شود؟

استرس‌های روزمره، هیجان‌های مثبت و منفی، حتی اتفاق‌های خوبی که باعث خوشحال شدن کودک شده، می‌تواند باعث بروز این اختلال در کودک شود.

▪ آیا تماشای فیلم‌ها یا کارتون‌های ترسناک هم می‌تواند باعث بروز این مشکل شود؟

صددرصد نمی‌‌توان گفت موثر هستند یا نه اما استرس‌های روزمره امکان بروز وحشت شبانه را بیشتر می‌کند و مواجهه با استرس روزانه اجتناب‌ناپذیر است اما بهتر است والدین اجازه ندهند کودک فیلم‌ها و کارتون‌های وحشتناک، اضطراب‌آور و خشن ببیند.

▪ شیوع این اختلال در پسرها بیشتر است یا دختر‌ها؟

این اختلال خواب در هر دو جنس دیده می‌شود اما معمولا در پسرها کمی بیشتر است.

▪ آیا نیاز به پیگیری و درمان دارد؟

نه، وحشت شبانه جزو اختلال‌های شایع خواب در سنین کودکی است و نیازی به درمان ندارد فقط با استرس‌های روزمره کودک ارتباط دارد. معمولا برای کنترل وحشت شبانه دارو هم تجویز نمی‌شود مگر در موارد خاص که شدت و تعداد دفعات وحشت شبانه زیاد باشد و کودک هر شب این اختلال را تجربه کند و خانواده نگران شوند. در این صورت داروهایی تجویز می‌شود که عمقی از خواب که وحشت در آن اتفاق می‌افتد، بیشتر می‌کند بنابراین جای نگرانی نیست و در دوران بلوغ به اتمام می‌رسد و تکرار نمی‌شود اما نقش والدین بسیار مهم است. باید اجازه دهند دوره چند لحظه‌ وحشت بگذرد و در مورد آن هم صحبت نکنند. البته در برخی موارد که سابقه صرع و تشنج در خانواده وجود دارد، در صورتی که وحشت شبانه در سنین نوجوانی شروع شود، باید ابتلا به تشنج را هم در نظر داشت. اگر شروع دیررس وحشت شبانه به صورت تشنج باشد، نوجوان حتما باید بررسی و درمان شود.

▪ آیا می‌توان گفت وحشت شبانه همان کابوس است؟

نه، در کابوس شبانه، کودک خواب بد می‌بیند و به دنبال خواب بد ممکن است حرف بزند یا بلند شود و راه برود و چیزهایی را بیان کند که همراه با ترس و وحشت باشد. معمولا خاطره کابوس می‌ماند و در طول روز کودک همان احساس‌ ترس و وحشت‌ها را به صورت خفیف‌تر تجربه می‌کند اما در وحشت شبانه هیچ خاطره‌ای باقی نمی‌ماند. هردوی این اختلالات خواب نیازی به درمان ندارند و برای هر کسی در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتند. گاهی تصور می‌شود وحشت‌های شبانه همان ترس از تاریکی یا تنهایی است که حتی تا بزرگسالی هم در کودک می‌ماند، وحشت شبانه و کابوس شبانه جزو اختلال‌های خواب هستند و به ترس‌های دوران کودکی که جزو اختلالات اضطرابی هستند، ربطی ندارند.

سهیلا عابدین‌پور