چرا ایران در شورای امنیت عضو نشد

شاید آن گاه که نماینده کشورمان در آژانس بین المللی انرژی اتمی, انصراف ایران از نامزدی برای عضویت در شورای حکام آژانس را اعلام می داشت, بسیاری بر این حرکت خرده گرفتند, اما از لحاظ عملگرایی و منطق دیپلماسی این کار بسیار هوشمندانه بود, زیرا به هیچ وجه امکان موفقیت نداشته و از پیش بازنده بودیم و انصراف ما سبب شد عیار ایران در شورای حکام محک نخورد

شاید آن‌گاه که نماینده کشورمان در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، انصراف ایران از نامزدی برای عضویت در شورای حکام آژانس را اعلام می‌داشت، بسیاری بر این حرکت خرده گرفتند، اما از لحاظ عملگرایی و منطق دیپلماسی این کار بسیار هوشمندانه بود، زیرا به هیچ وجه امکان موفقیت نداشته و از پیش بازنده بودیم و انصراف ما سبب شد عیار ایران در شورای حکام محک نخورد.

اما رخداد گیج‌کننده‌ای که در کمتر از دو هفته پس از انصراف ایران برای حضور در نهاد بین‌المللی مهمی چون آژانس انرژی اتمی روی داد، همانا ورود ایران به رقابت برای گرفتن کرسی غیردایم عضویت در شورای امنیت سازمان ملل بود. طبیعتا حضور در سطوح بالای نهاد‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، ابزاری مناسب برای تقویت توان دیپلماسی هر کشوری است، اما آیا همواره تلاش برای به دست آوردن چنین جایگاهایی، مثبت و سازنده خواهد بود؟

دستگاه دیپلماسی کشورمان در شرایطی برای دوره ۲۰۰۹-۲۰۱۰ عضویت در شورای امنیت سازمان ملل نامزد شد که واقعیت‌های تعیین‌کننده‌ای را پیش روی خود داشت. این واقعیت‌ها عبارت بودند از:

۱) ایران از سال ۱۹۵۷ تاکنون نتوانسته بود به عضویت دوباره شورای امنیت درآید. توجه داشته باشید این بدین معناست که ایران حتی پیش از انقلاب اسلامی، به مدت ۲۲ سال برای دستیابی به این جایگاه تلاش کرده، اما توفیقی به دست نیاورده بود

۲) با توجه به باز بودن پرونده ایران در شورای امنیت درباره مسأله هسته‌ای، قدرت‌های بزرگ تلاش‌های دوچندانی خواهند کرد تا ایران در هیچ شرایطی نتواند در عرصه بین‌المللی، ابزاری برای کاهش این فشارها در دست بگیرد.

۳) ایران در موارد متعددی مانند پرونده هسته‌ای، مسأله حقوق بشر و مواردی از این دست، عملا متوجه این موضوع شده بود که معمولا رأی کشورها از زبان تا عمل چرخ بسیاری می‌خورد که در عمل هم چرخش این آرا، به ضرر ایران بوده است.

۴) رقیب ایران برای تصدی این جایگاه ژاپن است؛ کشوری که تاکنون ۹ دوره به عضویت شورای امنیت درآمده است.

۵) ژاپن هم‌اکنون پس از آمریکا، بزرگترین تأمین ‌کننده مالی سازمان ملل است. کمک‌های مالی ژاپن به سازمان ملل بیش از‪ ۳۴۶‬ میلیون دلار است که حدود ‪۱۹/۵‬ درصد از کل بودجه این سازمان را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که مجموع سهم تأمین بودجه سازمان ملل متحد از سوی چهار کشور روسیه، چین، انگلیس و فرانسه که عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد بوده و حق وتو هم دارند، تنها حدود ‪ ۱۵/۳‬درصد است.

۶ ) ژاپن در سال‌های ۱۹۹۱‬تا ‪ ۲۰۰۰‬ میلادی، نخستین کشور بزرگ ارایه‌کننده کمک‌های توسعه‌ای در جهان بود و پس از آن، آمریکا قرار داشت، اما از سال ۲۰۰۱‬میلادی به این سو و پس از آن که انگلیس در این زمینه از ژاپن پیش افتاد، این کشور در رده سوم قرار گرفت. این کمک‌ها که به بیش از صد کشور جهان داده می‌شود، رقمی بالغ بر دوازده میلیارد دلار بوده است.

با تأمل در حقایقی که پیش از تصمیم ایران برای عضویت در شورای امنیت وجود داشته است، شاید با هیچ محاسبه‌ای، نتوان مدعی بود که ما برای به دست آوردن کرسی غیر دایم شورای امنیت، با ژاپن رقابت می‌کنیم، زیرا عقل سلیم با جمع‌بندی این موارد که تنها بخشی از حقایق پیش روی دستگاه دیپلماسی ما بوده است، می‌تواند نتیجه نهایی را که همانا اقبال به ژاپن در میان اعضای سازمان ملل است، آشکار سازد.البته این موضوع قابل درک است زیرا کشورهای کمتر توسعه یافته اعم از کشورهای آفریقایی ،آمریکای لاتین،جنوب آسیا و آسیای میانه که همواره از پایگاههای رای ایران در سازمان ملل می باشند سالیانه کمکهای توسعه ای متنابهی از کشوری مثل ژاپن یا همپیمانانش مانند ایالات متحده در یافت می کنند و در چنین شرایطی طبیعتا با محاسبات مبتنی بر منافع ملی خود دوستی با ژاپن را سودآور تر از ایران می دانند لذا نتیجه عقلائی این است که ایران در بهترین حالت برای یک وزن‌کشی سیاسی، وارد این رقابت شده است. ما توانستیم آرای ۱/۶ اعضای مجمع عمومی را از آن خود کنیم ـ ۳۲ رأی از ۱۹۲ رأی ـ که با درک وضعیت کنونی، می‌توان آن را نتیجه نسبتا امیدوارکننده‌ای دانست.

به هر روی، در عرصه سیاست بین‌الملل، باید عملگرایانه و جامع نگاه کرد، چراکه با تصویر کنونی که از ایران ساخته‌اند، رویکرد ۳۲ کشور می‌تواند درخور توجه باشد، اما از نگاهی دیگر، باید دید در ازای به دست آوردن چنین دستاوردی که خوب اما نسبتا کوچک بوده است، چه چیزهایی از دست داده‌ایم؟

در مجموع ۱۱۸ عضو سازمان ملل، همزمان عضو جنبش عدم تعهدها هم هستند و از طرفی، ۵۷ کشور عضو سازمان ملل نیز عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند، اما آرای ما چه تعداد بوده است؟ ۳۲ رأی! این یک پیام ساده برای جامعه جهانی دارد و آن این که نه تنها ۱۱۸ کشور عدم تعهد به شعارهایشان در قبال ایران به عنوان عضوی از این جنبش پایبند نیستند، بلکه ایران نتوانسته است نظر ۵۷ کشور اسلامی را که حتی بنا بر آمیزه‌های دینی‌شان نیز همراهی با کشوری اسلامی در مقابل رقیب غیر مسلمانش، طبیعی به نظر می‌رسد، جلب کند.

از سوی دیگر، رأی پایین ایران نسبت به رقیبش، بهانه‌ای شد تا رسانه‌های غربی در حجمی گسترده به تبلیغات مبنی بر انزوای ایران و عدم پذیرش موقعیت کنونی ایران حتی در میان کشورهای اسلامی و هم‌پیمانانش بپردازند. با تبیین شرایط پیش آمده، درمی‌یابیم که با هیچ نوع معادله منطقی در دیپلماسی و مدیریت سیاست خارجی نمی‌توان ورود ایران به رقابت از پیش‌باخته‌ای چون مبارزه با ژاپن برای دستیابی به کرسی غیر دائم شورای امنیت را توجیه کرد. در هر صورت، شایسته بود دستگاه دیپلماسی برای انجام چنین کاری که یقینا جنبه حیثیتی برای کشورمان داشت، پیش از اقدام به تقاضا برای عضویت یا ورود به رقابت برای به دست آوردن کرسی با جامعه علمی و نخبگان این حوزه نیز مشورتی می‌کرد که یقینا نتایجی به مراتب بهتر از این را می‌توانست داشته باشد.

در پایان می‌توان گفت، کاندیداتوری ما برای به دست آوردن این کرسی در شورای امنیت، کاری غیرمدبرانه و ماجراجویانه بیش نبوده است.

سید مالک حسینی