ناتوانی انسان از وصف خداوند

● محدودیت انسان
استاد کامل آیت الله حسن زاده آملی درباره وجود ذنبی انسان می فرمود: آدمی هرچند که حد لایقف ندارد ولی به هر حال از محدودیت برخوردار است و در دایره احاطه وجودی و …

محدودیت انسان

استاد کامل آیت الله حسن زاده آملی درباره وجود ذنبی انسان می فرمود: آدمی هرچند که حد لایقف ندارد ولی به هر حال از محدودیت برخوردار است و در دایره احاطه وجودی و علمی خداوند قرار می گیرد. از این رو آدمی به جهاتی، بسیار محدود می باشد.

اگر انسان با این وجود محدود خویش بخواهد درک و توصیفی از وجود بی نهایت الهی داشته باشدهمواره درک و توصیفش آغشته به محدودیت است واین خود خطا و گناهی بزرگ است.

در آیات قرآنی آمده است که انسان با تعلیم همه اسمای الهی از سوی خداوند، قابلیت ربوبیت طولی و ولایت خلافتی از سوی خداوند بر ما سوی الله را یافته و لذا مسجود همه عالم وجود عالی و دانی شده است و فرشته و جن بر او به نیابت از کل کائنات، سجده برده اند تا تسخیر آدمی را بپذیرند.

این وجود با این همه سعه وجودی و وسعت دربرگیرندگی، با مشکل جدی محدودیت مواجه است و نمی تواند خداوند خویش را چنان که هست بشناسد و درک کند و توصیف نماید. با این همه خداوند این اجازه را به انسان های کاملی داده است تا آن چه را از وجود حضرتش یافته و درک کرده اند، توصیف نمایند. این همان چیزی است که به عنوان توصیف مخلصان بیان شده است: «سبحانک عما یصفون الا عبادک المخلصون؛ پاک و منزه است خداوند از هر توصیفی که درباره او می شودمگر آن چه را که بندگان مخلص شده، بدان خداوند را توصیف می کنند.

راه بی نهایت برای شناخت آن بی نهایت

با این همه، درک و توصیف کامل و مخلص شده نیز نمی تواند چنان که باید خداوند را توصیف کند و می توان گفت که این توصیف، کف وصف الهی است و تا حقیقت و سقف و سطح آن بی نهایت، نیز بی نهایت راه است. از این رو دردعاهای ماثور از امامان (ع) آمده است که نمی توانیم حق معرفت تو را ادا کنیم چنان که نمی توانیم حق تقوایت را به جا آوریم.

در روایت آمده است که: یا موسی وجودک ذنب لایقاس به ذنب؛ وجود محدود تو (هویت و تشخیص وجود موسوی) گناهی است که با آن هیچ گناهی قابل قیاس نیست.

بنابراین حتی حضرت موسی(ع) در مقام مظهریت کامل و بی نقص نیز نمی تواندخداوند را چنان درک و فهم و توصیف کند که خداوند درآن مقام است.بر این اساس هر توصیفی از هر بشری ولو از کمل وکاملین، نقص است و می بایست انسان از آن استغفار کند.

بر این اساس انسان باید هم ازوجود محدود خویش استغفار و توبه کند و هم از درک و فهمی که از خداوند داشته و بدان خداوند را وصف می کند.

حسن خلیلی