جهالت یا دیانت

استاد مطهری در طول زندگی علمی خود همواره یکی از منتقدان جدی قشری گری و اخباریگری بود. در مقاله «اجتهاد در اسلام»۱ در این باره می نویسد؛ اخباریگری نهضتی بود بر ضدیت عقل جمود و خشکی …

استاد مطهری در طول زندگی علمی خود همواره یکی از منتقدان جدی قشری گری و اخباریگری بود. در مقاله «اجتهاد در اسلام»۱ در این باره می نویسد؛ اخباریگری نهضتی بود بر ضدیت عقل جمود و خشکی عجیبی بر این مسلک حکمفرماست. خوشبختانه افراد رشیدی مانند وحید بهبهانی و شاگردان ایشان و بعد هم مرحوم حاج شیخ مرتضی انصاری (اعلی الله مقامه) با این مسلک مبارزه کردند.

مبارزه شیخ انصاری از این جهت بود که یک پی ریزی متقنی برای علم اصول فقه کرد. می گویند خودش می گفت اگر امین استرآبادی زنده بود اصول من را می پذیرفت. جمود اخباریگری در بسیاری از مسائل اخلاقی و اجتماعی و بلکه پاره یی مسائل فقهی هنوز هم حکومت می کند فعلاً مجال شرح و بسط نیست.

یک چیز که باعث رشد و نفوذ و طرز فکر اخباریگری در میان مردم عوام می شود جنبه حق به جانب عوام پسندی است که دارد، زیرا صورت حرف این است که می گویند ما از خودمان حرفی نداریم، اهل تعبد و تسلیم هستیم، ما جز قال الباقر (ع) و قال الصادق (ع) سخنی نداریم، از خودمان حرف نمی زنیم، حرف معصوم را می گوییم.

شیخ انصاری در فوایدالاصول مبحث برائت و احتیاط، از یکی از اخباریین نقل می کند که می گوید؛ آیا هیچ عاقلی احتمال می دهد که در روز قیامت یک بنده یی از بندگان خدا را (یعنی یک اخباری را) بیاورند و از او بپرسند تو چگونه عمل می کردی؟ و او بگوید به فرمایش معصومین عمل می کردم و هر جا که کلام معصوم نبود احتیاط می کردم، و آن وقت یک همچو آدمی را ببرند به جهنم، و از آن طرف یک آدم لاقید و بی اعتنا به سخن معصوم (یعنی یک نفر اصولی و پیرو مسلک اجتهاد) را که هر حدیثی را به یک بهانه طرد می کند ببرند بهشت؟ حاشا و کلا. جوابی که مجتهدین می دهند این است که این گونه تسلیم ها تسلیم به قول معصوم نیست، تسلیم به جهالت است. اگر واقعاً محرز بشود که معصوم سخنی گفته ما هم تسلیم هستیم، ولی شما می خواهید جاهلانه به هر چه می شنوید، تسلیم شوید.

همچنین استاد شهید در کتاب اصل اجتهاد در اسلام و حد عقل در اجتهاد به مناسبت ظهور اخباری ها می نویسد؛«همان طوری که عرض کردیم اخباریگری فاجعه یی بود برای حیات علمی و عملی شیعه. افراد زیادی به مکتب اخباری گرویدند، عقل و استدلالات عقلی را تحقیر کردند، تدبر در قرآن را حرام شمردند، به جای آنکه قرآن را مقیاس حدیث قرار دهند، حدیث را مقیاس قرآن قرار دادند.»

خوشبختانه رجال باشخصیتی در میان مجتهدین و اصولیین ظهور کردند و تا حدود زیادی جلوی اخباریین ایستادند، در میان کسانی که سخت با فکر اخباریگری مبارزه کردند، در درجه اول باید نام استاد کل وحید بهبهانی و شیخ اعظم حاج شیخ مرتضی انصاری (اعلی الله مقامه) را برد. اکنون دیگر مجال آن نیست که تفصیلاً خدماتی که این دو رجل انجام دادند، برشمرده شود.۲

پی نوشت ها؛

۱- کتاب بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، شرکت انتشار، ۱۳۴۱

۲- اصل اجتهاد در اسلام و حد عقل در اجتهاد،

ص ۱۳۰