شباهت به محبوب

احسان و نیکوکاری به همنوعان در دین اسلام بسیار پسندیده و نیز یکی از سفارشها و دستورات رفتار اجتماعی است که در مناسبتهای مختلف تأکید شده است.
ماه رمضان از بهترین ماه های گسترش …

احسان و نیکوکاری به همنوعان در دین اسلام بسیار پسندیده و نیز یکی از سفارشها و دستورات رفتار اجتماعی است که در مناسبتهای مختلف تأکید شده است.

ماه رمضان از بهترین ماه های گسترش عطوفت میان جامعه اسلامی و در نتیجه افزایش محبت و همدلی میان افراد آن جامعه مسلمان است؛ زیرا صدای سخاوت و احسان، صوت زیبای کبریایی است و آدمیزاد چنان به آن کشش و تمایل دارد که انسان های بخشنده را از دل و جان به خود میکشاند.

الگوی کامل احسان و نیکوکاری، امیر مؤمنان علی(ع) است که فرمود:«مَنْ أَحْسَنَ إِلَی النَّاسِ اسْتَدَامَ مِنْهُمُ الْمَحَبَّهٔ»[۱] یعنی کسی که با مردم به نیکویی رفتار کند، محبت دائمی آنان را نسبت به خودش جذب می کند.

در گفتار نورانی عالم عارف، حاج شیخ حسنعلی نخودکی می یابیم:«علمای بزرگ اسلام، طریق تکمیل انسان را در این دو جمله خلاصه کرده اند: التعظیم لإمر الله، والشّفقهُٔ علی خلق الله؛ یعنی بزرگداشت امر خدا و مهربانی بر خلق خدا.»

نیکوکاری در حق بندگان خدا، امنیت و آسودگی خاطری بدون وصف را در راه رسیدن به کمالات معنوی برای آدمی به همراه دارد؛ از این روی سعی و تلاش در برآوردن حاجات و احسان به دیگران و دستگیری ضعیفان و مستمدان جامعه مهم ترین بخش از دستورات تربیتی دینی به خصوص دین اسلام را در بر گرفته و همواره مورد تأکید و سفارش پیشوایان بوده است، همان گونه که در قرآن می خوانیم:«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی‏ وَ یَنْهی‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ» [۲] یعنی همانا خداوند(مردم را) به عدل و احسان و دادن(حق) خویشاوندان، فرمان می‏دهد و از کارهای زشت و ناپسند و تجاوز، نهی و شما را موعظه می‏کند، باشد که متذکّر شوید.

این آیه منشور جهانی اسلام است که امام باقر(ع) آن را در خطبه‏های نماز جمعه می‏خواندند.

مرحوم فیض کاشانی در تفسیر صافی، در بیان عظمت این آیه گفته است: اگر در قرآن همین یک آیه بود، کافی بود که بگوییم: قرآن،«تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ» است، اوامر و نواهی این آیه در همه ادیان بوده و هرگز نسخ نشده است.»[۳]

عدل درک بصیرتی و احسان درک حسّی می طلبد. عدل مساوات در جزاء است و احسان زیادکردن پاداش است[۴] عدل معانی و مفاهیم زیادی دارد؛ اما احسان که مربوط به این نوشتار است، شامل خدمات مالی، فکری، فرهنگی، عاطفی می‏شود.

آیا خداوندی که انسان‏ها را به عدل و احسان دعوت می‏کند، می‏شود که خود عادل نباشد!«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ». در بعضی مواقع عدالت با همه قدرت و شکوه و تأثیر عمیقش در مواقع بحرانی و استثنایی به تنهایی کارساز نیست؛ ازاین رو بلافاصله دستور به احسان پس از آن صادر می شود.

به تعبیر روشن تر در زندگی انسان ها، مواقع حساسی پیش می‏آید که حل مشکلات به کمک اصل عدالت به تنهایی امکان پذیر نیست؛ بلکه نیاز به فداکاری دارد که با استفاده از اصل احسان باید تحقق یابد.

امام علی(ع) فرمود:«العدل الانصاف، و الاحسان التفضل»[۵] یعنی عدل همان است که حق مردم را به آنها برسانی، و احسان آن است که بر آنها تفضل کنی.