مردی از مغرب اسلامی

موسسه «فکر آزاد ابن رشد» اعلام کرد که امسال جایزه خود را به «محمد عابد الجابری» اندیشمند مراکشی اهدا خواهد کرد

موسسه «فکر آزاد ابن رشد» اعلام کرد که امسال جایزه خود را به «محمد عابد‌الجابری» اندیشمند مراکشی اهدا خواهد کرد. به گزارش عرب‌آنلاین این موسسه در بیانیه خود اعلام کرده که اهدای این جایزه سالانه به جابری به دلیل تحقیقات و تالیفات با ارزشی است که این اندیشمند معاصر مراکشی در زمینه میراث عربی دارد. موسسه فکر آزاد ابن رشد در سال ۱۹۹۸ در آلمان توسط فرهیختگان و اندیشمندان عرب خارج از کشورهای عربی تاسیس شد تا از اندیشه‌های ابن رشد و همچنین آزادی بیان و دموکراسی در کشورهای عربی حمایت کنند. این موسسه اهدای جوایز خود را از سال ۱۹۹۹ آغاز کرده و سالانه در ماه دسامبر مراسمی برای اهدای جایزه در آموزشگاه «گوته» برلین برگزار می‌کند.

«محمد عابدالجابری»، ۲۷ دسامبر سال ۱۹۳۶ در شهر «فجیج» مراکش به دنیا آمد. او که در حال حاضر دو وظیفه نظارت بر اساتید فلسفه در آموزشگاه‌های مراکش و همچنین استادی فلسفه و اندیشه اسلامی در دانشکده علوم انسانی دانشگاه «محمد خامس» در رباط پایتخت مراکش را از سال ۱۹۶۷ بر عهده دارد، دیپلم آموزش‌ عالی فلسفه را از همان دانشگاه محمد خامس در سال ۱۹۶۷ و دکترای فلسفه را در سال ۱۹۷۰ از همان دانشگاه دریافت کرده است.

جابری در سال ۱۹۵۳ پس از آنکه مدرسه المحمدیه در دارالبیضای مراکش در پی تبعید محمد خامس پادشاه وقت مراکش مقطع دبیرستان خود را تعطیل کرد، در مقطع ابتدایی همان مدرسه به عنوان معلم مشغول به کار شد. او در سال ۱۹۵۶ موفق به اخذ مدرک دیپلم و مدرک تجربی آموزش ابتدایی شد. همین مسئله باعث شد تا بتواند به عنوان معلم رسمی در سال ۱۹۵۷ به استخدام وزارت آموزش و پرورش کشور مراکش در آید. جابری در سال ۱۹۵۶ اولین مدرک خود در زمینه ترجمه را دریافت کرد. تابستان سال ۱۹۵۷ را در تحریریه روزنامه «العلم» گذراند. در اکتبر همان سال اما بار دیگر به درس روی آورد و اولین سال دانشگاهی خود را در دانشگاه دمشق، پایتخت سوریه گذراند. ژوئیه ۱۹۵۸ بار دیگر به روزنامه ‌العلم بازگشت. اکتبر ۱۹۵۸ برای تکمیل آموزش دانشگاهی خود به دانشکده علوم انسانی در رباط پیوست و تحصیل فلسفه را در این دانشگاه آغاز کرد. در همان سال نیز به سمت قائم‌مقامی مدیر آکادمی «لیرمیطاج» در دارالبیضا منصوب شد. جابری در اعتراض‌های انقلابی ۲۵ ژانویه ۱۹۵۸ مراکش شرکت کرد و با تاسیس روزنامه‌ «التحریر» در دوم آوریل همان سال، به سمت دبیر تحریریه به این روزنامه پیوست. ژوئن ۱۹۶۱ مدرک فلسفه را دریافت کرد و در تابستان سال پس از آن، با هدف ادامه تحصیل از کار مداوم و ثابت در روزنامه التحریر استعفا داد. در کنگره دوم شورای ملی اتحادیه نیروهای ملی مراکش، به عنوان عضو این شورا برگزیده شد. ژوئیه ۱۹۶۳ طی روندی که برای تصفیه اتحادیه نیروهای مردمی به اجرا گذاشته شد، به همراه دیگر اعضای این اتحادیه دستگیر شد اما به دلیل نبود مستندات کافی در پرونده او، پس از دو ماه از زندان آزاد شد. مارس ۱۹۶۴ در تاسیس مجله «اقلام» نقش ایفا کرد و تا سال ۱۹۸۳ پس از بسته شدن این مجله به دلیل جدایی مدیر آن از «اتحادیه سوسیالیستی» در تحریریه مجله مشغول به کار بود. اکتبر ۱۹۶۴ به عنوان استاد در مقطع دبیرستان در مدرسه‌ای در دارالبیضا برگزیده شد. مارس ۱۹۶۵ به همراه تعدادی دیگر از آموزگاران در پی حوادث آن زمان بازداشت اما این‌بار نیز به دلیل نبود مستندات کافی آزاد شد. در همان سال و سال پس از آن در تاسیس انجمن صنفی استادان مراکش نقش داشت. در نوامبر سال ۱۹۶۶ به همراه دو نفر دیگر از اساتید فلسفه، اقدام به تالیف کتاب «درس‌هایی در فلسفه» برای دانشجویان دوره لیسانس در دو بخش کرد: بخش اول در اخلاق و متافیزیک و بخش دوم در فلسفه علم، علوم اجتماعی و روان شناسی. ژانویه ۱۹۶۷ نیز کتاب درسی «اندیشه اسلامی و سیری در تالیفات» را برای همان مقطع به همراه همان گروه تالیف کرد. جابری در سال ۱۹۶۷ موفق به اخذ مدرک دیپلم آموزش عالی فلسفه شد که پس از آن در اکتبر همان سال به عنوان استادیار به دانشکده علوم انسانی رباط پیوست. اکتبر ۱۹۶۸ به همراه تعدادی دیگر از دوستان، هفته‌نامه «فلسطین» را تاسیس کرد. در همان سال به همراه یکی دیگر از اساتید دانشگاه، وظیفه نظارت بر آموزش فلسفه در مقطع دبیرستان در مدارس مراکش را برعهده گرفت. در سال ۱۹۷۰ موفق به اخذ مدرک دکترای فلسفه شد. هیأت ارزیابی رساله دکترای جابری هیأتی مراکشی- فرانسوی بود. بدین‌ترتیب اولین مدرک دکترای فلسفه در مراکش به محمد عابدالجابری اعطا شد. موضوع رساله دکترای جابری «تعصب و حکومت: نشانه‌های نظریه خلدونی در تاریخ اسلامی» بود.

در سال ۱۹۷۱ به عنوان استاد آموزش عالی برگزیده شد. در سال ۱۹۷۲ جزء زمینه‌سازان اعتراضات همان سال مراکش بود. پنجم آوریل ۱۹۸۱ از دفتر سیاسی اتحادیه استعفا داد و به‌طور کامل به کار فرهنگی و علمی پرداخت. دسامبر ۱۹۹۷ به همراه محمد ابراهیم بوعلو و عبدالسلام‌بن عبدالعلی مجله «فکر و نقد» را منتشر کرد که در آن سمت سردبیری را عهده‌دار شد. جابری اکتبر ۲۰۰۲ پس از گذران ۴۵ سال به عنوان استاد در بخش‌های علمی و آموزشی، بازنشست شد. محمد عابدالجابری متاهل است و چهار فرزند دارد.

▪ جوایزی که دریافت آنها را پذیرفت:

۱) جایزه فرهنگی‌– عربی «بغداد» که از سوی یونسکو اهدا می‌شود (ژوئن ۱۹۸۸)

۲) جایزه فرهنگی غرب جهان اسلام (تونس‌– ماه می‌۱۹۹۹)

۳) جایزه پژوهش‌های اندیشه‌ در جهان عرب که آن را موسسه‌ «ام‌بی‌ای فونداسیون» تحت نظر یونسکو ارائه می‌دهد.

۴) جایزه طلایه‌داران از موسسه اندیشه عربی بیروت (۲۰۰۵)

۵) مدال ابن سینا از دولت مراکش (۱۶ نوامبر ۲۰۰۶)

▪ جوایزی که دریافت آنها را نپذیرفت:

۱) جایزه صدام حسین رئیس‌جمهور سابق عراق در اواخبر دهه ۸۰ قرن گذشته که مبلغ ۱۰۰ هزار دلار بود.

۲) بارها از دریافت جوایز دولت مراکش سر باز زد.

۳) جایزه شارقه که آن را یونسکو اهدا می‌کند (مبلغ ۲۵ هزار دلار)

۴) جایز حقوق بشر سرهنگ معمر قذافی رهبر لیبی (۳۲ هزار دلار)

▪ تالیفات جابری:

۱) تعصب و دولت (رساله دکترا – ۱۹۷۱)

۲) چشم‌اندازی به مشکلات آموزش در مراکش (۱۹۷۳)

۳) دیباچه‌ای بر فلسفه علوم (۱۹۷۶)

۴) دیدگاهی مدرن به برخی از مشکلات فرهنگی و تربیتی ما (۱۹۷۷)

۵) ما و میراث: قرائت‌های معاصر به میراث فلسفی‌مان (۱۹۸۰)

۶) گفتمان عربی معاصر: بررسی تحلیلی‌– انتقادی (۱۹۸۲)

۷) پیدایش عقل عربی (۱۹۸۶)

۸) بنیه عقل عربی (۱۹۸۶)

۹) سیاست‌های آموزشی در مغرب عربی (۱۹۸۸)

۱۰) چالش‌های اندیشه عربی معاصر (۱۹۸۸)

۱۱) مراکش معاصر: ویژگی‌ها و هویت، مدرنیته و توسعه (۱۹۸۸)

۱۲) عقل سیاسی عربی (۱۹۹۰)

۱۳) گفت‌وگوی شرق و غرب: گفت‌وگویی با دکتر حسن حنفی (۱۹۹۰)

۱۴) میراث و مدرنیته: پژوهش‌ و بحث (۱۹۹۱)

۱۵) مقدمه نقد عقل عربی: متن‌هایی ترجمه شده به زبان فرانسوی.

۱۶) مسئله فرهنگ (۱۹۹۴)

۱۷) روشنفکران در تمدن عربی- اسلامی، محنت‌ابن حنبل و شکست ابن رشد (۱۹۹۵)

۱۸) مسئله هویت: عربیت، اسلام،... و غرب (۱۹۹۵)

۱۹) دین و دولت و پیاده کردن شریعت.

۲۰) پروژه خیزش عربی (۱۹۹۶)

۲۱) دموکراسی و حقوق بشر (۱۹۹۷)

۲۲) مسائلی در اندیشه معاصر (۱۹۹۷)

۲۳) توسعه فرهنگی و ویژگی سوسیو فرهنگی: جهان عرب به عنون نمونه (۱۹۹۷)

۲۴) دیدگاه: به سوی بازسازی مسائل اندیشه عربی معاصر (۱۹۹۷)

۲۵) کنکاشی در خاطرات (۱۹۹۷)

۲۶) ابن رشد: زندگی و اندیشه (۱۹۹۸)

۲۷) عقل اخلاقی عربی: بررسی تحلیلی- نقدی تنظیم ارزش‌ها در فرهنگ عربی (۲۰۰۱)

۲۸) سلسله مواضع (سلسله کتاب‌هایی در قطع جیبی)

۲۹) در نقد نیاز به اصلاح (۲۰۰۵)

۳۰) دیباچه‌ای بر قرآن (۲۰۰۶)

۳۱) فهم قرآن: تفسیری روشن بر مبنای ترتیب نزول آیات (۲۰۰۸)

ایلیا جزایری