بنزین هایی که هرز می روند

داستان تکراری بحران بنزین, امسال نیز همچون سالهای گذشته نگرانی هایی را در میان عام و خاص برانگیخت که با تصویب لایحه تامین مالی واردات بنزین, به طور موقت بحث پر تب و تاب آن رو به افول نهاد و مرهمی بر زخمهای آن گذاشته شد

به نظر نمی رسد عمر این آرامش طولانی باشد، چرا که میزان بالای مصرف روزانه بنزین در ایران سرنوشتی دیگر برای این ماجرا رقم زده است و اگر برای این آرامش پیش از طوفان چاره ای اندیشیده نشود، دامنگیر اقتصاد کشور شده و به معضلی بنیادین برای بودجه نویسی هر سال مبدل می شود.در این میان ، بسیاری از کارشناسان اقتصادی بر این باورند که افزایش قیمت یا واردات بنزین نمی تواند پاسخگوی این مشکل باشد، چرا که اجرای هر کدام از این اهداف مشکلاتی دیگر را برای اقتصاد کشور به دنبال خواهد داشت.این گروه عقیده دارند که تنها راه حل موجود، کاهش مصرف بنزین و استفاده بهینه از آن است.یکی از راههای پیشنهادی برای کاهش مصرف بنزین استفاده از کارت هوشمند است. اما آیا کارت کوچک می تواند پاسخگوی مشکلی به این بزرگی باشد؟ رشد مصرف روزانه بنزین در ایران ۴برابر رشد این ماده سوختنی در جهان است. براساس آمارها به طور متوسط، روزانه ۶۳ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می شود که تنها ۳۹ میلیون لیتر آن در داخل تولید و مابقی ۲۴میلیون لیتر بنزین مصرفی از خارج کشور تامین می شود.این در حالی است که براساس پیش بینی های انجام شده ، در سال آینده روزانه حدود ۷۰میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف خواهد شد و با احتساب رشد ۱۰درصدی مصرف بنزین در سال ۱۴۰۰، به ۳۰۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.این میزان سرسام آور مصرف بنزین بیانگر این واقعیت است که اگر چه حتی بودجه مورد نیاز برای خرید بنزین کشور نیز فراهم باشد که آن هم در اکثر مواقع فراهم نیست باز نمی توان این میزان بنزین را برای مصرف کشور فراهم کرد؛ چرا که امکان گسترش تاسیسات و پایانه های واردات بنزین آنقدر زیاد نیست که بتواند پاسخگوی این رقم باشد.پالایشگاه های کشور نیز در حال حاضر توان تولید و پالایش حجم بیشتری از بنزین را ندارند. اسدالله میکائیلی مدیر برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی کشور در این باره می گوید: با توجه به روند رو به افزایش مصرف بنزین برای واردات آن صرف نظر از مشکلات تخلیه ، انتقال و توزیع آن در داخل کشور که هم اکنون با تمام ظرفیت انجام می شود، با کمبود بنزین در بازار منطقه نیز مواجهیم.بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت نیز هنگام بررسی لایحه تامین منابع مالی واردات بنزین در این باره گفت : در صورتی که بخواهیم این میزان واردات نداشته باشیم ، می توانیم کوپن روزی ۵ لیتر ارائه بدهیم یا این که بنزین را به قیمت تمام شده به مردم عرضه کنیم.کشور رویه ای را در پیش گرفته که باید اصلاح شود. از این رو، ۱۰راه حل به وزارت نفت برای کاهش مصرف بنزین و افزایش تولید آن در کشور ارائه شد که شامل بهینه سازی پالایشگاه های کشور، گاز سوز کردن خودروهای فرسوده ، بستن مالیات بر خودروهای پر مصرف و کارخانجات سازنده آنها، گسترش حمل و نقل عمومی ، واردات خودروهای کم مصرف و توزیع کارت هوشمند از جمله این راه حل ها بود.

کارت هوشمند

طرح کارت هوشمند بنزین که برای اولین بار در ایران انجام می شود، همان کارت اعتباری است که سالها در سطح دنیا برای کاهش گردش پول و نقدینگی از آن استفاده شده است.در حال حاضر برخی از موسسات اعتباری و بانکها نیز اقدام به ارائه چنین کارتی به مشتریان خود کرده اند. هدف از اجرای این طرح کنترل مصرف بنزین است و دست دولت را برای جیره بندی بنزین باز خواهد کرد.براساس آن ، مصرف کنندگان روزانه میزان معینی بنزین را به قیمت دولتی و بقیه نیاز مصرفی خود را به نرخ آزاد خریداری خواهند کرد. در حال حاضر قیمت هر لیتر بنزین در ایران ۸۰ تومان است و مشخص نیست دارندگان خودروها براساس استفاده از کارت هوشمند چه میزان بنزین به قیمت دولتی دریافت می کنند.میکائیلی در این باره می گوید: این کارت به منزله سهمیه بندی بنزین نیست و مانند کارتهای اعتباری شبکه بانکی عمل می کند و تعداد کارت های مورد نیاز در کشور برآورده شده و توزیع آن نیز طبق یک مرحله بندی ، بتدریج در استان ها، بین دارندگان خودرو انجام می گیرد.وی می افزاید: این کارت با ارائه مدارک معتبر و سند صرفا به دارندگان خودرو تعلق خواهد گرفت و طبق برنامه احتمالا از طریق بانکهای سراسر کشور بین مردم توزیع خواهد شد. وی در ادامه تصریح می کند که کارت هوشمند قابلیت شارژ داشته و می تواند اطلاعات دقیقی را در رابطه با مصرف تعداد اتومبیل ها و کاربری آنها داشته باشد.حسین طالبی مدیر فناوری اطلاعات شرکت ملی نفت نیز با اشاره به این که برنده مناقصه کارت هوشمند شرکت صنایع مخابرات (ITI) است ، در این باره می گوید: این شرکت قرار است ۱۰ ماهه این پروژه را به اتمام برساند. اهداف این کارت در ۲ مرحله طراحی شده که هدف از مرحله اول کنترل مقدار مصرف سوخت مورد نیاز و مرحله دوم پرداخت الکترونیکی از طریق کارت سوخت است.تدابیر لازم درباره انتخاب کارت هوشمند و تجهیزات آن به گونه ای اتخاذ شده که هر دو مرحله قابلیت اجرایی داشته باشند.

قابلیت های اجرایی

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که استفاده از کارت هوشمند علاوه بر کنترل مصرف می تواند مزایای دیگری نیز داشته باشد. آنها بر این باورند که نبود یک نظام هوشمند برای کنترل نحوه توزیع بنزین ، مانع از کنترل قاچاق بنزین می شود و ایجاد چنین نظامی می تواند تا حدود زیادی به قاچاق بنزین خاتمه دهد.همچنین با استفاده از این کارتها می توان گردش پول در جایگاه ها را متوقف کرد و به دنبال آن امنیت و بهداشت را فراهم آورد. با یک حساب سرانگشتی می توان پی برد که روزانه چه مبالغ عظیمی پول در هریک از جایگاه های بنزین مبادله می شود.جایگاه داران در بسیاری از موارد مجبورند که مبالغ نقدی را از جایگاه به بانکها ببرند و این خود هزینه حمل و نقل و محفاظت برای آنها ایجاد می کند. در این میان بسیاری از صاحبنظران بر این باورند که استفاده از کارت هوشمند عملی و مقرون به صرفه نیست.آقایی ، اجرای چنین طرحی را برای کنترل مصرف بنزین به دلیل حساسیت فوق العاده آن نیازمند تعامل دولت و مجلس و تصمیم گیری مدیریت کلان کشور می داند و در این باره می گوید: اجرای طرح کارت هوشمند فقط با هدف کنترل مصرف و مدیریت تقاضا توجیه پذیر است ؛ بنابراین ما باید بدانیم که آیا قصدی برای سهمیه بندی یا توزیع دو قیمتی بنزین وجود دارد یا خیر؟ زیرا این قابلیت ها در کارت هوشمند بنزین طراحی شده است.وی می افزاید: در مطرح شدن کارت هوشمند بنزین ، ۳هدف باید در نظر گرفته می شد به این معنی که میزان مصرف بنزین ، پرداخت نکردن پول در لحظه خرید و از همه مهمتر کنترل مصرف بنزین باید به وسیله کارت صورت می گرفت که از طریق آن سهمیه بندی اعمال می شود، ولی این هدف در ارائه کارت هوشمند بنزین به نحو مطلوب دیده نشده است.وی هزینه ۵۰ میلیون دلاری طرح کارت را مقرون به صرفه نمی داند و می افزاید: بودجه تضمین یافته باتوجه به اثر دیده شده برای کارت نبوده است. در حقیقت در بودجه سال ۸۳کشور فقط بودجه برقراری کارت هوشمند دیده شده و بودجه ساز و کاری برای اجرای آن تعیین نشده است.

جیره بندی

در این میان بسیاری بر این باورند که استفاده از این کارت برای کاهش مصرف زمانی می تواند پاسخگو باشد که جیره بندی بنزین نیز در آن اعمال شود.حسن مرادی - عضو کمیسیون انرژی - در این باره می گوید: اگر می خواهیم که خرید بنزین از خارج انجام نشود، باید صرفه جویی کنیم و یکی از راههای آن جیره بندی بنزین است که پیشنهاد مجلس ارائه کارت هوشمند است تا به وسیله آن بتوان توزیع و قاچاق بنزین در سطح کشور را کنترل کرد.وی با تاکید بر این که سهمیه بندی باید عاقلانه و با معیارهای علمی صورت گیرد، گفت : کارت هوشمند می تواند این نظرات را محکم کند. این کارت فقط به وسیله دارنده آن استفاده می شود و کسی حاضر نیست کارت خود را در اختیار دیگران قرار دهد و این مزیت کارت هوشمند به کوپن است که نمی توان آن را جابه جا کرد و در بازار آزاد فروخت.وی تصریح می کند، یارانه ای که غیرمستقیم به بنزین داده می شود، حق تمام اقشار جامعه است و هر فرد ایرانی حق ندارد هر میزان که نیاز دارد از آن استفاده کند. حسین آفریده نیز بر این باور است که اگر کارت هوشمند اجرایی شود، ولی در مصرف بنزین محدودیت اعمال نشود، باز هم مجبور به واردات بنزین خواهیم بود.اما برخی از صاحبنظران نیز معتقدند نمی توان در کشوری که صاحب یکی از بزرگترین ذخایر نفت و گاز جهان است صحبت از سهمیه بندی کرد.

بیژن حاج محمدرضا - رئیس هیات مدیره سندیکای پمپ بنزین داران - در این باره می گوید: سوابق چندین دوره استفاده از کوپن نشان می دهد که مصرف بعد از اعلام سهمیه و محدودیت افزایش داشته است.وی بااشاره به مشکلات استفاده از این کارت می گوید: بیشتر جایگاه های عرضه محصولات نفتی با تلمبه های فرسوده متعلق به دهه ۵۰ کار می کنند. با این امکانات ، استفاده از کارت هوشمند چیزی شبیه شعار است.علی رشیدی - کارشناس - نیز بر این باور است که جیره بندی تاثیری در کاهش مصرف نداشته و مساله رشد مصرف با افزایش خودروها و کمبود حمل و نقل عمومی ادامه می یابد. در نهایت به نظر می رسد اگر مجبور به استفاده از کارت هوشمند برای کنترل مصرف بنزین باشیم ، جیره بندی ضروری است و این امر، خود سوالاتی را مطرح می کند. چه میزان بنزین به هر خودرو اختصاص داده خواهد شد؟چگونه مصرف سرانه هر خانواده تعیین می شود؟ با حذف یارانه ها، گروههای هدف چه کسانی خواهند بود؟ شناسایی دهک های محروم جامعه در این طرح چگونه صورت می گیرد؟خط فقر این دهکهای محروم چگونه ارزیابی می شود و حتی در صورت شناسایی این دهک ها، چگونه می توان در اختصاص یارانه ها بین یارانه انرژی و دیگر کالاهای اساسی تمایز قائل شد؟ و...