بدنسازی معتادم کرد

بازخوانی پرونده پزشکی جوانی به نام سعید با حضور دکتر محمدعلی حریرچیان درمانگر اعتیاد حامد محمد ی کنگرانی روان پزشک دکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه و رژیم درمانی

سوژه مقاله ی ما آقای سعید ۲۹ ساله هستند که ۲ بار با عوارض مختلف داروهای بدنسازی مواجه شده‌اند. اولین بار در سال ۱۳۹۰ به خاطر بالا بردن وزنشان به باشگاه بدنسازی مراجعه و با رژیم غذایی خاص و مصرف کپسول‌های چاقی، اقدام به بالا بردن وزنشان می‌کنند....

بار دوم هم در سال ۱۳۹۱ و با شکایت از افزایش وزن بی‌رویه، دوباره به همان باشگاه ورزشی می‌روند و این بار، بلای جدیدی سرشان می‌آید. اگر می‌خواهید از ماجرای چاق و لاغر شدن آقای سعید با داروهای بدنسازی مطلع شوید و نظر متخصصان «سلامت» را هم در این زمینه بدانید، خواندن ادامه مطلب را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

آقای سعید که برای لاغری قرص‌های حاوی

شیشه مصرف کرده و به آن معتاد شده است، می‌گوید:

۵ ماه است برای ترک شیشه تحت نظرم

▪ به ما می‌گویید که ماجرای چاق و لاغر شدن پردردسرتان دقیقا چه بود؟

اواخر سال ۱۳۹۰ با قد ۱۷۵ سانتی‌متر و وزن ۵۲ کیلوگرم به سفارش یکی از دوستانم برای افزایش وزن و عضله‌ای شدن اندامم به باشگاه بدنسازی مراجعه کردم. بعد از چند ماه ورزش،‌ با نظر مربی ورزشی‌ام کپسول‌های گیاهی چاق‌کننده می‌خوردم. البته کار این کپسول‌ها، افزایش اشتها بود و مربی می‌گفت چه خوراکی‌هایی برای بالا بردن وزنم مصرف کنم.

▪ واقعا اشتهای تان زیاد شده بود؟

بله، حتی گاهی میل به خوردن ۵ وعده کامل غذا در طول روز داشتم.

▪ رژیمی که مربی‌تان داده بود، چه ویژگی‌هایی داشت؟

به من توصیه کرده بود علاوه بر خوردن غذاهای روزانه، قبل و بعد از باشگاه هم دو سیب‌زمینی بزرگ پخته‌شده با ۲ قاشق سس مایونز و ۲ قاشق کره یا روغن مایع بخورم. ضمن اینکه به سفارش ایشان، ‌حجم چربی‌های مصرفی‌ام را در طول روز افزایش دادم. مثلا بیشتر از قبل غذاهای سرخ کردنی می‌خوردم یا برنج و ماکارونی را با نان و کره مصرف می‌کردم.

▪ با این کارها وزنتان بالا هم رفت؟

بله. فکر می‌کنم حدود ۶ یا ۷ ماه رژیم چاقی و مصرف کپسول‌های گیاهی را ادامه دادم و در طول این دوران بیش از ۳۰ کیلوگرم افزایش وزن داشتم.

▪ بدون عارضه؟

بیشترین عارضه‌اش این بود که کمی پرخاشگر و عصبی شده بودم. با قطع کپسول‌ها باز هم اشتهایم از بین نرفت و انگار بزرگ شدن معده باعث پرخوری بیش از اندازه‌ام شده بود. دیگر کار به جایی رسید که این بار با شکایت از افزایش وزن به باشگاه می‌رفتم و مربی هم علاوه بر ورزش، مصرف قرص‌های لاغری را به من پیشنهاد داد.

▪ و شما هم این پیشنهاد را پذیرفتید؟

بله، وقتی دیدم کپسول‌هایی که پیشنهاد کرده بودند، باعث افزایش اشتهایم شدند، فکر کردم این قرص‌های لاغری هم خوب است و مصرف روزی یک قرص هم مشکلی ایجاد نخواهد کرد.

▪ از چه زمانی و چطور با عوارض مصرف قرص‌های لاغری آشنا شدید؟

حدود ۳ ماه روزی یک قرص می‌خوردم. اشتهایم دوباره کم شده و وضع خوابم هم حسابی به هم ریخته بود. بیشتر از قبل پرخاشگر و عصبی بودم. مدام احساس می‌کردم همه در مورد من حرف می‌زنند. حتی وقتی کسی در خانه نبود، صداهایی می‌شنیدم که انگار مرا مخاطب خود قرار می‌دادند. به همه شک داشتم. فکر می‌کردم اطرافیانم در حال توطئه‌چینی برای لطمه زدن به من هستند. حتی به پدر، مادر و برادر کوچکم هم شک داشتم. یک روز که فکر می‌کردم برادرم برای آزار دادن من تمام وسایل اتاقم را زیر و رو کرده، حسابی عصبانی شدم و او را کتک زدم. پدر و مادرم از این رفتارهای عجیبم کمی مضطرب شده بودند، چون من قبلا آرام و بدون حاشیه‌ بودم. به همین دلیل هم با اصرار زیاد پدر و گریه‌های مادرم، نزد روان‌پزشک رفتیم. ایشان با شنیدن شرح حال، از من خواستند یکی از قرص‌هایی را که مصرف می‌کنم، برای آزمایش و بررسی تحویلشان دهم و من هم این کار را انجام دادم.

▪ نتیجه چه شد؟

گفتند قرص‌ها حاوی ماده محرک شیشه است و به مصرف آنها اعتیاد پیدا کرده‌ام. تازه آنجا بود که دلیل تغییر رفتارم را متوجه شدم و فهمیدم چرا با خوردن آن قرص‌ها احساس انرژی بیشتری می‌کردم و دوست نداشتم مصرفشان را قطع کنم. بلافاصله پس از شنیدن موضوع از مربی ورزشی‌ام شکایت کردیم و او مدام ادعا می‌کرد این قرص‌ها حاوی شیشه نیستند و تازه اگر هم باشند، شیشه اعتیادآور نیست! او اصرار داشت من چیزی جز آنچه برایم تجویز کرده، مصرف می‌کرده‌ام در صورتی که اینطور نبود.

▪ در حال حاضر وضعیت سلامتتان چطور است؟

۵ ماه می‌شود که برای ترک شیشه تحت‌نظر روان‌پزشک هستم. کمی آرام‌تر شده‌ام و وابستگی‌ام به این ماده محرک هم کمتر شده است اما هنوز رگه‌هایی از عصبی شدن‌های بی‌مورد را دارم و دوست دارم بدانم آیا مرکز و راه خاصی برای ترک کامل شیشه وجود دارد یا نه.

▪ حرف آخر؟

اشتباه‌ترین راه را برای افزایش و کاهش وزن انتخاب کردم و به تمام کسانی که قصد کم یا زیاد کردن وزنشان را دارند، توصیه می‌کنم برای این کار به متخصص تغذیه مراجعه کنند تا تجربه تلخ من گریبانگیرشان نشود.

● نگاه ‌درمانگر اعتیاد

توصیه

دکتر محمدعلی حریرچیان

به سوژه

«میزگرد تناسب اندام»

ترک شیشه

درک می‌خواهد و صبر

▪ آقای سعید می‌گویند ندانسته به مصرف شیشه روی آورده‌اند. افرادی که مانند ایشان در باشگاه‌های بدنسازی اقدام به مصرف داروهای محرک می‌کنند، از کجا باید متوجه مصرف چنین موادی شوند؟

فردی که شیشه مصرف می‌کند، می‌تواند با توجه به عوارض ناشی آن متوجه بشود که در حال استعمال نوعی ماده محرک است. یکی از مهم‌ترین عوارض مصرف شیشه و سایر مواد محرک، ایجاد اختلال در خواب شبانه و نشانه دیگر، کم‌اشتهایی یا بی‌اشتهایی است و در موارد بسیاری، پیشنهاد مصرف شیشه برای کاهش وزن به دلیل همین پایین آمدن اشتها به خیلی از افراد مانند آقای سعید داده می‌شود. پرخاشگری یا واکنش در مقابل کوچک‌ترین محرک‌های محیطی، عصبی شدن، سوءظن و بدبینی هم جزو سایر نشانه‌های مصرف محرک‌هایی مانند شیشه است.

▪ عوارض ناشی از مصرف شیشه به دوز مصرف هم بستگی دارد؟

بله، میزان واکنش به مصرف محرک‌ها و شدت و ضعف عوارض آنها در بدن به مقدار مصرف و عوامل درونی هر فرد بستگی دارد. گاهی استعمال شیشه برای خیلی‌ها با ایجاد هذیان، تفکرهای منفی، سوءظن‌ و توهم‌های شدید و شنیدن صداهای مختلفی که دیگران متوجه آن نیستند هم همراه است.

▪ برخی از افراد، به‌خصوص آنهایی که پیشنهاد مصرف شیشه برای کاهش وزن را مطرح می‌کنند، معتقدند این ماده محرک، اعتیادآور نیست. شما این باور نسبتا رایج را قبول دارید؟

به هیچ‌وجه. مصرف شیشه مانند استعمال خیلی از مخدرها و محرک‌های دیگر، وابستگی و اعتیاد به دنبال دارد.

▪ پس چرا چنین باوری در میان مردم شکل گرفته است؟

معمولا بیشتر افراد، اعتیاد را مساوی با خماری ناشی از مصرف‌نکردن مواد مخدر می‌دانند و فردی را معتاد محسوب می‌کنند که در صورت نرسیدن مواد، دچار علایم خماری و محرومیت از مخدر شود. هرچند که علایم خماری برای فردی که الکل، شیشه یا سایر محرک‌ها را مصرف می‌کند، ایجاد نمی‌شود اما اعتیاد فقط به معنای خماری و نشئگی نیست و مصرف نکردن شیشه و الکل علایم و عوارض متفاوت دیگری دارد. به عبارت ساده‌تر، تفاوت میان علایم ترک یا محرومیت مصرف مخدرها و محرک‌ها باعث شده تصور اعتیادآور نبودن شیشه در بین مردم مطرح شود.

▪ مهم‌ترین نشانه‌های وابستگی یا اعتیاد به شیشه و سایر محرک‌ها چیست؟

وقتی فردی برای مدتی مواد محرک مصرف می‌کند، به مرور به آن وابسته می‌شود و زمانی که بخواهد دور مصرف را خط بکشد، به‌طور حتم با وسوسه شدید مصرف مواجه می‌شود. گاهی چنین وسوسه‌ای، بسیار بیشتر از وسوسه تمایل به مصرف مخدرهاست. این اولین علامت اعتیاد به محرک‌ها محسوب می‌شود و افت انرژی شدید، پرخاشگری، عصبانیت شدید، اضطراب و بی‌قراری هم جزو دیگر نشانه‌های محرومیت از مصرف محرک‌هاست. به همین دلیل افرادی مانند آقای سعید برای رهایی از این حس خمودگی، بی‌قراری و اضطراب ترجیح می‌دهند که دوباره مصرف را تکرار کنند. تمام این علایمی که در صورت مصرف نکردن محرک‌ها برای فرد ایجاد می‌شوند، می‌توانند نشان‌دهنده وابستگی و اعتیاد باشند.

▪ آیا درست است که می‌گویند نمی‌توان مصرف شیشه را ترک کرد؟

درست که نیست اما ترک ماده محرکی مانند شیشه به سادگی ترک مواد مخدر نیست. به عبارت ساده‌تر،‌ در حال حاضر دارویی که بتواند جایگزین مصرف شیشه شود و به ترک آن کمک کند، وجود ندارد. البته تحقیقاتی در این زمینه انجام و مصرف داروهایی برای ترک شیشه پیشنهاد شده است اما این پیشنهادها هنوز جنبه تحقیقاتی و تجربی دارند و نمی‌توان در تمام موارد، چندان به آنها تکیه کرد بنابراین به دلیل اینکه دارویی برای ترک آمفتامین‌ها و متاآمفتامین‌هایی مثل شیشه وجود ندارد، روند درمانی ترک به کار روی ذهنیت افراد و برگزاری جلسه‌های مشاوره بستگی دارد. به‌طور کلی، برای ترک محرک‌ها مدلی به نام «ماتریکس» وجود دارد که با تکیه بر آن می‌توان تا حد زیادی به فرد وابسته، برای ترک مواد کمک کرد.

▪ کمی بیشتر در این مورد توضیح می‌دهید؟

بله، در قالب این مدل، کاری با عنوان شناخت‌درمانی روی فرد معتاد به مواد محرک انجام می‌شود و درمانگر تلاش می‌کند وابستگی فرد به این مواد را به‌تدریج کم کند و تا جایی پیش برود که ترک محرک کامل انجام شود. گاهی در طول دوره درمان، مصرف برخی داروهای آرام‌بخش، ضداضطراب و ضدافسردگی هم برای فرد تجویز می‌شود. تجویز دارو و مقدار مصرف آن به شرایط فرد هنگام ترک بستگی دارد. عده‌ای از درمانگرها هم برای ترک شیشه به طور تجربی از داروی متادون برای ایجاد آرامش در فرد و تحریک کمتر او استفاده می‌کنند اما این دارو بیشتر برای ترک مخدرها مصرف می‌شود و مسیر اصولی ترک محرک‌ها نیست. بازهم تاکید می‌کنم به دلیل وابستگی شدیدتر و اعتیاد سنگین‌تر به شیشه و سایر محرک‌ها، روند درمان اعتیاد به آنها هم کمی مشکل‌تر و طولانی‌تر خواهد بود. متاسفانه به دلیل همین طولانی‌تر بودن روند درمان اعتیاد به محرک‌ها نسبت به روند درمان اعتیاد به مخدرها، درصد موفقیت افرادی که مصرف یک ماده محرک را کاملا ترک می‌کنند، کمتر از کسانی است که دور مصرف مخدرها را خط می‌کشند بنابراین خود فرد و خانواده‌ او باید تا درمان کامل کمی صبر و حوصله به خرج دهند تا نتیجه مطلوب بگیرند.

▪ بهتر است برای ترک شیشه به چه متخصص یا مرکز درمانی مراجعه شود؟

بهتر است به روان‌پزشک یا درمانگران اعتیادی که تجربه کار در زمینه ترک شیشه داشته‌اند، مراجعه شود. ضمن اینکه مرکز ملی مطالعات اعتیاد که تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران در میدان قزوین، جنب بیمارستان فارابی کار می‌کند، جزو اصلی‌ترین مراکز ترک اعتیاد به شیشه در کشور ‌محسوب می‌شود و افرادی که وابستگی شدید به مصرف آن پیدا کرده‌اند، می‌توانند با مراجعه به این مرکز تحت درمان قرار بگیرند. از سوی دیگر، معمولا تمام مراکز ترک اعتیاد هم در مجموعه کاری خود افراد متخصصی که در زمینه ترک شیشه تجربه و تبحر کافی داشته باشند، دارند.

● نگاه روان‌پزشک

کپسول‌ بدنسازی، توهم و هذیان

دکتر حامد محمدی کنگرانی

مشاور خانواده و ازدواج، عضو کمیته رسانه و کمیته روان‌درمانی انجمن روان‌پزشکان ایران

متاسفانه یکی از اشتباه‌های بزرگ آقای سعید، مراجعه به باشگاه بدنسازی برای افزایش و کاهش وزن و بدتر از آن، مصرف کپسول‌های گیاهی برای چاق شدن بوده است. معمولا بیشتر کپسول‌هایی که در عطاری‌ها، تحت عنوان کپسول‌های چاقی گیاهی به فروش می‌رسند و استفاده از آنها هم در باشگاه‌های بدنسازی توصیه می‌شود، حاوی هورمون تستوسترون، کورتون یا داروهای محرک هستند. به همین دلیل مصرف آنها علایم مختلفی مانند پرخاشگری، بی‌قراری و اضطراب شدید را در پی دارد. زمانی که فردی بخواهد مصرف این کپسول‌های به اصطلاح گیاهی بدنسازی را کنار بگذارد با عوارضی مانند افسردگی و پایین آمدن خلق مواجه خواهد شد. حتی در مواردی دیده شده در افرادی که از نظر ژنتیکی استعداد ابتلا به بیماری‌های روانی دارند، مصرف داروهای محرکی که در قرص‌های چاقی و لاغری وجود دارد، باعث تحریک و بروز این بیماری‌ها می‌شود. یعنی ممکن است علایم توهم و هذیان هم با مصرف چنین داروهایی افزایش یابد. به همین دلیل توصیه می‌شود از مصرف داروهایی که از ترکیب آنها اطمینان ندارید و پزشک مصرف آنها را تجویز نکرده است، خودداری کنید.

● نگاه متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی

برای افزایش وزن به هر رژیمی متوسل نشوید

دکتر محمدرضا وفا

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

مهم‌ترین خطای آقای سعید، مراجعه به باشگاه بدنسازی برای چاقی و لاغری و استفاده از داروهایی بوده که در مورد ترکیب‌های موجود در آنها آگاهی نداشته‌اند و یک فرد غیر پزشک مصرفشان را توصیه کرده است.

هر نوع داروی گیاهی باید با نظر پزشک یا متخصص گیاهان دارویی تجویز و مصرف شود. از سوی دیگر، گیاهی بودن یک ماده خوراکی به معنای سالم بودن مطلق آن نیست. یعنی حتی گیاهان دارویی را هم نمی‌توان به هر میزانی مصرف کرد، چه برسد به قرص‌ها و کپسول‌های گیاهی که خیلی از افراد عادی، اطلاع کاملی از ترکیب‌های موجود در آنها و عوارض احتمالی‌شان ندارند.

آقای سعید می‌گویند مصرف کپسول‌های گیاهی باعث افزایش اشتها ایشان شده است. افزایش اشتها برای یک فرد لاغر، نکته مثبتی محسوب می‌شود اما انتخاب و نوع خوراکی‌های مصرفی در رژیم‌های افزایش وزن اهمیت زیادی دارد. یعنی در مواردی مانند روند افزایش وزن این دوست عزیز، رژیم غذایی با مصرف چربی‌های فراوان و بالا رفتن سطح چربی بدن همراه بوده است که این مساله می‌تواند برای سلامت فرد بسیار خطرناک باشد و او را مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت، اختلال‌های فشارخون، چربی خون و ده‌ها مشکل متابولیک دیگر کند. افرادی که می‌خواهند وزنشان را بالا ببرند، باید تحت‌نظر متخصص تغذیه باشند تا در طول روند بالا بردن وزن، درصد چربی بدنشان بررسی شود و از حد استاندارد بالاتر نرود. از طرفی هم بافت ماهیچه‌ای باید در دوران رژیم افزایش وزن، بیشتر شود تا مطمئن باشیم این روند بالا رفتن وزن، کاملا مناسب است.

نکته دیگر در مورد نوع رژیم غذایی افزایش وزن آقای سعید است؛ در رژیم غذایی ورزشکاران حرفه‌ای و نیمه‌‌حرفه‌ای، نوع و مقدار مصرف کربوهیدرات‌ها بسیار اهمیت دارد در حالی که مصرف خوراکی‌های سرشار از کربوهیدرات به سایر ورزشکاران معمولی توصیه نمی‌شود. برخی خوراکی‌های حاوی کربوهیدرات مانند همین سیب‌زمینی که آقای سعید مصرف می‌کردند، نمایه‌گلایسمی بسیار بالایی دارند و مصرف بیش از اندازه و مکرر آنها بار زیادی به کبد و پانکراس تحمیل می‌کند. این مساله می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به بیماری دیابت و خیلی خطرناک باشد. به همین دلیل اگر مصرف کربوهیدرات با میزان ورزش روزانه هماهنگ نباشد، ظلم بزرگی در حق بدن می‌شود. در نتیجه می‌توان گفت رژیم سیب‌زمینی با سس مایونز و کره یا روغن مایع معمولی، رژیم نادرستی برای افزایش وزن است و متاسفانه سس مایونز و کره منبع اسیدهای چرب اشباع هستند. برای افزایش دریافت کالری بهتر است به جای مصرف سس مایونز، روغن معمولی و کره، از چربی‌های سالم‌تری مانند روغن‌های زیتون، کانولا، آفتابگردان، سویا و ذرت استفاده کرد. البته درصد چربی دریافتی در رژیم‌های افزایش وزن باید تحت‌کنترل باشد تا افزایش سطح چربی خون باعث ایجاد مشکلات بیشتری نشود.

ندااحمدلو