مامن شورانگیز نادره های آسمان

استان آذربایجان غربی از نظر طبیعی و تاریخی از مناطق برجسته ایران است پیشینه تاریخی و سابقه کهن فرهنگی استان سبب وجود اماکن تاریخی, مذهبی و فرهنگی بسیاری درمنطقه شده است

استان آذربایجان غربی از نظر طبیعی و تاریخی از مناطق برجسته ایران است. پیشینه تاریخی و سابقه کهن فرهنگی استان؛ سبب وجود اماکن تاریخی، مذهبی و فرهنگی بسیاری درمنطقه شده است. آذربایجان را با توجه به پیشینه تاریخی کهن اش، در زبان های مختلف به نام های گوناگون کمابیش مشابهی نامیده شده است. آذربایجان غربی از نظر جغرافیایی بین ۳۵ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۴۷ دقیقه پهنای شمالی و ۴۴ درجه و ۲ دقیقه تا ۴۷ درجه و ۲۳ دقیقه درازای خاوری قرار گرفته است. این منطقه یكی از مناطق مستعد كشاورزی و هم چنین یكی از كانون های مهم صنایع دستی ایران است.

صنایع استان آذربایجان غربی در زمینه های مواد معدنی و مواد اولیه موجود دراستان بر پا شده اند. دراین استان انواع فرش، گلیم، ‌پارچه های دستی و صنایع چوبی تزیینی تولید می شود و علاوه بر آن كارگاه های مختلف صنعتی نیز درسطح استان مشغول به كارهستند. پیشینه تاریخی و سابقه کهن فرهنگی استان؛ سبب وجود اماکن تاریخی، مذهبی و فرهنگی بسیاری در منطقه شده و جاذبه های گردشگری منطقه را افزون نموده است. برخی از جاذبه های طبیعی این منطقه نیز از ویژه گی های منحصر به فردی برخوردارند كه در مجموع همراه با جاذبه های تاریخی, فرهنگی و اجتماعی‏, دیدنی های منطقه آذربایجان غربی را تشكیل می دهند.

● مکان های دیدنی و تاریخی

استان آذربایجان غربی از نظر طبیعی و تاریخی از مناطق برجسته ایران است. وضعیت اقلیمی، زمین شناسی و توپوگرافی استان باعث ایجاد عارضه های طبیعی بسیاری در آن شده است که برخی از آن ها دارای ویژگی های منحصر به فردی هستند. برخی از جاذبه های طبیعی این استان عبارتند از: دریاچه ارومیه که شورترین و بزرگ ترین دریاچه داخلی ایران و بزرگ ترین آبگیر دایمی آسیای باختری است، جزایر داخلی دریاچه ارومیه که زیستگاه نادرترین پرندگان هستند، پارک ملی دریاچه ارومیه که یكی از ۵۹ منطقه ذخایر طبیعی جهان و دارای لوح مخصوص پارک ها است، مناطق حفاظت شده حیات وحش و چشمه های متعدد آب گرم که بیش تر خاصیت درمانی دارند، تالاب ها، رودخانه ها، آبشارها و غارهای مختلف از جمله غار معروف کرفتو.

پیشینه تاریخی و سابقه کهن فرهنگی استان؛ سبب وجود جاذبه های تاریخی, جاذبه های اجتماعی و فرهنگی بسیاری در منطقه شده است.

مكان های تاریخی و مذهبی موجود در استان؛ گویای بخشی از تاریخ مذهبی این منطقه است. مسجد جامع ارومیه از مسجدهای قدیمی استان به شمار می آید. کلیساهای قدیمی زیادی نیز در سطح استان وجود دارند که از جاذبه های دیدنی آن به شمار می آیند.

كلیسای مارقویا یكی از قدیمی ترین ابنیه مذهبی است و منسوب به حضرت قوما یكی از دوازده حواریون مسیح است. كلیسای قدیمی ماریوخنه و آتشكده آذرگشسب به همراه بازارهای قدیمی با سبک معماری خاص، تپه های باستانی که قدمت برخی از آن ها به هزاره های پیش از میلاد می رسد، شهرها و دهستان های تاریخی و قدیمی مانند تپه های باستانی روستای حسنلو، قلعه های تاریخی، پل های قدیمی، گورستان ها و قبور شعرا، عرفا و سیاست مداران که جزو مناطق دیدنی استان به شمار می آیند به همراه زندگی ایلی جذاب با صنایع دستی كم نظیر، در مجموع گویای توان بالای توریستی منطقه آذربایجان غربی هستند.

● صنایع و معادن

صنایع استان آذربایجان غربی در زمینه های مواد معدنی و مواد اولیه موجود دراستان بر پا شده اند. معادن این استان شامل معادن مصالح و سنگ های ساختمانی، گرانیت، ‌تراورتن، نمک آبی، نمک سنگی، میكا، زرنیخ، تالک، خاک نسوز و پوكه معدنی است كه هم اكنون بهره برداری می شوند. هم چنین ذخایری از مواد معدنی سرب, روی, طلا در تكاب، ذغال سنگ در میاندوآب و خاك نسوز در بوكان كشف شده و آماده بهره برداری می شوند. هم چنین اقداماتی جهت شناسایی معادن سیلیس و مواد معدنی فلزی و غیر فلزی در استان صورت گرفته است.

استان آذربایجان غربی یكی از كانون های مهم صنایع دستی ایران است. دراین استان انواع فرش، گلیم، ‌پارچه های دستی و صنایع چوبی تزیینی تولید می شود و علاوه بر آن كارگاه های صابون سازی، شمع سازی و چاقوسازی نیز درسطح استان به كار مشغولند. از میان محصولات یاد شده, بافته های دستی و صنایع چوبی مانند انواع مجسمه های حیوانات‌، انواع وسایل بازی شطرنج،و انواع نقاشی روی چرم دارای معروفیت ملی است.

● کشاورزی و دام داری

استان آذربایجان غربی یكی از مناطق مستعد كشاورزی در ایران است. با وجود این که این استان تنها ۶/۲ درصد مساحت ایران را در بر می گیرد، اما اراضی آن بیش از ۶ درصد كل اراضی مزروعی كشور را شامل می شود. ویژه گی ها و خصوصیات طبیعی واقلیمی استان بر توان بالقوه كشاورزی منطقه افزوده است. گندم و جو و محصولات باغی چون سیب و انگور از جمله مهم ترین تولیدات كشاورزی استان آذربایجان غربی است.

وجود ایلات و عشایر كه تامین معیشت آن ها در درجه اول از طریق دام داری و در درجه دوم با كشاورزی انجام می گیرد؛ در رونق دام داری استان تأثیر به سزایی داشته است.

استان آذربایجان غربی با توجه به وجود مراتع نسبتا خوب خود توانسته نقش مهمی را در دام داری كشور ایفا نماید. دام داری در این منطقه به صورت صنعتی و سنتی رواج دارد و امروزه گرایش به سمت واحد های صنعتی در این استان افزایش چشم گیری داشته است. این استان در زمینه پرورش طیور نیز دارای نقش فعالی است كه این فعالیت نیز به صورت صنعتی و سنتی رواج دارد. هم چنین بیش از ۲۵۰۰۰۰ كندوی زنبور عسل که نزدیک به چهار پنجم آن ها مدرن هستند در سطح استان آذربایجان غربی به تولید عسل مشغولند. استان آذربایجان غربی در زمینه پرورش ماهی نیز فعال است و واحدهای متعدد استخر پرورش ماهی دراستان وجود دارد كه به پرورش ماهیان گرم آبی و ماهیان سرد آبی اختصاص یافته اند. علاوه بر پرورش ماهی, صید ماهی نیز از سدهای ارس، مهاباد و سایر سدها، رودخانه ها و آبگیرهای طبیعی استان صورت می گیرد.

● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

سرنوشت تاریخی آذربایجان شرقی و غربی و وجه تسمیه نام آن ها بسیارشبیه هم است. آذربایجان را با توجه به پیشینه تاریخی کهن اش، در زبان های مختلف به نام های گوناگون کمابیش مشابهی نامیده اند. در فارسی میانه «آتورپاتكان»، در آثار كهن فارسی«آذربادگان» یا «‌آذربایگان»، و در فارسی كنونی «آذربایجان» نامیده شده است. هم چنین در یونانی «آتروپاتنه»‌، در بیزانسی «آذربیگانون»، در ارمنی «آتراپاتاكان»، در سریانی «آذربایغان» و در عربی «آذربیجان» گفته اند.

تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم «ماد» درآمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف كرد. مقارن این ایام دولت هایی در اطراف آذربایجان وجود داشت كه از آن جمله می توان به دولت «آشور» در شمال بین النهرین، دولت «هیئتی» در آسیای صغیر، دولت «اورارتو» در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام «كادوسی» در شرق و «كاسی» ها در حوالی كوه های زاگرس اشاره كرد.

بعد از تاسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد كوچک (درمقابل ماد بزرگ) ‌معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، ‌اصفهان و كرمانشاه بود. به عبارت دیگر ولایاتی كه در قرون اولیه اسلامی به ناحیه‌ جبال و بعدها به عراق عجم معروف بودند را در بر می گرفت. بعد از حمله اسكندر مقدونی به ایران، ‌سرداری به نام «آتورپات» در آذربایگان از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتكان معروف شد.

آتورپات به پادشاهی رسید و آن ناحیه را مستقل اعلام نمود. در طول دوره‌ حكومت سلوكی ها، ناحیه آتورپاتكان هم چنان مستقل ماند و یونانیان و جانشینان اسكندر نتوانستند آداب و رسوم و تمدن یونانی را در آن محل اشاعه دهند. آذربایجان در این زمان پناهگاه زردشتیان و تكیه گاه فرهنگ ایرانی در مقابل فرهنگ یونانی شد. حكومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشكانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست كماكان استقلال خود را حفظ كند.

اردشیر بابكان - مؤسس سلسله ساسانی – با استیلا برحكم رانان آذربایجان این منطقه را در زمره امپراتوری بزرگ ساسانی در آورد. در دوره ساسانی معمولاً‌ یكی از مرزبانان را به حكومت آذربایجان می گماردند. در اواخر آن دوره حكومت آذربایجان در دست خاندان «فرخ هرمزد» بوده پایتخت آن « شیز» یا «‌گنزب» نام داشت كه مطابق با ویرانه های لیلان در جنوب شرقی دریاچه ارومیه گزارش شده است.

پس از فتح آذربایجان به دست اعراب، قبایل عرب از بصره، كوفه، شام و یمن برای سكونت به آن جا روی آورده با خرید زمین های وسیع، ‌كشاورزی را گسترش داده و افراد بومی را رعیت خود ساختند. امرای عرب برای حفظ زمین ها و احتمالاً‌ رعایای مسلمان خود، از حملات دیگر مردم آذربایجان كه به اسلام نگرویده بودند، باروهایی در اطراف املاك وسیع خود می كشیدند كه به تدریج داخل این باروها به صورت شهرهای نسبتاً‌ مهم درآمد.

در سال ۱٩٨ هـجری - قمری بابک خرم دین با استفاده از ضعف خلافت مرکزی مأمون - خلیفه عباسی که درخراسان به سر می برد - قیام کرده قسمت های مهمی از شمال شرقی آذربایجان را دراختیار گرفت. از این پس، از ‌سلطه دستگاه خلافت برآذربایجان تا حد زیادی کاسته شد. بقایای قلعه بابک بر بلندای کوهی در نزدیکی کلیبر واقع در آذربایجان شرقی هنوز باقی است.

سلسله های ایرانی بعد از اسلام مانند طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان كه از شرق ایران برخاسته حكومت های مستقلی تشكیل دادند، هیچ گاه نتوانستند قلمرو خود را به آذربایجان برسانند. دراین مدت كه از سال ۲۰۵ هجری قمری (تأسیس سلسله طاهریان) شروع و تا سال ۴۲۹ هـ‌ ق (‌آ‎غاز حكومت سلجوقیان) ادامه می یابد، حكومت های محلی متعددی قدرت را در آذربایجان به دست گرفتند. آخرین حكام مقتدر این ایالت، ‌ساجیان (۳۱۷ ـ ۲۷۶ هـ‌. ق) بودند كه آن ها نیز عاقبت بر ضد خلفا قیام كردند.

پس از سقوط ساجیان، سلسله های محلی دیگری در آذربایجان به قدرت رسیدند كه از آن جمله می توان از روادیان نام برد. در دوران حكومت ساجیان (بنی ساج) ‌و حكومت بعد از آن حكم رانان قسمت شمالی رود ارس به حكام آذربایجان خراج می دادند كه از معروف ترین آنها شیروان شاهای، ‌خداوندان شكی، حكام گرجستان، روادیان و حكام ارمنستان بودند.

در آغاز قرن پنج هجری (یازدهم میلادی) ‌تركان «غز» به فرماندهی سلجوقیان، نخست با دسته های كوچك و سپس به تعداد بیش تر، راهی آذربایجان شده آن جا را به تصرف در آوردند. در ۵۳۱ هجری (۱۱۳۶ میلادی) آذربایجان به دست«اتابك ایلدگز» (‌الدگوز) افتاد كه تاحمله كم دوام جلال الدین خوارزم شاه (۳۱ ـ ۱۲۲۵ م، ۲۸ ـ ۶۲۲ هـ‌. ق) ‌وی و اولادش بر آذربایجان حكومت كردند. با حمله مغولان و ورودهلاكوخان ایلخان (۱۲۵۶ م، ۶۵۴ هـ. ق)‌، ‌آذربایجان مركز شاهنشاهی بزرگ وی شد كه از آموی تا شام امتداد داشت. با ضعف ایل خانان مغول، امرای مستقلی در آذربایجان قدرت یافتند که از آن جمله می توان به جلایریان، ‌چوپانیان و تركمانان اشاره كرد.

پس از تصرف آذربایجان به دست شاه اسماعیل اول صفوی (۱۵۰۲ م، ۹۰۷هـ. ق) این سرزمین سنگر گاه اصلی و مركز عمده‌ گرد آوری قوای نظامی برای شاهان صفوی شد.

در زمان صفویه آذربایجان محل جنگ های خونین میان سپاهیان ایران وعثمانی بود. پس ازسقوط دولت صفویه، نادر شاه افشار با کوتاه کردن دست عثمانیان از آذربایجان و یک پارچه کردن ایران، در دشت مغان رسماً تاجگذاری كرد. كریم خان زند در سال ۱۱۷۵ هجری (۱۷۵۵ میلادی) آذربایجان را از دست خان های محلی كه پس از مرگ نادر شاه قیام کرده بودند، باز پس گرفت. اما پس از مرگ او بار دیگر خوانین محلی سر برآوردند، تا این كه آغا محمد خان قاجار در سال ۱۲۰۵ هجری(۱۷۸۵ میلادی) ‌موفق شد كه آذربایجان را مطیع حکومت مرکزی كند. این منطقه كه هم اكنون یكی از مناطق آباد و پررونق جمهوری اسلامی ایران است در سال ۱۳۱۶ به صورت استان مستقل درآمد كه در برگیرنده شهرها, دهستان ها و روستاهای بسیاری است.

● مشخصات جغرافیایی

آذربایجان غربی از نظر جغرافیایی بین ۳۵ درجه ۵۸ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۴۷ دقیقه پهنای شمالی و ۴۴ درجه و ۲ دقیقه تا ۴۷ درجه و ۲۳ دقیقه درازای خاوری قرار گرفته است. آذربایجان غربی در شمال باختری ایران قرار داشته و از شمال به كشورهای جمهوری خود مختار نخجوان و ارمنستان، از باختر به كشورهای تركیه و عراق، از جنوب به استان كردستان و از خاور به استان های آذربایجان شرقی و زنجان محدود می شود. طول مرز آبی و خاكی این استان با كشورهای همسایه، مجموعا ۸۲۳ كیلومتر است. این استان از طرف شمال نزدیك به ۱۳۵ كیلومتر، مرز آبی رودخانه ارس با نخجوان و ارمنستان و از طرف شمال و باختر نزدیک به ۴۸۸ كیلومتر مرز خاكی با كشور تركیه دارد.

هم چنین از طرف باختر نزدیك به ۲۰۰ كیلومتر مرز خاكی با كشور عراق دارد. رود ارس مرز ایران و جمهوری های نخجوان و ارمنستان را در آذربایجان غربی در بر می گیرد كه از محل تلاقی قره سو به ارس، شروع و در محل به هم پیوستن آق چای به ارس خاتمه می پذیرد. بخشی از این مرز طبیعی را دریاچه ارس - كه در پشت سد ایجاد شده- و بخش دیگر را قزل قشلاق از طرف جمهوری نخجوان تشكیل می دهد.

---