محصولات غذایی متنوع اما پرخطر

ضرورت تامین كیفیت و سلامت محصولات غذایی, بهداشتی, آشامیدنی و حتی اقتصادی همواره مورد تاكید كارشناسان و صاحب نظران قرار دارد

طرح سلامت و ایمنی غذا را می توان سكوی پرشی برای گسترش و فراگیری سیاست های كنترل كیفیت محصولات متنوع غذایی و بهداشتی دانست. اجرای صحیح و موثر این طرح علاوه بر این كه سلامتی و تندرستی افراد جامعه را تضمین می كند از دامنه بار سنگین مالی درمانی در كشورمان می كاهد.

این نكته را نباید از نظر دور داشت كه ایران از نظر تولید محصولات غذایی با بیش از ۳ هزار كیلو كالری برای هر فرد در روز از میانگین جهانی جلوتر است اما متأسفانه در این عرصه با چالش هایی رو به روست! كیفیت نامناسب این محصولات یكی از چالش هاست كه برخی از كارشناسان موثرترین راهبرد برای رفع آن را اعمال پایدار سیاست های تضمین كننده سلامت و ایمنی آنها می دانند.

رعایت این نكته علاوه بر این كه شاخص تندرستی در كشور را افزایش می دهد از هزینه كرد سنگین مالی مردم و همچنین دولت در كاهش دامنه بیماری ها جلوگیری می كند.

از سوی دیگر عرضه محصولات متنوع غذایی با رعایت كیفیت، مواد تشكیل دهنده و همچنین مكمل های غذایی میزان واردات این گونه محصولات را كاهش می دهد.

● نبود امكانات؛ تهدیدكننده سلامت انسان

مدیركل نظارت بر محصولات غذایی، آشامیدنی، بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی كه بخشی از نظرات وی را در شماره گذشته خواندید، بر ضرورت به كارگیری نیروی انسانی مجرب و آزمایشگاه های مجهز در عرصه تولید این گونه محصولات تاكید می كند و با اشاره به این نكته كه وزارت صنایع و مؤسسه استاندارد قبول كرده اند تا در مورد دارو و مكمل های دارویی نظارت نكنند، می افزاید: «باید اذعان كرد كه فرآورده های غذایی، بهداشتی و آرایشی در دنیای كنونی نقش مهمتری در تامین سلامت مردم دارند. حفظ سلامت مردم در استفاده درست و دقیق از غذاهای سالم است.

بدون نیروی كارشناسی، دانشگاه های مجرب و آزمایشگاه های مجهز، ورود به نظارت در حیطه غذا برای سلامت و ایمنی مردم یك چالش و تهدید بزرگ است.»

● راهكارهایی برای توسعه سلامتی

دكتر حاج آخوندی معتقد است كه تضمین سلامت و ایمنی محصولات غذایی و تامین مقدار كافی غذا برای هر انسان وظیفه قوه مجریه است. وزارت بهداشت نیز به عنوان بخشی از قوه مجریه وظیفه دارد تا راهكارهایی برای افزایش تامین سلامت و تضمین ایمنی محصولات ارائه دهد.

وی می گوید: كه در سال جاری موضوع فرهنگ سازی و اطلاع رسانی به عنوان یك راهبرد، مطرح و دنبال شده است به گفته این مقام وزارت بهداشت، همنوایی و حمایت رسانه های جمعی در پیشبرد فرهنگ سازی مهم است.

وی می گوید: «سازمان صدا و سیما و سایر نشریات معتبر نقش به سزایی در ترویج و تعمیق آگاه سازی جامعه دارند. در همین راستا، اداره كل نظارت به صورت مستمر با جزوات و كتابچه ها به طور مستقل و یا از طریق دانشگاه های وابسته، اطلاع رسانی می كند. حجم انتشارات اطلاع رسانی از این طریق طی دو سال اخیر از پنج هزار صفحه تجاوز می كند.

وی از تضمین ایمنی و سلامت محصولات به عنوان راهكار دیگر نام می برد كه تعامل فعال و هدفمند با تولیدكنندگان، دانشگاهیان، مراكز تحقیقاتی و مجریان دولتی از اهداف این راهكار است.

وی از تشكیل كمیته مشترك طرح و برنامه صنایع غذایی خبر می دهد كه در جلسات خود به راهكارهای افزایش توانمندی و ارتقای سطح كیفی محصولات می پردازند.

مدیركل نظارت بر محصولات غذایی، بهداشتی همچنین با اشاره به تضمین ایمنی و درجه بندی كارخانه ها در سطح كشور می گوید: این طرح به صورت آزمایشی در استانهای خراسان رضوی و اصفهان انجام شد. مردم با شناخت از تولیدكنندگان برتر در عرصه موادغذایی، می توانند انتخاب بهتری را از تولیدات داشته باشند.

طرح تضمین ایمنی سلامت، ایمنی غذا و نظارت مستمر و هوشمندانه نیز از دیگر راهكارهاست كه از طرف وزارت بهداشت از دو سال گذشته سیاستهای نظارت بر سطح عرضه یا «پی.ام.اس» كه در دنیا متداول است، شروع شد و از سال ۸۶ این گونه نظارت اجرا می شود.

● مردم محصول با كیفیت می خواهند

اگرچه از تلاش برای اطلاع رسانی موضوع گفته شد اما با چند مغازه دار فروشنده موادغذایی بسته بندی، انواع خوراكی (تنقلات) لوكس كاكائویی و بهداشتی وارداتی گفت وگو می كنم. از طرح جدید وزارت بهداشت درخصوص ورود محصولات غذایی، آشامیدنی، بهداشتی و آرایشی با نشان سلامت و ایمنی به بازار مصرف از نیمه دوم سال جاری، می گویم و آنها می گویند اطلاعی دراین مورد ندارند.

از یك فروشنده به نام «شجاعی» می پرسم: به نظر شما مردم برای انتخاب و خرید هر نوع محصول چه فاكتور و دلایلی دارند؟ مثلا به تاریخ مصرف و كیفیت توجه زیاد دارند؟ او می گوید: «خود مردم حواسشان جمع است. طالب جنسی هستند كه كیفیت داشته باشد. مردم حتی بین دوجنس تولید دو كشور خارجی آنكه اصیل و سابقه قدیمی دارد را انتخاب می كنند. به عنوان نمونه یك نوع كرم پوست به نام... در یك كشور فرضا عربی و همان كرم و به همان نام در یك كشور اروپایی تولید می شود. مردم آن كه اصلی و قدیمی بوده است را انتخاب می كنند كه قیمتش نسبت به آن جنس مشابه بالاتر است. این گزینش به مفهوم كیفیت و اطمینان نزد مردم است.

وی درباره دقت نظر مردم در تاریخ مصرف محصول معتقد است بیشتر مردم به تاریخ مصرف توجه می كنند و اهمیت می دهند. این فروشنده درباره سلامت و كیفیت محصولات، با اشاره به اینكه تبلیغات فرهنگی می تواند موثر باشد می افزاید: «درهیچ جامعه و كشوری نباید تبلیغات مغایر با كیفیت محصولات باشد حتی باید كیفیت به اندازه ای باشد كه با اجناس مشابه خارجی رقابت كند. فقط كیفیت شرط اول بازار فروش است.» به زعم وی مشكل دراینجا آن است كه محصولی یك شركت در مرحله اول تولید كیفیت دارد اما بعد افت می كند!

ایجاد تحول در نگرش و فرهنگ اصیل و بومی در هر جامعه پشتوانه استوار در توسعه ملی و به منزله روغنكاری چرخ دنده های اقتصادی است.

در تولید هم الزاماً می باید فرهنگ كیفیت در محصولات بارورتر شود.

كمتر كسی از جنس بدون كیفیت استقبال می كند. این موضوع مثل یك كاسب خوش اخلاق و درستكار و قابل اعتماد است با یك فرد كه صرفا ششدانگ حواسش دنبال پول بیشتر است و كاری ندارد كالای بنجل به دست مصرف كننده می دهد یا جنسی كه خریدار راضی می شود و باز از همان نوع كالا طلب می كند.

● افزایش كیفیت و اطمینان

در غوغای ترافیك یك خیابان مركزی شهر، كامیون نیمه سنگین توزیع كارتن های محتوی موادغذایی و خوراكی، ایستاده است. جوانی با انبوهی فاكتور (صورت كالا) مشغول تحویل كالا است. كارگری كارتن ها را روی دست می چیند و به فاصله نسبتاً دوری تحویل مغازه داری می دهد. از جوان كه اقلام تحویلی كالا را بررسی می كند. از طرح سلامت و ایمنی غذای وزارت بهداشت می گویم. او هم كه گویی دل پردردی از عرضه كالاهای وارداتی و... دارد.می گوید: برنامه جدید بهداشت را در روزنامه خواندم. كار بسیار خوبی است. هدف آن طور كه گفته شده است بهتر شدن كیفیت و اطمینان بیشتر در عرصه تولیدات خوراكی و غذایی است. اگر اجرا و نظارت خوب هم روی آن باشد می توان امیدوار شد كه اولا ضریب سلامتی مردم و ایمنی بالا می رود. ثانیاً مردم كمتر به طرف كالای مشابه خارجی خواهند رفت. ذائقه مردم باید جذب محصولات خوراكی خودمان باشد. این به اقتصاد كشور هم كمك می كند.

● چالش های كنونی در عرصه تولید محصولات غذایی

حاج آخوندی مدیركل نظارت بر محصولات غذایی، آشامیدنی و بهداشتی معتقد است كه در عرصه تولید محصولات غذایی، آشامیدنی و بهداشتی با چالش هایی مواجه هستیم. وی می گوید عدم دسترسی به موادغذایی سالم و موردنیاز هر فرد یك چالش است. این چالش در علم موادغذایی به نام «امنیت غذایی» نامگذاری شده است. خداوند متعال منابع گسترده ای را برای اجرای امنیت غذایی در اختیار بشر قرار داده است و با وجودی كه این منابع به صورت كامل و مطلوب مورد بهره برداری قرار نمی گیرند، امروزه تولید غذا برای مصرف در شرایط توزیع عادلانه دوهزار و هشتصد كیلو كالری در روز به ازای هر انسان است. درحالی كه طبق استانداردهای مورد قبول مجامع جهانی و ثابت شده از نظر علمی، میزان موردنیاز غذا برای هر انسان، روزانه یكهزار و نهصد كیلوكالری است. با توجه به آمار فوق، موضوع فقر غذایی و گرسنگی نباید وجود داشته باشد ولی عدم رعایت عدالت در دسترسی به موادغذایی موجب گشته چهارده درصد مردم دنیا به صورت میانگین مبتلا به سوءتغذیه و فقرغذایی باشند. این آمار در كشور ما از نظر تولید مواد غذایی نزدیك به سه هزار و یكصد كیلوكالری به ازای هر فرد در روز است ولی در عین حال نیز نزدیك به چهاردرصد افراد مبتلا به فقر غذایی داریم. اگر در بحث اهمیت غذایی از میانگین دنیا بسیار جلوتر هستیم ولی امید می رود با سیاست های عدالت گرایانه و مهرورزانه دولت بتوانیم موضوع فقر غذایی و سوءتغذیه را در كشور به پایین تر از استانداردهای كشورهای پیشرفته و صنعتی برسانیم.»

وی موضوع ایمنی غذا یا بیماریهای ناشی از عدم سلامت و ایمنی مواد غذایی در انسانها را به عنوان چالش دیگری معرفی می كند و می گوید: «موضوع ایمنی غذا از رشته های تخصصی بسیار مهم و قابل توجه در كشورهای مختلف جهان است. غذاهایی كه موجب بروز بیماری در انسان می شوند یا دارای آلودگیهای شیمیایی، میكروبی و رادیواكتیو می توانند باشند یا اینكه میزان مصرف آنها در انسان تغییرات نامطلوب را ایجاد می كنند، همچنین موضوع بسیار مهم تقلبات غذایی و فرآورده های قاچاق از عوامل ایجاد بیماری هستند برای اطلاع بیشتر، باید اذعان نمود امروزه سالانه در كشوری پیشرفته مثل آمریكا هفتاد و شش میلیون نفر بیمار ناشی از غذا وجود دارد و ثبت است. بیش از سیصد هزار مورد از این عده در بیمارستانها بستری می شوند...»

دكتر حاج آخوندی با اشاره به این كه دومین عامل شناخته شده مرگ و میر در كشور ما ایران، ناشی از بیماریهای قلب و عروق، و به عنوان یكی از عاملیت های مهم دیگر مرگ و میر، بیماریهای سرطانی ذكر شده است، می گوید: «این بیماریها ارتباط مستقیم با كیفیت غذا، فرهنگ- تغذیه و ایمنی محصولات غذایی دارند. به طور شفافتر، روغن به عنوان یك محصول غذایی تامین كننده انرژی بدن و ویتامینه های محلول در چربی مانند ویتامین A.K.E.P است اما همین محصول استراتژیك دارای نكات بسیار مهمی به لحاظ سلامت و ایمنی انسان است. به عنوان مثال میزان اسید چرب نوع بد (ترانس) روغن هر مقدار كمتر باشد، بیماری قلبی و عروقی با احتمال كمتری به وقوع می پیوندد. همچنین میزان اسید چرب اشباع و كلسترول از مواد پرخطر موجود در بعضی از روغنها است.» به گفته این صاحب نظر در امور غذایی، روغن های جامد غالباً حاوی اسید چرب بد (ترانس) و اشباع هستند. لذا مصرف بیش از اندازه روغن جامد می تواند خطرات مهلكی را برای هر فرد مصرف كننده ایجاد كند.»

«اردویی» فروشنده محصولات مواد غذایی است. و انواع خوراكی های لوكس بسته بندی شده را در ویترین فروشگاه خود دارد، از وی درباره مخدوش كردن تاریخ مصرف منقضی برخی محصولات بسته بندی وارداتی می پرسم و او می گوید: «این نكته درستی است، بعضی ها تاریخ مصرف را مخدوش می كنند. آنها كسانی هستند كه كالایشان مشمول مرور زمان شده یا در گمرك مانده است، به هر حال تاریخ مصرف اجناس آن ها گذشته است اقدام به مخدوش كردن انقضای تاریخ محصول می كنند و جایش تاریخ جدید می زنند. این مورد حتی ممكن است برای كالای ایرانی هم باشد. وی در مورد اجناسی مثل شیرخشك، زیتون، شكلات و... وارداتی می گوید تمامی دارای تاریخ مصرف هستند.»

وی در پاسخ به سؤالم كه آن محصولاتی كه تاریخ مصرف شان تمام شده و تاریخ مصرف جدید زده می شود، آیا دوباره وارد چرخه عرضه و بازار خرید می شوند می گوید: «بیشتر به شهرستانها برده می شوند!»

از خیابان ناصرخسرو عبور می كنم. از پشت شیشه مغازه ای اتیكت روی تعدادی قوطی چیده پشت شیشه را می خوانم: ... آلمانی هر قوطی چهارصد تومان. روی در قوطی ها هم برچسب خارجی زده شده است. توی مغازه سرك می كشم از فروشنده می پرسم «این كالا تاریخ مصرف هم دارد؟ می گوید: نه!» یكنفر از آشنایان می گفت «همین دو سه هفته پیش از یك داروخانه یك بسته پماد خریدم. موقع مصرف روی جعبه تاریخ مصرف پماد را خواندم...» با مكث كوتاهی می پرسد: فكر می كنی تاریخ كی بود؟ تاریخ یك ماه گذشته را داشت. آن دوست با شگفتی گفت؛ سال .۲۰۰۵

- چی؟!... الان كه ۲۰۰۷ است. همینه دیگه!...