انتخابات ریاست جمهوری در ایران به مثابه یک فرصت ساختاری است

جامعه ایرانی بیش از یک قرن است که دموکراتیزاسیون و تلاش برای کسب حقوق سیاسی و آزادی های مدنی را تجربه می کند

تلاش ایرانیان برای دستیابی به نظام سیاسی مبتنی بر ساختارهای دموکراتیک هنوز تحقق نیافته است. این کشور همچنان در فرایند دموکراتیزاسیون قرار دارد، بااین حال ایران بعد از واقعه دموکراتیک دوم خرداد ١٣٧٦، مسیر متفاوتی را تجربه می کند. در دهه ٧٠، دموکراتیزاسیون در ایران وارد منطقه گذار (Transition Zone) شد و تا امروز در همان نقطه قرار دارد.

کشور ما هنوز برخی الزامات ساختاری برای حرکت از منطقه گذار به مرحله تثبیت دموکراتیک را ندارد. دموکراتیزاسیون در ایران وضعیت شکننده (Fragile) دارد و در اینجا می توان گفت سرنوشت دموکراتیزاسیون تابع قدرت نسبی میان اصلاح طلبان و اصولگرایان است.

میزان قدرت این دو نیروهای سیاسی نیز بر قدرت اجتماعی آنان؛ یعنی پشتیبانی از سوی نیروهای اجتماعی، نهادهای مدنی و شهروندان عادی استوار است. کنشگران سیاسی موجود در ایران عبارت اند از: اصلاح طلبان، میانه روها، رادیکال ها و محافظه کاران که همه این کنشگران سیاسی درون حاکمیت حضور دارند. نوع رابطه و استراتژی این کنشگران سیاسی سرنوشت دموکراتیزاسیون را در ایران تعیین خواهد کرد. مصالحه دموکراتیک و برگزاری انتخابات دوره ای در قلب فرایند دموکراتیزاسیون قرار دارد.

شواهد نشان می دهد کشورهایی که در موج سوم دموکراتیزاسیون به نظام سیاسی دموکراتیک گذار کرده اند، مهم ترین مکانیسم های عمل کننده آنها، انتخابات، مذاکره و سازش و استراتژی پیمان دموکراتیک میان گروه های مختلف اجتماعی - سیاسی بوده است. در ایران نیز هرگاه ائتلاف و مصالحه دموکراتیک میان هادیان نیروهای سیاسی اصلاح طلب و میانه روها علیه محافظه کاران و تندروها رخ داده است، فرایند دموکراتیزاسیون در نقطه گذار تقویت شده است. شکل گیری دولت یازدهم ریاست جمهوری مصداقی از این نوع عقلانیت سیاسی است. انتخابات یک فرصت ساختاری مناسب برای جلوگیری از چرخه بازگشت به اقتدارگرایی است. در شرایط موجود راهی بهتر از حرکت در مدارهای سیاسی دموکراتیک

(Political Trajectories) وجود ندارد. مهم ترین مدار سیاسی، نهاد صندوق رأی در روز انتخابات است؛ انتخابات حتی با حداقل الزامات آن، چارچوب نهادی مناسبی برای انجام اصلاحات بدون خشونت است و امکان استفاده از خرد جمعی را در امور سیاسی فراهم می کند. شرکت در انتخابات فرصت دستیابی به تغییرات خردمندانه را فراهم می کند. نمونه آن انتخابات سال ١٣٧٦و ١٣٩٢ است. در انتخابات یازدهمین دوره ریاست جمهوری، شهروندان میان دو استراتژی تحریم انتخابات یا حضور در پای صندوق های رأی، استراتژی دوم را انتخاب کردند. یکی از نتایج آن انتخابات، دستیابی به توافق هسته ای است که با مدیریت وزیر خارجه دولت یازدهم، دکتر ظریف، انجام شد. این دستاورد مثبت ناظر بر تصمیم استراتژیک اکثریت شهروندان در روز انتخابات سال ١٣٩٢ است. همین دستاورد می تواند اهمیت شرکت در انتخابات را برجسته کند.

انتخابات ٢٩ اردیبهشت ١٣٩٦ ناظر بر انتخات یک استراتژی از میان دو راهبرد است: ١. تغییرات تدریجی دموکراتیک بر مبنای سیاست اصلاح طلبی؛ ٢. پوپولیسم سیاسی. در انتخابات پیشِ رو من به استراتژی اول رأی خواهم داد.

علی ساعی عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس