غریبه ها آمده اند که بمانند

پیامدهای فرهنگی تلوزیون بی بی سی فارسی

شبکه تلویزیونی بی بی سی فارسی، پنج شنبه ۲۶ دی ماه ۱۳۸۷ فعالیت خود را آغاز نمود. برنامه‎های این شبکه روزانه به مدت هشت ساعت از ۱۷ تا یک نیمه شب به وقت تهران (۱۳:۳۰ تا ۲۱:۳۰ به وقت گرینویچ) و از ۱۸ به وقت کابل از استودیوهای بی سی در لندن پخش می شود. به گفته مدیران تلویزیون بی بی سی فارسی، هرچند خبر، قلب تلویزیون فارسی بی بی سی است، اما این شبکه برنامه هایی تازه، متنوع و تحلیلی نیز پخش می کند.

این شبکه ۱۵۰ خبرنگار، ۱۵۰ نیروی فنی و ۵۰ نیروی اداری دارد. در ایران اجازه تأسیس دفتر به این شبکه نداده اند و فعلا از دفتر اصلی بی بی سی استفاده می‎کنند. بسیاری از نیروهای خبرنگار این شبکه از روزنامه نگاران روزنامه های توقیف شده اصلاح طلب هستند. این شبکه ۱۷۰ میلیون فارسی زبان در سراسر جهان را به عنوان مخاطبان خود تعریف کرده است.

با مشاهده برنامه های بی بی سی فارسی نیز این نکات به ذهن می رسد:

مجریان خبری حرفه‎ای هستند! بخش های خبری خسته کننده نیستند اما در ساعات پایانی شب تکراری می‎شوند بدون این‎که عبارت بازتکرار در آن‎ها دیده شود. موسیقی اش کم است! خبرنگاران مستقر در خارج از استودیو هنوز مسلط نشده اند و تپق می‎زنند.

بزرگترین سرمایه بی بی سی فارسی از لحاظ منابع خبری، ایرانیان مقیم خارج کشورند. پرداختن به مسایلی که در ایران ممنوع شده است در کانون توجه این شبکه تلویزیونی قرار دارد. به لحاظ مقایسه با صدای آمریکا، جدا از مسایل محتوایی، تلویزیون صدای آمریکا در واقع همان رادیو آمریکا است که به صورت تصوری پخش می‎شود اما تلویزیون فارسی بی بی سی با رادیوی فارسی بی بی سی از نظر فنی و تکنیکی دو چیز جدا است.

به گفته دکتر حسام الدین آشنا اگر چه بخشی از بودجه بی بی سی از سوی وزارت خارجه بریتانیا تأمین می‎شود اما این بی بی سی است که برای وزارت خارجه رهنمود می‎دهد نه بر عکس!

ماشاء ا... شمس الواعظین، سردبیر روزنامه‎های توقیف شده توس و نشاط یکی از مشاوران بی بی سی فارسی است.

تلویزیون بی‌بی‌سی (BBC) فارسی زبان، بدون گرفتن مجوز،‌ فعالیتش را به کمک ماهواره آغاز کرد. تحلیل‌های مختلفی درباره راه‌اندازی این شبکه وجود دارد که از دو وجه رسانه‌ای و امنیت ملی قابل بررسی است. یک رسانه که برنامه‎ریزی و هدایت آن بیرون از مرزهای ایران اتفاق می‎افتد و برای برنامه‎هایی که پخش می‎کند، دغدغه مشترکی با ایرانیان ندارد و به کسی هم پاسخگو نیست.

این برای اولین بار است که یک شبکه تلویزیونی حرفه‎ای خارجی چنین فرصتی را به دست می‎آورد.

● بعد رسانه‌ای یک شبکه فارسی ‌زبان جدید

برای بررسی دلیل راه‌اندازی شبکه فارسی‌زبان به همت انگلیسی‌ها، باید سابقه رسانه‌ای آنها را بررسی کرد.

انگلیسی‌ها برخلاف آمریکایی‌های شتاب‌زده، با آرامش کامل به هدفشان نزدیک می‌شوند و در چند حرکت، حریف را از پا درمی‌آورند. رسانه‌های بریتانیا، از مردم کشور مقصد کمک می‌گیرند؛ میان آنها زندگی می‌کنند و از دیپلمات‌ها و خبرنگاران اعزامی به کشورهای هدف، استفاده می‌کنند. وقتی به قدر کافی به موضوع نزدیک شدند با دست پر و با حمایت غیرمستقیم سیاست مداران و دولت مردان، وارد عمل می‌شوند. حرکت بعدی و پس از شناسایی جامعه؛ پیدا کردن نیاز‌های مردم سرزمین مورد نظر است. انگلیسی‌ها مخاطب را به خوبی شناسایی می‌کنند و با توجه به ذایقه او، برایش برنامه می‌سازند. این تصویر سال‎ها حضور رسانه های انگلیسی در کشورهای مختلف است.

روند درست و دقیق شناسایی جامعه، تشخیص هدف، جمع‌آوری اطلاعات و راه‌اندازی یک شبکه یا یک رسانه در کشور مورد نظر؛ نقطه قوت انگلیسی‌ها است. این افراد زبده در این پروسه طوری عمل می‌کنند که از بیشتر رقیبان اروپایی و آمریکایی هم جلو می‌زنند، چه رسد به رسانه‌های ایرانی! قبل از این‎که شبکه تلویزیونی فارسی‌زبان BBC راه‌اندازی شود، شبکه رادیویی آن در سال‌های گذشته و سر بزنگاه‌های مختلف، روش خود را نشان داده و در جریان کش مکش‌ها در روزهای مختلف تاریخ ایران، موضع لندن را در این زمینه شفاف کرده‌اند.

● سابقه تاریخی

در ماجرای کودتای ۲۸ مرداد و آشوب و بلوایی که برای براندازی در دولت مصدق به پا شد رادیو BBC با اعلام یک جمله رسمی، آمادگی دولت لندن را برای حمایت از محمدرضا پهلوی اعلام کرد.

در آن روزگار «مایک تامپسون»، مجری و برنامه‌ساز شناخته شده BBC، این برنامه را تولید و اجرا می‌کرد (تامپسون چند جایزه رسانه‌ای هم گرفته است) گوینده خبر BBC فارسی با اعلام جمله «اکنون ساعت دقیقا ۱۲ نیمه شب است» به جای جمله همیشگی: «اکنون ساعت ۱۲ نیمه شب است»، پیامی رمزی به شاه و همراهانش برای اطمینان آنان و به نشانه آمادگی لندن برای عملیات کودتا پخش کردند. صاحبان سرویس جهانی BBC سال‌هاست به این نتیجه رسیده‌اند که تبلیغات راهبردی و دیپلماسی عمومی این کشور با تبلیغ مستقیم و مداوم، راه به جایی ندارد و باید شیوه دیگری بکارگیرند و از راه جلب اعتماد مردم و تکیه بر زبان مادری آنان، به مقصد خود برسند.

در کارنامه فعالیت شبکه رادیویی BBC موارد زیادی از این دست می توان یافت.

● مستقیم زیر نظر وزارت خارجه

شبکه BBC به طور مستقیم زیر نظر وزارت امور خارجه انگلیس اداره می‌شود، اهداف و برنامه‌های این رسانه به طریق مستقیم و غیرمستقیم باید با سیاست های دولتی تطبیق کند و درمیان گذاشته شود. سرویس جهانی BBC موظف است، همه برنامه‌های تولید و پخش شده و اهداف و اولویت‌های رسانه‌ای خود را با وزارت امور خارجه بریتانیا تنظیم کند. راه‌اندازی شبکه تلویزیونی BBC به زبان فارسی، یعنی دولت بریتانیا این‌بار قصد تاثیر بر عامه مردم را دارد؛ اگر نه قشر مثلا باسواد، روشنفکر و فرنگ رفته ایرانی می‌توانست از همان شبکه انگلیسی‌زبان هم استفاده کند. نقطه قوت BBC و تهدید جدی این شبکه هم، همین فارسی‌زبان بودن و امتیاز هم زبانی با مردم ایران است. البته بعضی حرف و حدیث‌ها هم درباره استفاده از شبکه فارسی‌زبان رادیو برلین و استفاده از چهره های خاص بهایی، برای اداره این شبکه هم وجود دارد که بررسی آن به واکاوی دقیق سابقه این افراد در برخورد با جمهوری اسلامی بستگی دارد. پس از بحث و بررسی درباره اهداف و برنامه‌های یک شبکه رسانه‌ای، به بودجه و توان فنی اداره این شبکه هم باید توجه کرد.

● ۱۵ میلیون پوند هزینه

انگلیسی‌ها، شبکه BBC فارسی را با بودجه ۱۵ میلیون پوندی راه انداختند که معادل بودجه چند شبکه و سایت خبرگزاری ایرانی است. صرف چنین بودجه‌ای نشان از اهمیت پیگیری قصد و اراده لندن از ساماندهی ارتباط میان ایرانیان دارد. توان فنی هم که در بیشتر موارد به صرف هزینه درست و حسابی برای خرید دستگاه‌ها و اینطور چیزها مربوط می‌شود.

بعد از ۳۰ سال، هنوز امواج برخی از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی خودمان در مناطق دورتر به خوبی دریافت نمی‌شود. اما مردم با صرف هزینه نسبتا کمی می‌توانند دستگاهی ساده بخرند و صدها شبکه خارجی از جمله همین BBC فارسی را ببینند.

● چرا عده‎ای ترجیح می‌دهند اخبار و رویدادها را از شبکه‌های خارجی پیگیری کنند؟

این سؤالی است که می‌توان هزار و یک دلیل برایش یافت. اولین و مهم‌ترین دلیل، ضعف رسانه‌های داخلی است. ضعف رسانه‌های داخل کشور از نظر تولید کمی و کیفی اطلاعات معتبر در مقایسه با اطلاعات وارداتی، کمبودهای حرفه‌ای در فعالان این حوزه و ابزار مورد نیاز در مقیاس جهانی، انحصار تولید اطلاعات به دولت که چندان کارآمد هم نیست و وجود مشکلات متعدد فنی برای پخش، تولید و... فقط بخشی از کم و کاستی‌های رسانه‌ای ایران است.

● قابل مقاسیه نیست

شبکه خبر تلویزیون جمهوری اسلامی و شبکه جهانی «العالم» در مقایسه با شبکه‌های خارجی نظیر BBC فارسی یا حتی CNN انگلیسی در سطح بسیار پایین‌تری فعالیت می‌کند و به طور کلی میدان رقابتی برای خود فرض نکرده‌اند که برای برنده شدن در آن تلاش کنند.

مدیریت رسانه‌ای ضعیف و برداشت غلط از ابزارهای رسانه‌ای، باعث شده رسانه‌های داخلی هم در برنامه‌ریزی، ضعف داشته باشند و هم در پاسخگویی به نیاز مخاطب و هم در رقابت جهانی کم بیاورند.

بودجه‌ای که صرف اداره شبکه العالم می‌شود، از بودجه شبکه الجزیره و تعداد نیروی انسانی که در این شبکه فعالیت می‌کنند، بیشتر است اما به حاصل آن انتقادهای جدی وارد است.

● مسئله امنیت ملی

میان همه راه‎هایی که برای مقابله با این شبکه موذی وجود داشت، مثل گذشته؛ کوتاه‌ترین و آسان‌ترین مسیر مبارزه انتخاب شد؛ اعلام ممنوعیت فعالیت در ایران و فیلتر کردن سایت این شبکه جهانی.

اما واقعا علاج چنین بیماری مزمنی، فقط فیلتر کردن سایتی است که با یک فیلترشکن به راحتی قابل دسترس خواهد شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد فعالیت این شبکه در تهران غیرقانونی است و همکاری خبرنگاران و هنرمندان، پیگرد قانونی دارد. اما مگر نمی‌شود به نام شبکه انگلیسی BBC، گزارش و مصاحبه تهیه و آن را پخش کرد و بعد نسخه فارسی را نیز نمایش داد؟

با اضافه شدن یک شبکه فارسی‌زبان با این نوع مختصات، صف‌بندی جدیدی در شبکه‌های جهانی صورت گرفت که مواجهه با آن به سادگی گذشته نیست. این صف‌بندی با برداشت و مدیریت درست موقعیت؛ هم می‌تواند فرصتی مناسب برای ایران باشد و هم گودالی خطرناک.

شبکه‌های داخلی و رسانه‌های خودی، آرایش مناسبی در حوزه برون‌مرزی ندارند و هنگام بحران و رونق برنامه‌های ضدنظام جمهوری اسلامی نیز، قادر به مدیریت افکار عمومی نیستند.

وجود و فعالیت شبکه‌های مرموزی مثل BBC فارسی در بزنگاه‌های سیاسی کشور می‌تواند به یک تهدید تبدیل شود. متولیان رسانه‌ای کشور باید بدانند BBC فارسی، شبکه‌های تلویزیونی لس‌آنجلس نیستند که پس از مدت کوتاهی، مردم خودشان متوجه حماقت آنان و پوشالی بودن ادعاهایشان شوند. این شبکه به وسیله انگلیسی‌هایی اداره می‌شود که عجله‌ای برای اول شدن ندارند، آنها آمده‌اند که بمانند!

منبع: هفته نامه - پنجره - ۱۳۸۷ - شماره صفر