دغدغه هایی از جنس فلسفه

مجموعه داستان « واهمه های سرخابی» که در فروردین نود به شمارگان ۱۱۰۰ نسخه از سوی نشر آموت منتشر شد شامل نوزده داستان کوتاه است احسان عباسلو مدیر سرای اهل قلم,نویسنده و منتقد ادبی, جانمایه اصلی داستان هایش را بر اساس بیان مسائل اجتماعی و گاه فلسفی بنا نهاده است

مجموعه داستان « واهمه های سرخابی» که در فروردین نود به شمارگان ۱۱۰۰ نسخه از سوی نشر آموت منتشر شد؛شامل نوزده داستان کوتاه است.احسان عباسلو مدیر سرای اهل قلم،نویسنده و منتقد ادبی، جانمایه اصلی داستان هایش را بر‌اساس بیان مسائل اجتماعی و گاه فلسفی بنا نهاده است.از نوزده داستان این مجموعه ،هشت داستان با زاویه دید اول شخص و هفت داستان با سوم شخص محدود به ذهن روایت می شود.از دیدگاه روایت شناسی چون نظرگاه غالب داستانی به اول شخص اختصاص یافته،باید نتیجه گرفت که کانون روایت داستان ها درونی است. اما آنچه که در کار عباسلو به چشم می آید روایت صرف از دغدغه های درونی و حسی- عاطفی نیست بلکه عباسلو با استفاده از دیدگاه درونی به بیان مسائل اجتماعی و تقابل آنچه که هست و آنچه که باید باشد، توجه دارد. نویسنده با دستمایه قرار دادن موضوعات خبری روز، پارادوکس‌های اجتماعی و تضاد بین افراد با بیانی طنز گونه قصد به چالش کشیدن معضلات اجتماعی را داشته و بدین گونه خواهان توجه و به تفکر در‌آوردن خوانندگان داستان ها به این معضلات و مشکلات است، اما گویا این مشکلات آنچنان در ذهنیت نویسنده نهادینه شده که گاه در بیان این مسائل به جای آن که خواننده را به مشارکت متن فرا بخواند و اندیشه و پیام را در لایه های زیرین اثر بگنجاند،از سوی من راوی به نتیجه گیری و پیام محوری داستانی ختم می شود.

از دیگر بن مایه های مشترک داستان ها باید به تنوع موضوعی داستانها و زبان ساده و محاوره ای متن ها توجه داشت.عباسلو نه تنها در دیالوگ ها بلکه در بدنه روایت از زبان محاوره ای استفاده می کند تا شاید بانی همراهی بیشتر خواننده با متن شود.

همچنین مجموعه، سرشار از مولفه های داستان‌های پست مدرن چون دخالت نویسنده در امر نگارش، پروسه نوشتن، دخالت شخصیت داستانی در روند شکل گیری داستان، استفاده از فونت های متفاوت، استفاده از شعر در لابه لای نثر، حضور پر‌رنگ بینامتنیت و طنز از دیگر مولفه‌های این ژانر داستانی است؛اما آنچه که کار عباسلو را از این گونه ادبی جدا می کند همان تک صدایی و پیام محوری داستان ها است که با خصیصه مهم متون پست مدرن، یعنی عدم قطعیت و تکثر معنی در تضاد است.

حال در این مجال اندک به بررسی چند داستان از این مجموعه می پردازیم.

در داستان سوم این مجموعه به نام« ۸ میلی‌متر» من راوی ناظر از دنیای مدرن،تاثیر مجازها و رسانه ها بر انسان سخن می گوید، از مردی عشق فیلم که بعد از دیدن هر صحنه تا مدتها جو گیر صحنه ها شده و فیلم‌ها بر روحیات و کنش های او تاثیرگذارند.او در شبی از شب ها آنچنان جذب صحنه هایی از یک فیلم نامعلوم می شود که دست به کشتار پدر و مادرش می زند.

همانطور که گفته شد در این داستان خواننده با شرح کوتاهی از ماجرا،آن هم با دیدگاه راوی ناظر(بیرونی) روبه رو است.از این رو می توان گفت چون خواننده به علل کنش پایانی دسترسی ندارد،عمل مرد باور‌ناپذیر به نظر می رسد. اگر به جای من راوی ناظر نویسنده از اول شخص استفاده می کرد؛خواننده از دغدغه های شخصیت با آن خلق و خو های عجیبش از زبان خودش و همراه با کنش داستانی آگاه می شد. در آن صورت نویسنده می توانست خواننده را با زوایای پنهان روحی شخصیت،از بعد روانشناسانه آشنا کند و بدین شکل نه تنها کنش شخصیت اصلی باور پذیر می نمود بلکه خواننده به جای تیپ (عشق فیلم) با شخصیتی ناب و خاص رو به رو می شد که تا مدتها ذهنش را به خودش در گیر می کرد.ناگفته نماند که داستان دیگر این مجموعه به نام«۷۵اینچ» با همین درونمایه و مضمون از همین مشکل روایتی و باور‌ناپذیری برخوردار است.

در داستان بعدی که نام مجموعه را نیز به خود اختصاص داده؛ مشکلات خانه های نزدیک استادیوم‌های ورزشی و علاقه غیرقابل کنترل طرفداران تیم‌های فوتبال مطرح می شود. معضلی که گاه بانی ترافیک و ازدحام شهری و گاه باعث زد و خوردهای استادیومی و خیابانی است.عباسلو در این اثر با استفاده از طنز کلامی و موقعیت( بارداری زن برادر وسط اوج مسابقات) به این معضل همه گیر توجه می کند.آنچه در این اثر کمی غلو شده به نظر می رسد حرف شنوی بزرگترهای خانواده نسبت به سخنان مملی،عضو کوچکتر خانواده،مغز متفکر و راهگشای خانواده با آن راهکارهای سودجویانه او است.

در داستان «الگوی طرح توسعه» نویسنده به مناسبات اداری،روابطی که جای ضوابط را می گیرد وطرح توسعه ای که در نطفه خفه می شود،توجه می کند.نویسنده از مهره های سفید و سیاه در اداره‌ها،از بالا و پایین ها از ارتباط و عدم ارتباط ها می گوید تا نشان دهد که چگونه قانون ها می توانند به بی قانونی ها تبدیل شوند.از این رو باید گفت وجود این تقابل ها که ما را به بار معنایی اثر می رسانند گرچه کارآمد به‌نظر می رسند ولی گویا کمی زیاده از حد رو و تنها در انتهای متن به رخ کشیده می شوند.

در داستان «بیتا» با نظرگاه محدود به ذهن با پیرمردی آلزایمری آشنا می شویم که مرگ همسرش «بیتا» را به‌یاد ندارد و دختر نگرانش برای عیادت و بردن او نزد دکتر به سراغش می آید. آنچه در این داستان به غیر از کتمان بی دلیل اطلاعات تا انتهای داستان از سوی راوی بیرونی قابل بررسی است؛ ناهمسویی ذهن و زبان مرد با کنش های بیماران آلزایمری است. مرد آلزایمری که نویسنده خلق می کند، نه تنها ساعات دقیق خوردن قرص های ریز و درشتش را می داند بلکه می داند که باید شام سبکی بخورد و چند روز باقی‌مانده رابه حال خود باشد.

«نگاهی به ساعت انداخت و نایلون دواهاش رو از روی میز عسلی کنار کاناپه برداشت. یکی یکی بسته های قرص رو در آورد و نزدیک چشماش گرفت تاببینه کدومشون رو الان باید بخوره....از اون صورتی ها دو تا برداشت و از سفیدا یکی.اون یکی رو هم نصف کرد و گذاشت کنار صورتی ها.»(ص۷۷)

« آره بابا قرصامو خوردم. شام هم یه چیز سبک حتما می خورم....یه چند روز هم که مونده رو بذارین به حال خودم سرکنم...»(ص۸۰-۸۱)

از سوی دیگر با بررسی کل داستان های مجموعه می‌توان گفت که زنان در این مجموعه حضور و نقشی بسیار کم رنگ دارند. زن‌ها در داستانها یا فقط منبع یادآوری گذشته های خوش و دور از دسترس برای شخصیت ها هستند( نازی- سرور- بیتا) و یا انسان‌هایی منفعل و تنها که صدای اعتراضشان فقط می‌تواند در لابه لای متون منعکس شود(رویا)، زنانی که باید در همه لحظات زندگی گذشت را سرلوحه زندگی خود قرار دهند.

مجموعه «واهمه های سرخابی» در ۱۱۸ صفحه و به قیمت۲۵۰۰ تومان از سوی نشر آموت به بازار کتاب راه یافته است.

فرحناز علیزاده