ریشه های بحران جنگ مذهبی در منطقه

چندی است كه زبانه های آتش جنگ فرقه ای سنی و شیعه در منطقه خاورمیانه, به ویژه در كشور عراق, شعله ور شده است و هر روز جمع زیادی از مسلمانان قربانی این فتنه ضدانسانی و ضداسلامی می شوند

۱) مقـدمـه

چندی است كه زبانه‌های آتش جنگ فرقه‌ای سنی و شیعه در منطقه خاورمیانه، به ویژه در كشور عراق، شعله‌ور شده است و هر روز جمع زیادی از مسلمانان قربانی این فتنه ضدانسانی و ضداسلامی می‌شوند. انجمن اسلامی مهندسین وظیفه خود می‌داند كه بر اساس رسالت و رویه دیرین خویش به ریشه‌یابی این جنگ مذهبی بپردازد و بمنظور ایفای فریضه قرآنی دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منكر، راهكارهایی برای برون رفت از این فتنه وحشتناك برادركشی و ویرانگر منطقه عرضه كند.

پس از شكست اسرائیل در جنگ ۳۳ روزه لبنان و درپی پیروزی دموكراتها در انتخابات اخیر كنگره آمریكا و تشدید بحران هسته‌ای ایران، جنگ داخلی عراق و بطور مشخص رویارویی معارضان سنی با شیعیان آن كشور وارد مرحله جدیدی شده است. از یك سو، بیشتر كشورهای عربی، هماهنگ با القاعده، رسماً از گروههای سنی معارض دولت رسمی عراق، ـ دولتی كه با رأی اكثریت مردم عراق انتخاب شده است ـ حمایت می‌كنند. این حمایت، علاوه بر كمكهای سیاسی و تبلیغاتی، شامل كمكهای مالی و تجهیزات نظامی و عملیاتی بوده است. در جریان تبلیغات كشورهای عربی و رسانه‌های غربی، به ویژه آمریكایی، ایران نیز به دادن كمكهای آموزشی و مالی و ارسال تجهیزات نظامی به شبه نظامیان شیعی (جیش‌المهدی) متهم شده است. برای تشدید فشار بر ایران، جبهه‌ای از كشورهای عربی (شامل عربستان، مصر، اردن و ...) در برابر ایران شكل گرفته و امنیت ایرانیان، حتی مأموران سیاسی جمهوری اسلامی ایران در داخل خاك عراق، در معرض مخاطره جدی قرار گرفته است. تداوم این روند زبانه‌های جنگ فرقه‌ای شیعه و سنی را در منطقه شعله‌ورتر خواهد ساخت وعلاوه بر خسارات جانی و مالی، ضربات سهمگینی بر وحدت كشورهای اسلامی و منافع ملی و بین‌المللی مسلمانان وارد خواهد كرد.

دیدار اخیر رئیس جمهور ایران از عربستان سعودی و گفتگو با سران آن كشور و تداوم اینگونه گفتگوها در راستای ایجاد وحدت اسلامی می‌تواند تا حدی كاهش بحران جنگ مذهبی در منطقه را در پی داشته باشد.

۲) چند اقدام سازمان یافته

برای رویارویی با جنگ خانمانسوز داخلی در عراق و به منظور پایان دادن به خشونتها، با ابتكار دبیركل سازمان كنفرانس اسلامی، عده‌ای از علمای شیعه و سنی عراق در رمضان سال ۱۴۲۷ هجری قمری (مهرماه ۱۳۸۵) در مكه مكرمه گرد آمدند و پس از بحث و تبادل نظر درباره اوضاع عراق، بیانیه‌ای را در ۱۰ بند تنظیم و صادر كردند كه به "سند مكه درباره عراق" معروف است. مفاد این سند نشان می‌دهد كه علمای سنی و شیعه عراق، و نیز دبیركل سازمان كنفرانس اسلامی، با استناد به مبانی قرآنی و معارف اسلامی و شرایط خطیر عراق، با تأكید بر این نكته مهم كه " نقاط مشترك بین این دو مذهب (سنی و شیعه) بیش از مواضع مورد اختلاف آنها است و اختلاف بین این دو مذهب ـ هر كجا دیده شود ـ اختلاف در نظر و برداشت است و اختلافی در اصول ایمان و اركان اسلام وجود ندارد و از نظر شرعی جایز نیست كه هیچ یك از این دو مذهب به كسی از مذهب دیگر اتهام تكفیر وارد كند"، گروههای متخاصم، اعم از سنی و شیعه، را به آشتی ملی و وحدت و اخوت اسلامی و خودداری از دامن زدن به احساسات و اختلافات مذهبی و قومی فرا خوانده، از همه مسلمانان سنی و شیعه خواسته‌اند كه برای حفظ استقلال، وحدت و تمامیت ارضی كشور عراق و تحقق اراده آزاد مردم آن، متحد و یكپارچه شوند و در تقویت توانمندی‌های نظامی، اقتصادی و سیاسی كشورشان مشاركت كنند. (خبرگزاری فارس، ۳۰ مهر ۱۳۸۵)

در برابر اقدام بالا، ۳۸ روحانی ارشد عربستان سعودی در ۱۶ آذر ۱۳۸۵ بیانیه‌ای در حمایت از معارضان سنی عراق صادر كردند و هماهنگ با مواضع القاعده، از همه مسلمانان جهان خواستند كه علیه ائتلاف شیعیان و نیروهای مهاجم آمریكایی، به حمایت تبلیغاتی و تسلیحاتی برادران سنی عراق بپا خیزند! امضاكنندگان بیانیه از استادان پیشین و كنونی دانشگاهها و نیز از اعضای مراكز قضائی، فرهنگی و آموزشی عربستان سعودی هستند. برخی از آنان از مخالفان رژیم سعودی بوده، سابقه بازداشت و زندان دارند. در بیانیه یاد شده، برای تحریك احساسات مذهبی اهل تسنن در كشورهای اسلامی تصریح شده است كه شیعیان رافضی، ایرانیان صفوی،‌ با كمك آمریكایی‌های اشغالگر صلیبی، دست به كشتار، شكنجه و اجبار به مهاجرت سنی‌های عراق زده‌اند تا توطئه شكل‌گیری هلال شیعی در منطقه تحقق یابد و با كاهش نفوذ و محصور شدن سنی‌های منطقه، از اشغالگران یهودی در منطقه حمایت شود!!

ازجمله اقدامات حمایتی اشخاص می‌توان به بیانیه مورخ ۲/۱۱/۸۵ (دوم محرم ۱۴۲۸ ه‍ ق) "شیخ عبدالله بن عبدالرحمن الجبرین"، یكی از مقامات برجسته مذهبی عربستان سعودی، با عنوان "وجوب حمایت از اهل سنت عراق" اشاره كرد. وی كه عضو مجلس افتا و تبلیغ سعودی است، در بیانیه‌اش پس از ذكر مقدمه‌ای، به كشتار وحشیانه اهل سنت توسط شیعیان(رافضی) عراق و دشمنی با خلیفه دوم پرداخته، به هفت دلیل كه در گذشته نیز بین پیروان دو مذهب سنی و شیعه مطرح بوده است، رفتار شیعیان (رافضی‌ها) را مورد انتقاد شدید قرار داده است. ازجمله مواردی كه در بیانیه‌های علیه شیعیان مورد تأكید قرار گرفته، غلوها و بدعتهای شیعیان درباره امامان و رفتارهای خلاف مبانی اسلامی در ایام تاسوعا و عاشورا، مانند قمه زدن، است، در حالی كه برخی از مراجع و روحانیان شیعه نیز، ضمن تقبیح این گونه اظهارات و رفتارهای خلاف مبانی اسلامی، مردم را از انجام دادن آنها نهی كرده‌اند.

در بخش دیگری از بیانیه بالا، برای تحریك سنیان، ادعا شده است كه شیعیان معتقد به تحریف قرآن كریم از سوی غیرشیعیان و حذف آیاتی كه در شان علی (ع) نازل شده است هستند. در حالی كه این ادعای نادرست بارها به وسیله علمای بزرگ و برجسته شیعه نفی و رد شده است. (به عنوان نمونه نگاه كنید به: البیان فی تفسیر القرآن ـ تالیف مرحوم آیت الله العظمی ابوالقاسم خویی، باب "مصونیت قرآن از تحریف" با ترجمه سید جعفر حسینی، انتشارات دارالثقلین ۱۳۸۳).

اما، با كمال تأسف، باید اعتراف كرد كه در جامعه ما گفتارها و رفتارهای خلاف مبانی و شئون اسلامی رایج است و حتی رسانه‌های گروهی رسمی به اندیشه‌های انحرافی و باطل دامن می‌زنند و همین امر محملی برای بهره‌برداری مخالفان و تشدید اختلافات و كینه‌های فرقه‌ای شده است.

در آستانه انتخابات كنگره آمریكا، صدام حسین به اتهام قتل‌عام شیعیان روستای الدجیل محاكمه و اعدام شد. صحنه اعدام به ترتیبی تدارك شد كه مجریان اعدام شیعیان با رفتار خشونت بار معرفی شوند و اعدام صدام ـ كه نه‌تنها عامل كشتار شیعیان بلكه مسبب قتل بسیاری از سنی‌ها و كردهای عراق از همه اقشار جامعه عراقی بود ـ موجب تشدید اختلاف مذهبی و قومی در عراق گردد. از این تأسف‌بارتر محكوم كردن اعدام صدام جنایتكار از سوی بعضی از كشورهای عربی ـ اسلامی بود.

۳ ) زمینه‌ها و ابعاد بحران عراق

بدون تردید، بحران كنونی عراق بخشی ریشه در پیشینه تاریخی و زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه عراق دارد. پس از فروپاشی دولت عثمانی و شكل‌گیری كشورهای كوچك خاورمیانه، حكومت این كشورها در اختیار سنیان بوده است. تحولات سیاسی عراق در این مدت، باتوجه به خصوصیات فرهنگ قبیله‌ای ـ كه دكتر علی وردی، استاد جامعه‌شناس عراق، آن را توضیح داده است ـ همواره با خشونت و رفتار وحشیانه توأم بوده است، به‌گونه‌ای كه در پی هر كودتا حاكمان قبلی به وضع فجیعی كشته و مُثله شده‌اند. در كودتای ۱۵ ژانویه ۱۹۵۸، نوری سعید، نخست وزیر عراق، و سایر سران و در كودتای ژنرال عارف در ۱۹۶۳، ژنرال قاسم نخست وزیر به همین نحو به قتل رسیدند. صدام حسین نیز در دوران اخیر با مخالفانش، حتی از میان بستگان نزدیك، با همین قساوت قلب عمل كرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، جنگ طولانی خانمانسوزی بر دو ملت ایران و عراق تحمیل شد و جنایات و خسارات سنگین انسانی و مادی بر جای گذارد، به طوری كه بسیاری از ظرفیتها و سرمایه‌های اجتماعی حاصل از انقلاب در ابعاد انسانی و مادی تباه شد و با رخ دادن انحراف از اصول و آرمانهای نخستین انقلاب، موجبات دلسردی و ناامیدی مردم فراهم گردید.

سرانجام، براساس استراتژی "بازدارندگی دو جانبه" آمریكا ـ كه به موجب آن، جنگ ایران و عراق می‌بایستی بدون برنده به پایان می‌رسید ـ جنگ تحمیلی در شرایط ویژه سال ۱۳۶۷ خاتمه یافت. اما دوباره در منطقه خاورمیانه، جنگ عراق با كویت در سال ۱۳۷۰ تدارك شد كه حاصل آن از یك سو فلج شدن ماشین نظامی عراق ـ كه با كمك غرب تقویت شده بود ـ و از سوی دیگر تخلیه تمامی ذخایر ارزی كشورهای حوزه خلیج فارس ـ كه در اختیار صنایع نظامی آمریكا قرار گرفت ـ بود.

حمله آمریكا و متحدان آن به عراق در سال ۱۳۸۲ صورت گرفت و تاكنون هزینه‌های سنگینی بر ملت عراق، كشورهای منطقه و ملت آمریكا تحمیل شده است. به رغم تحولات مثبتی كه در طول سه سال گذشته با برگزاری چند انتخابات صورت گرفته و امروز عراق بحران‌زده دارای قانون اساسی و دولت و مجلس منتخب مردم است، تثبیت حاكمیت ملی و ایجاد آرامش با مقاومت بخشی از سنیان جامعه عراق (كه در حدود ۲۰ درصد جمعیت آن كشور را تشكیل می‌دهند) ـ و بطور مشخص، بقایای حزب بعث عراق ـ و حمایت سازمان یافته نیروهای خارجی، مانند القاعده و برخی از دولتهای غربی و تحریكات اسرائیل و سایر كشورهایی كه از ادامه بحران در عراق بهره‌ می‌برند، روبرو بوده است.

۴) استراتژی جدید آمریكا در عراق

پس از پیروزی دموكراتها در دو مجلس سنا و نمایندگان آمریكا و انتشار گزارش بیكرـ هامیلتن، شامل راهكارهایی برای خروج آمریكا از بحران عراق، دولت بوش استراتژی جدیدی برای مهار بحران عراق تدارك دیده است كه محور اصلی آن تشدید فشار علیه ایران در بحران عراق است. بر پایه این استراتژی، بعضی از كشورهای عرب منطقه علیه ایران متحد شده‌اند و به بهانه تحركات ایرانیان در داخل عراق، مجوز دستگیری و كشتن آنان در موارد ضروری به نیروهای آمریكایی مستقر در عراق داده شده است.

۵) ریشه اختلافات مذهبی

اختلاف میان پیروان تسنن و تشیع در واقع بخشی از تاریخ كشورهای اسلامی را تشكیل می‌دهد. در دویست سال اخیر، دولتهای استعماری برای استیلا بر منابع این كشورها همواره از سیاست تفرقه‌افكنی میان مذاهب، اقوام و ملل اسلامی بهره‌برداری كرده و، حتی با بنیان‌گذاری فرقه‌های جدید، زمینه‌های افزایش تفرقه مذهبی را فراهم ساخته‌اند. گسترش خرافات و اندیشه غالیان شیعی، تأسیس بهائیت در ایران، قادیانی در پاكستان و وهابیت در عربستان بخشی از برنامه‌ای است كه عموماً با تحریك احساسات مسلمانان، اعم از سنی و شیعه، صورت گرفته و می‌گیرد.

در شرایط كنونی، از دید كشورهای توسعه‌یافته نیمكره شمالی ـ كه نگران گسترش چشمگیر جنبش اسلام‌خواهی در سطح جهانی، به ویژه در كشورهای توسعه‌یافته اروپا و آمریكا، هستند ـ بهترین راه‌حل برای مهاركردن مخاطرات این گسترش، از یك سو توسعه خرافات، تحریك احساسات مذهبی مسلمانان و دامن زدن به رفتارهای خشونت‌آمیز در میان آنان ـ كه امروز در كشورهای اسلامی، شیعه یا سنی، شاهد آن هستیم ـ و از سوی دیگر تحریك احساسات مذهبی مسلمانان از بیرون است. گستاخی نسبت به پیامبر گرامی اسلام (ص) در قالب انتشار داستان‌ها و كاریكاتورها و سخنان چندی پیش پاپ بندیكت شانزدهم را می‌توان در این راستا تحلیل كرد. در چارچوب این استراتژی، تشدید جنگ فرقه‌ای بین سنی و شیعه در عراق و اصرار بر شكل‌گیری جبهه‌ای از كشورهای منطقه خاورمیانه علیه ایران قابل فهم و ارزیابی است.

۶) راهكارهای جلوگیری از جنگ فرقه‌ای

علل بروز یا تشدید جنگ فرقه‌ای در منطقه را ـ همان گونه كه توضیح داده شد ـ می‌توان در سه محور سیاسی ـ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، به شرح زیر خلاصه كرد:

ـ محور سیاسی ـ اقتصادی عامل اصلی بحران خاورمیانه است. استیلاگران از این منظر برای سلطه بر منابع عظیم انرژی خاورمیانه برنامه‌ریزی كرده‌اند و تحلیل و نحوه برخورد با آن موضوع مهمی است كه باید جداگانه مورد بررسی قرار گیرد.

ـ در محور اجتماعی، وظیفه علمای اسلامی و روشنفكران دینی، اعم از سنی و شیعه، و برنامه‌ریزان رسانه‌ها است كه با ایجاد بسترهای سالم گفتگو و برگزاری همایش‌های علمی در شهرهای مختلف بین مسلمانان سنی و شیعه و اصلاح رفتار مذهبی مردم براساس محكمات قرآن و سنت جامع و وحدت‌آفرین پیامبر اسلام (ص) با تفرقه‌افكنی بیگانگان و عوامل ترویج‌دهنده برنامه آنان در كشورهای اسلامی مقابله كنند و از هر گونه اظهارنظر و رفتاری كه به وحدت مسلمانان خدشه وارد كند جداً خودداری نمایند.

تأسیس دارالتقریب بین المذاهب الاسلامی، با پشتیبانی مرحوم آیت‌الله بروجردی و به ریاست یك عالم شیعی (مرحوم قمی) در سال ۱۳۳۷، و در پی آن، ایجاد كرسی فقه شیعه، به همت مرحوم استاد شلتوت در دانشگاه الازهر، تأسیس آكادمی علمی اسلامی كلن به همت مرحوم پروفسور عبدالجواد فلاطوری در سال ۱۳۵۴، با همكاری جمعی از اعضای انجمن‌ اسلامی مهندسین و روشنفكران متعهد ـ كه پیامد آن معرفی آموزه‌های اصیل اسلامی به اروپاییان بود ـ پایه‌گذاری انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا و آمریكا كه بستر تعامل فرهنگی میان دانشجویان كشورهای اسلامی و رفع بسیاری از بدآموزی‌ها نسبت به اعتقادات تشیع و تسنن بود و ... می‌تواند بعنوان نمونه‌هایی از نهادهای اجتماعی مؤثر در چند دهه اخیر در این زمینه ذكر شود.

انجمن اسلامی مهندسین

---