خطرناک ترین عارضه دوران بارداری

دیابت, شایع ترین عارضه طبی در حاملگی است و از جمله بیماری هایی است که شیوع آن رو به افزایش است و می تواند عوارض ناگواری در حاملگی داشته باشد

دیابت، شایع‌ترین عارضه طبی در حاملگی است و از جمله بیماری‌هایی است که شیوع آن رو به افزایش است و می‌تواند عوارض ناگواری در حاملگی داشته باشد.

در حالت کلی دو نوع دیابت وجود دارد. دیابت نوع ۱ یا وابسته به انسولین که معمولا از دوران کودکی و نوجوانی فرد را مبتلا می‌کند و نیازمند مصرف انسولین برای کنترل قندخون است و دیابت نوع ۲ یا غیروابسته به انسولین که حداقل تا مدتی با مصرف قرص قابل کنترل است، ولی وقتی شدید شد ممکن است نیاز به مصرف انسولین وجود داشته باشد. افزایش شیوع دیابت نوع ۲ به طور اعم و در جمعیت جوان به طور اخص منجر به افزایش تعداد حاملگی‌های عارضه‌دارشده با دیابت شده است. خیلی از زنانی هم که دچار دیابت بارداری می‌شوند از قبل دچار دیابت نوع ۲ بوده‌اند که قبلا تشخیص داده نشده است. بیماران حامله مبتلا به دیابت را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: افرادی که بیماری دیابت آنان قبل از حاملگی و افرادی که بیماری آنان طی حاملگی تشخیص داده می‌شود.

اهمیت تفکیک این دو مورد از یکدیگر نیز به نحوه اداره بیماران مبتلا و بررسی جنین‌ها در دوران حاملگی است؛ زیرا عوارض این دو نوع دیابت در حاملگی متفاوت است.

تشخیص دیابت آشکار در زنانی که دچار علایم واضح دیابت (افزایش میزان قند خون، دفع قند از ادرار، پرنوشی، پرادراری یا پرخوری و کاهش غیرقابل توجیه وزن) هستند مشکل نیست. برعکس ممکن است شناسایی زنانی که در انتهای دیگر طیف قرار دارند یعنی اختلال متابولیسم قند دارند یا دچار افزایش قند خون هستند ولی هنوز علامتی از بیماری را نشان نمی‌دهند، بدون انجام آزمایش ممکن نباشد. احتمال اختلال متابولیسم قند در افرادی که سابقه خانوادگی دیابت دارند، زنانی که نوزادان درشت به دنیا آورده‌اند، زنانی که در آزمایش ادرار آنان قند دیده می‌شود و زنان مبتلا به سقط‌های غیرقابل توجیه بیشتراست.

به علت اهمیت دیابت در بارداری و عوارض آن بر مادر و جنین در همه افرادی که به بارداری تمایل دارند و برای انجام مشاوره قبل از بارداری مراجعه می‌کنند باید قندخون ناشتا چک شود. این آزمایش به کشف موارد مخفی دیابت منجر خواهد شد.

● تشخیص زودرس دیابت

هم ‌اکنون یک تست غربالگری برای تشخیص دیابت در مادران باردار وجود دارد که به تشخیص زودرس این بیماری منجرمی‌شود. در برنامه غربالگری فعلی در مرحله اول به محض تشخیص حاملگی آزمایش قندخون ناشتا انجام می‌شود تا موارد مخفی دیابت تشخیص داده شود. در صورتی که آزمایش خون در این مرحله منفی بود مرحله دوم آزمایش بین هفته‌های ۲۸ ـ ۲۴ بارداری انجام می‌شود. در این مرحله ابتدا قندخون ناشتا چک و سپس ۵۰ گرم گلوکز به مادر داده ‌شده و یک ساعت بعد قند خونش چک می‌شود. اگر مقدار به دست آمده دراین مرحله بیشتر از۱۴۰ میلی‌گرم در دسی لیتر باشد بیمار باید مرحله دیگری از تست قند خون را برای تشخیص نهایی انجام دهد. (زیرا تست غربالگری بیماری راتشخیص نمی‌دهد بلکه فقط افراد در معرض خطر را مشخص می‌کند و برای تشخیص نهایی باید از آزمایشات اختصاصی‌تر استفاده کرد)‌.

● شما به دیابت بارداری مبتلا هستید

بهتر است در مادرانی که تست مرحله اول مثبت می‌شود حداقل دو هفته تا انجام آزمایش مرحله دوم فاصله باشد تا مکانیسم‌های کنترل قندخون که به‌خاطر مصرف ۵۰ گرم گلوکز فعال شده‌اند فرصت بازگشت به حالت اولیه را داشته باشند. برای آزمایش مرحله دوم، ابتدا قندخون ناشتا چک می‌شود و سپس صد گرم گلوکز به مادر داده می‌شود و مقادیر قندخون یک ساعت، دو ساعت و سه ساعت پس از مصرف آن اندازه‌گیری می‌شود. اگر از مجموع چهار نمونه گرفته شده دو نمونه بالاتر از مقادیر طبیعی باشد دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود.

● مادران دیابتی، فرزندان بیمار به دنیا می‌آورند

حال باید دید دیابت بارداری چه عوارضی بر مادر و جنین دارد که تشخیص آن را این قدر با اهمیت می‌کند؟

در این مورد باید بین کسانی که از قبل مبتلا به دیابت بوده‌اند و هم‌اکنون حامله هستند و کسانی که برای اولین‌بار دیابتشان در حاملگی تشخیص داده می‌شود، تفاوت قائل شد. تفاوت مهمی از نظر عواقب نامطلوب حاملگی بین زنان مبتلا به دیابت حاملگی و دیابت آشکار وجود دارد. از این نظرکه در زنان مبتلابه دیابت حاملگی، میزان ناهنجاری‌های جنینی افزایش پیدا نمی‌کند. در حالی که در مواردی که مادر دیابت آشکار دارد جنین ممکن است به ناهنجاری‌های مادرزادی مبتلا شود که این ناهنجاری‌ها در قلب، مغز، نخاع، کلیه‌ها، اندام‌ها، دستگاه گوارش و... رخ می‌دهد. برعکس در بیماران مبتلا به دیابت حاملگی این ناهنجاری‌ها دیده نمی‌شود.

در بیماران مبتلابه دیابت آشکار، خطرات دیگری نیز جنین را تهدید می‌کند از جمله این که ممکن است دچار سقط یا زایمان زودرس و افزایش بیش از حد میزان مایع دور جنین شوند. از سوی دیگر نوزادانی که از مادران مبتلا به دیابت متولد می‌شوند ممکن است دچار افت قندخون، افت کلسیم خون، مشکلاتی در کارکرد قلب و همین‌طور زردی نوزادی بشوند. همچنین در این جنین‌ها بلوغ ریه هم دیرتر از یک جنین معمولی صورت می‌گیرد و نوزاد ممکن است پس از تولد دچار مشکلات تنفسی شود.

در مادرانی که در حاملگی به دیابت مبتلا می‌شوند خطر اصلی که جنین را تهدید می‌کند رشد بیش از اندازه جنین و بزرگی بیش از حد است. این مساله ممکن است ساده به نظر برسد، اما از یک طرف باعث انجام بیشتر سزارین در مادران مبتلا به دیابت می‌شود و از طرف دیگر، اگر مادر بخواهد زایمان طبیعی کند از آنجا که افزایش رشد جنین بیشتر در قسمت شانه‌ها و تنه وی است ممکن است در زمانی که یک جنین درشت به دنیا می‌آید سر خارج شده و تنه او به علت بزرگی بیش از حد از کانال زایمانی خارج نشود. این مساله البته خیلی کم اتفاق می‌افتد، اما در صورت بروز بسیار خطرناک است و عواقب بسیار بدی برای مادر و جنین دارد. از طرفی چون جنین در رحم مادر با انسولین زیادی مواجه بوده تا قند خون بالای مادر کنترل شود، پس از به دنیا آمدن ممکن است دچار افت ناگهانی و شدید قند خون شود که این موضوع برای نوزاد خطرناک است.

● دیابت بارداری درمان دارد

برای درمان دیابت در افراد حامله نیز مانند افراد غیرحامله رژیم غذایی، ورزش بخصوص ورزش‌های مقاومتی و دارو توصیه می‌شود.

تفاوتی که در مورد مصرف دارو وجود دارد این است که معمولا در حاملگی داروی خوراکی داده نمی‌شود و انسولین استفاده می‌شود. حتی در زنانی که از قبل مبتلا به دیابت بوده‌اند و داروی خوراکی مصرف می‌کرده‌اند نیز وضع به همین منوال است. البته مطالعات اخیر، مصرف بعضی داروهای خوراکی پایین‌آورنده قند خون را در دوران بارداری بی‌خطر دانسته‌اند، اما هنوز این قضیه فراگیر نشده است و غالب پزشکان هنوز انسولین را در دوران بارداری به داروهای خوراکی ترجیح می‌دهند. معمولا هم لازم است مادر چند روزی در بیمارستان بستری شود تا هم قندخونش به طور مکرر چک شود و هم انسولین طی دوران بستری در بیمارستان برای مادر شروع شود تا میزانی از انسولین که قادر به کنترل قندخون است و در عین حال به کاهش بیش از حد قند منجر نمی‌شود، مشخص شود و هم مادر تزریق انسولین را فرا گیرد. سپس بیمار با دوز مشخصی از انسولین و نحوه مصرف آن مرخص می‌شود و طبق برنامه‌ای که به وی آموزش داده شده به صورت روزانه درمنزل با گلوکومتر قندخونش را چک می‌کند یا هفته‌ای یک یا دو بار در آزمایشگاه آزمایش قند خون انجام می‌دهد و در نهایت با مراجعه به پزشک و با هماهنگی وی بهترین دوز انسولین مشخص می‌شود.

دکتر آمنه لاهوتی‌اشکوری‌

متخصص زنان و زایمان