امانت داری

در محاورات مردم وقتی صحبت از امانت می شود اغلب امانت در مال, به ذهن ها خطور می کند ولیکن باید بدانیم که امانت در منطق قرآن دامنهٔ بسیار گسترده و وسیع دارد که تمام شؤون اجتماعی و اخلاقی را در برمی گیرد

امانت‌داری یکی از صفات برجسته‌ٔ انسانی است و با متصف شدن به این صفت ملکوتی است که می‌شود اعتماد عمومی را جلب کرد و انسان‌های منحرف و غیرمسلمان را به دور شمع فروزان اسلام گرد آورد و جامعه‌ای مطمئن ایجاد کرده و آنان را در مسیر کمال پیش برد و رسیدن به چنین هدفی جز با عمل به دستورات اسلام حاصل نمی‌شود

امام (علیه‌السلام) می‌فرماید:

مردم را به عمل خویش به حق دعوت نمائید نه با صرف گفتار.

(کُونُوا دُعٰاهًٔ لِلنّٰاسِ بِالْخَیْرِ بِغَیْرِ اَلْسِنَتِکُمْ) (اصول کافی، ج ۲، ص ۸۶)

● آیاتی چند پیرامون ”امانت“

خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحبان آن برسانید

(اِنَّ اللهَ یَأمُرُکُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الْاَمٰانٰاتِ اِلیٰ اَهْلِهٰا) (سورهٔ نساء، آیهٔ ۶۲)

۲. ای اهل ایمان به خدا و رسول خیانت نکنید و (نیز) در امانت خیانت روا مدارید در حالی که می‌دانید و توجه دارید.

(یٰا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لٰا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا اَمٰانٰاتِکُمْ وَ اَنْتُمْ تَعْلَمُونَ) (سورهٔ انفال، آیهٔ ۲۷)

از آیهٔ شریفه استفاده می‌شود که:

انسان علاوه بر اینکه به خود و دیگران خیانت می‌کند، گاهی در رابطه با خدا و رسول نیز مرتکب چنین عمل زشتی می‌شود که قسم اخیر یعنی خیانت به خدا و رسول به شدیدترین وجه مذمت شده است، بهتر است که در اینجا نظری به شأن نزول آیه بنمائیم:

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:

وقتی که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) دستور محاصره کردن یهود بنی قریظه را صادر کرد این عمل انجام گرفت و آنان بیست و یک شب در محاصره بودند، سرانجام تقاضا کردند که پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلم) “ابولبابه” (ابولبابه یکی از یاران پیامبر در مدینه بود و با یهود بنی‌قریظه سابقهٔ دوستی داشت، خانواده و فرزندان و نیز اموالش نزد آنان بود.) را نزد آنها بفرستد که پیامبر گرامی اسلام پیشنهاد آنرا پذیرفت و ابولبابه را نزد آنان فرستاد بنی‌قریظه پیرامون این مسأله ”که آیا صلاح است حکمیت سعد بن معاذ را بپذیرند یا نه ... با ابولبابه مشورت کردند، ابولبابه اشاره به گلوی خود کرد (کنایه از این بود که اگر بپذیرید کشته خواهید شد).“

پیک خدا جبرئیل این موضوع را به پیامبر خبر داد. ابولبابه می‌گوید هنوز چند قدمی بیش برنداشته بودم که متوجه خیانت شدم که این خیانت را به خدا و پیامبر کردم ...

ابولبابه سخت پشیمان و پریشان شد و خود را با طنابی به یکی از ستون‌های مسجد پیامبر بست و گفت به خدا سوگند نه غذا می‌خورم و نه آب می‌نوشم آنقدر تشنه و گرسنه خواهم ماند تا مرگم فرا رسد، مگر اینکه خدا توبه‌ام را بپذیرد و من دست از این عمل بردارم. هفت شبانه روز نه غذا خورد نه آب نوشید و سرانجام بی‌هوش بر روی زمین افتاد ... بالاخره خداوند توبهٔ او را پذیرفت، و خبر پذیرفته شدن توبه‌اش به‌وسیله چند تن از مؤمنان به اطلاع وی رسید ولیکن او سوگند یاد کرد که: خود را از ستون باز نخواهم کرد تا پیامبر به دست مبارک خود این ریسمان را بگشاید و سرانجام پیامبر طناب را از گردنش گشود ...

ابولبابه بعد از جریان اظهار داشت که به خاطر تکمیل توبه‌ام به خانهٔ خود را که در داخل آن مرتکب گناه شده‌ام رها خواهم کرد و از تمام اموالم صرف‌نظر خواهم نمود. اما پیامبر گرامی اسلام از این عمل او مانع شده و فرمود: یک سوم اموال خود را در راه خدا صدقه بدهی کفایت می‌کند. (تفسیر نمونه، ج ۷، ص ۱۳۴)

۳. افراد با ایمان کسانی هستند که به امانت‌ها و پیمان‌های خود وفا دارند.

(وَالَّذینَهُمْ لِاَمٰانٰاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رٰاعُونَ) (سورهٔ مؤمنون، آیهٔ ۸)

همانطور که ملاحظه می‌فرمائید امانت‌داری یک دستور الهی و همچنین یکی از صفات مؤمنین به شمار می‌رود.

● روایاتی چند پیرامون ”امانت“

۱. از رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است که فرمود:

کسی که امانت‌دار نیست ایمان ندارد.

(لٰا ایمٰانَ لِمَنْ لٰا اَمٰانَهَٔ لَهُ) (بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۱۱۶)

۲. و همچنین از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) روایت شده که فرمود:

آن کس که در دنیا به امانتی خیانت نماید و به صاحبش رد ننماید و در آن حال مرگش فرا رسد، خارج از امت من دنیا را وداع گفته است (و از امت من محسوب نمی‌شود) و خدا را در حال غضب و خشم ملاقات خواهد نمود - یعنی عذاب الهی شامل حال وی خواهد بود.

(مَنْ خٰانَ اَمٰانَهَّٔ فِی الدُّنْیٰا وَ لَمْ یَرُدَّهٰا اِلٰی اَهْلِهٰا ثُمَّ اَدْرَکَهُ الْمَوْتُ مٰاتَ عَلیٰ غَیْرِ مِلَّتی وَیَلْقَی اللهَ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبٰانٌ) (وسائل‌الشیعه، ج ۱۳، ص ۲۲۵)

۳. امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) فرمود:

از خیانت بدور باش که بی‌گمان خیانت از بدترین گناهان بوده و همانا خائن در آتش جهنم معذب خواهد شد.

(اِیّٰاکَ وَالْخِیٰانَهَٔ فَاِنَّهٰا شَرُّ مَعْصِیَهٍٔ فَاِنَّ الْخٰائِنَ لَمُعَذَّبٌ بِالنّٰارِ عَلیٰ خِیٰانَتَهِ) (مستدرک‌الوسائل، ج۲، ص ۵۰۶)

۴. پیامبر اسلام فرمود:

در شناخت انسان‌ها تنها به زیادی نماز و روزه‌شان و نیز به زیادی حج و زکاتشان و به معروف بودن و شهرت‌شان (در خوبی) و شب زنده‌داری‌های‌شان توجه نکنید، بلکه صداقت و امانت‌داری آنان را در نظر بگیرید.

(لٰا تَنْظُرُوا اِلیٰ کَثْرَهِٔ صَلٰاتِهِمْ وَصِیٰامِهِمْ وَ کَثْرَهِٔ الْحَجّ وَالزَّکٰوهِٔ وَ کَثْرَهِٔ الْمَعْرُوفِ وَ طَنْطَنَتِهِمْ بِاللَّیْلِ اُنْظُرُوا اِلیٰ صِدْقِ الْحَدیثِ وَ اَدٰاءِ الْاَمٰانَهِٔ) (بحارالأنوار، ج۷۵، ص ۱۱۵)

۵. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:

میزان ارزش و خوبی انسان رکوع و سجده‌های طولانی نیست چرا که او به این اعمال عادت کرده است بطوری که اگر ترک نماید وحشت‌زده می‌شود، بلکه میزان و معیار، راستگوئی و امانت‌داری او است.

(لٰا تَنْظُرُوا اِلٰی طُولِ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَاِنَّ ذٰلِکَ شَیْءٌ اعْتٰادَهُ فلَوْتَرَکَهُ اِسْتَوْحَشَ لِذٰلِکَ وَلٰکِنِ انْظُرُوا اِلیٰ صِدْقِ حَدیثِهِ وَ اَدٰاءِ اَمٰانَتِهِ) (نورالثقلین، ج۱، ص ۴۹۶)

آری چه بسا اشخاص مقدس‌مآبی هستندکه نماز و روزه و ... برای آنان عادتی بیش نیست و اینان گمان می‌کنند که با اینگونه اعمال توخالی و بی‌روح و بدون توجه به مفهوم و واقعیت‌های دستورات الهی به بهشت رضوان راه خواهند یافت. آنان که چنین می‌اندیشند باید بدانند که عبادات همانند تن و عمل نمودن به آنها همچون روح است در کالبد و تن که اگر روح در تن نباشد مرده‌ای بیش نیست.

در قرآن کریم می‌خوانیم:

ما امانت را بر زمین و آسمان‌ها و کوه‌ها عرضه کردیم لکن همه از پذیرفتن و تحمل آن امتناع ورزیده و اندیشه کردند تا انسان (ناتوان) بپذیرفت و انسان هم (در ادای امانت) بسیار ستمکار و نادان بود.

(اِنّٰا عَرَضْنَا اْلاَمٰانَهَٔ عَلَی السَّمٰوٰاتِ وَالْاَرْضِ وَالْجِبٰالِ فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَهٰا وَ اَشْفَقْنَ مِنْهٰا وَ حَمَلَهَا الْاِنْسٰانُ اِنَّهُ کٰانَ ظَلُوماً جَهُولاً)(سورهٔ احزاب، آیهٔ ۷۲)

طبق روایات زیادی که در تفسیر آیه وارد شده، مصداق کامل امانت مذکور در آیه را امامت و رهبریت ائمه معصومین (علیهم‌السلام) بیان کرده‌اند.

در محاورات مردم وقتی صحبت از امانت می‌شود اغلب امانت در مال، به ذهن‌ها خطور می‌کند ولیکن باید بدانیم که امانت در منطق قرآن دامنهٔ بسیار گسترده و وسیع دارد که تمام شؤون اجتماعی و اخلاقی را در برمی‌گیرد، مثلاً یکی از مصادیق امانت همانا ”امامت و رهبری“ است که در حقیقت از اصولی‌ترین و حیاتی‌ترین عوامل رشد و ترقی (از حیث مادیات و معنویات) در جامعه است.

امامت و رهبری اصلی است که مسلمانان مخصوصاً شیعه،جهت احیای این امر خون‌های فراوانی نثار کرده است.

امام صادق علیه‌السلام در ذیل آیهٔ:

خیانت به خدا و رسول نافرمانی از دستورات آنها است و اما خیانت در امانت یعنی خیانت امانت‌دار بر آنچه خدای عزوجل بر او واجب کرده است.

(یٰا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لٰا تَخُونُوا اللهَ وَ الرَّسُولَ وَتَخُونُوا اَمٰانٰاتِکُمْ وَ اَنْتُمْ تَعْلَمُونَ) (سورهٔ انفال، آیهٔ ۲۷) فرمود:

(فَخِیٰانَهُٔ اللهِ وَالرَّسُولِ مَعْصِیَتُهُمٰا، وَ اَمّٰا خِیٰانَهُٔ اْلاَمٰانَهِٔ فَکُلُّ اِنْسٰانٍ مَاْمُونٌ عَلیٰ مَا افْتَرَضَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَیْهِ) (تفسیر نورالثقلین، ج۲، ص ۱۴۴)

و نیز در حدیثی آمده که:

گفتگوئی که در جلسهٔ خصوصی انجام می‌پذیرد امانت است.

(اَلْمَجٰالِسُ بِالأمٰانَهِٔ) (وسائل‌الشیعه، ج۸، ص ۴۷۱)

و در حدیث دیگر دارد:

اگر شخصی هنگام سخن گفتن به اطراف خود بنگرد (تا دیگران متوجه کلمات او نشوند) آن سخن نیز امانت محسوب می‌شود.

(اِذا حَدَّثَ الرَّجُلُ اَلْحَدیثَ ثُمَّ الْتَفَتَ فَهِی اَمٰانَهٌٔ) (محجهٔ‌البیضاء، ج۵، ص ۲۳۷)

بنابراین حکومت اسلامی و قوانین آن و کلیهٔ منابع مملکت اسلامی و خلاصه تمام نعمت‌های الهی از قبیل: مادر، فرزند و ... از امانت‌های خداوند می‌باشند. اگرچه بعضی امانت خدا را آئین او و امانت پیغمبر را سنت او و امانت مؤمنان را اموال و اسرار آنان ذکر کرده‌اند ... در پایان بحث امانت، از خداوند طلب می‌کنیم که ما را صادق و امین گرداند.