کتاب های الکترونیکی درکتابخانه ها

با روند روبه گسترش فناوری اطلاعاتی,کتابخانه ها بتدریج ازحالت یکنواخت و سنتی خود خارج می شوند

با روند روبه گسترش فناوری اطلاعاتی،کتابخانه ها بتدریج ازحالت یکنواخت و سنتی خود خارج می شوند.بدین ترتیب،کتابخانه هااحساس می کنند که باید با جریان روبه پیشرفت فناوری اطلاعات حرکت کنند.ازطرفی،مکتوبات الکترونیکی،حوزه گسترده ای را شامل می شود.یکی ازمنابع الکترونیکی که بسیارموردتوجه قرارگرفته است،کتاب الکترونیکی می باشد.افزوده شدن کتابهای الکترونیکی به کتابخانه ها،سبب ایجاد تغییرات اساسی درمجموعه آنها می شود.این مقاله،سعی دارد که ابتدا تعریفی جامع را ازکتابهای الکترونیکی ارائه دهد و بعد به تحلیل نقش آنها درکتابخانه ها بپردازد.مساله سخت افزاری این کتابها،تغییراتی که درفناوری کتابهای الکترونیکی صورت می گیرد و انگیزه استفاده ازاین کتابها دراین مقاله مورد بحث قرارخواهد گرفت.با استفاده روزافزون ازرایانه درکتابخانه ها،به تدریج شکل سنتی خدمات کتابخانه ها،رنگ می بازد.تغییرات روی داده،اجتناب ناپذیربه نظرمی رسند؛زیرا انقلابی که فناوریهای جدیداطلاعاتی به وجودآورده است،پیامدهای خویش را نیز به دنبال دارد.اغلب محققان ازاهمیت استفاده ازرایانه درعلوم انسانی آگاهی دارند؛اما شاید خیلی ازآنها ازتغییرات وسیعی که درچندسال اخیررخ داده است چندان بااطلاع نباشند.درواقع،فناوری به شکل وسیعی نحوه انجام پژوهش را تغییرداده است.ازمهمترین محصولات فناوریهای جدیداطلاعاتی که کتابخانه مجازی،برمبنای آن استوارمی گردد، مدارک الکترونیکی-اعم ازکتاب و مجله-می باشد.تعداد کتابها و مجلات الکترونیکی با چنان سرعتی افزایش می یابد که می توان آنرا انقلاب الکترونیکی نامید.امروزه،مکتوبات الکترونیک،حوزه گسترده ای را شامل می شود.تحریرمطالب کتاب،مجله و روزنامه دریک نقطه ازجهان و چاپ کردن آن به صورت همزمان درچندنقطه دیگر متداول شده است.(۱)

کتاب الکترونیکی چیست؟

اخیرا کتابخانه ها هنگام خرید کتاب ازکارگزان و ناشران، سیاهه ای ازکتابهای الکترونیکی را نیز دریافت می کنند که باعث تعجب کتابداران می شود.آنها ازخود می پرسند: ((کتاب الکترونیکی چیست؟ آیا شایسته توجه است؟))درواقع اولین مدل کتابهای الکترونیکی دراواخردههه ۱۹۸۰ظاهرشد.درآن زمان،بازارچندان آماده پذیرش آنها نبود؛ولی امروزه اصطلاح کتاب الکترونیکی بتدریج جا افتاده و طرفدارانی نیزبرای خود کسب کرده است.شاید یکی ازعلل پدید آمدن کتابهای الکترونیکی،تلاش درجهت حذف کاغذ ازفرآیند چاپ باشد تا ضمن تقلیل درهزینه ها،منافع نویسنده و ناشر افزایش یابد.درابتدا،این کتابها برای قشرتحصیلکرده اجتماع،طراحی شدند و این اندیشه وجودداشت که مردم عادی هرگز نمی پذیرندروی یک صندلی بنشینند و برای خواندن کتاب،ساعتها به رایانه خیره شوند.درحقیقت،مطالعه کتاب به صورت مداوم روی صفحه رایانه،ازجمله کارهایی است که مردم تنها وقتی که انتخاب دیگری نداشته باشند انجام می دهند.کتابهای الکترونیکی را به شکلهای مختلفی تعریف کرد؛مثلا کتاب الکترونیکی اصطلاحی است برای تک نگاشتهای الکترونیکی که به شکل حرفه ای ویرایش می شوند و برای محافظت ازکپی شدن،کدگذاری می گردند.کتاب الکترونیکی،وسیله ای است که خوانندگان،متنهای الکترونیکی خودرا روی آن می خوانند.نام مناسب برای این دستگاه،((کتاب الکترونیکی خوان))[۱] می باشد.کتاب الکترونیکی را می توان اینگونه تعریف کرد:ذخیره اطلاعات یک کتاب درقالب دیجیتالی به صورتی که بتوان آنرا روی صفحه رایانه مشاهده کرد.کتابهای الکترونیکی را می توان روی محملهای دیجیتالی،نظیر لوح فشرده(CD)،لوح فشرده دیجیتالی (DVD)،شبکه وب و جزآن منتشر نمود.مثلا،بسیاری ازمنابع مرجع،نظیر دایره المعارف بریتانیکا،فرهنگ وبستر، فرهنگ آکسفورد و ازاین قبیل،علاوه برقالب چاپی،برروی لوح فشرده و نیزشبکه جهانی وب قابل دسترسی هستند.بنابراین،چنین کتابهایی را نمی توان درجهان چاپی و کتابخانه های سنتی یافت و ازاین لحاظ، این منابع،اثری منحصربه فرد به حساب می آیند.برای مطالعه برخی ازکتابهای الکترونیکی باید همه متن کتاب را به رایانه شخصی خود انتقال داد و یا صفحه به صفحه یا فصل به فصل آنها را مطالعه کرد.(۲)باورود کتابهای الکترونیکی به کتابخانه ها و تغییر مجموعه آنها،باید کتابهای الکترونیکی درکتابخانه ها چه نقشی دارند؟

برای پاسخ دادن به این سؤال،۳نقش برای کتابهای الکترونیکی درکتابخانه ها درنظرگرفته شده و درباره آنها بحث خواهدشد.هرنقشی،وظیفه منحصربه فردی دارد.هروظیفه،تعیین می کند که کتابداران چگونه باید کتابهای الکترونیکی را انتخاب،خریداری،سازماندهی و توزیع نمایند.

۱. نقش اول،فناوری کتابهای الکترونیکی جاری را به مراجعه کنندگان معرفی می کند.کاری که هم اینک،بخش گردش و امانت اکثرکتابخانه ها،برای خوانندگان انجام می دهند.بحث پیرامون این نقش،توصیف می کند که چگونه کتابداران به صورت جاری،کتابهای الکترونیکی را اداره می کنند و نیز مشکلاتی را که کتابداران با فناوری کتاب الکترونیکی جاری روبرو هستند بررسی می کند.

سخت افزار

کتابخانه ها،کتابهای الکترونیکی دستی را برای امانت دادن به مراجعان خریداری می کنند.کتابداران،غالباRCA REB۱۱۰۰s, Rocket e-books را خریداری می کنند.

گردآوری متن

کتابداران،نسخه هایی ازکتابهای الکترونیکی را برمی گزینند که درنوع کاغذی،بهترین و پرفروش ترین کتابها و به منظورجلب توجه مراجعین برای آشنایی با فناوری نوین هستند.پس ازانتخاب عناوین،آنها روی دستگاه کتاب الکترونیکی خوان،توسط کارکنان آموزش دیده جهت انجام این وظیفه خاص،بارگذاری[۲] و فراخوانده می شوند.معمولا این عناوین ازوب سایتهای فراهم کنندگان بهترین و پرفروش ترین کتابهای کاغذی موجود روی کتابهای الکترونیکی، خریداری می شوند؛همانندPowells.com , barnesandnoble.com .تصورمی شود که برخی کتابخانه ها،اقسام مختلف مشابه دستگاه الکترونیکی خوان را ترکیب می کنند.کتابداران بسیاری،هردستگاه کتاب الکترونیکی خوان را برای یک طبقه خاص اختصاص می دهند.بدین ترتیب،کتابخانه ها، درون این دستگاههای کتاب الکترونیکی خوان اسرارآمیز،ادبیات رومی،غیرداستانی،موضوعات مربوط به کودکان و نیز بزرگسالان را دراختیاردارند.

علامت گذاری

چون فناوری درحال ترقی است؛ تمرکزبرعلامت گذاری روی دستگاه کتاب الکترونیکی خوان می باشد.حتی اغلب اوقات، فهرست نویسی به خواننده ها توجه دارد تا عناوین کتابهای الکترونیکی. بررسی بخش فهرست نویسی ۲۵کتابخانه جهان نشان داد که فقط ۱۷کتابخانه،سخت افزار کتابهای الکترونیکی را فهرست می کنند.زمانی که کتاب الکترونیکی خوان،فهرست می شود عناوین و پدیدآورندگان درفیلدهای۷۰۰-۵۰۰یا۷۴۰ مارک[۳] ،سیاهه می شوند.با توجه به اینکه عناوینی به کتاب الکترونیکی خوان،افزوده و عناوینی حذف می شوند،به روزنگهداری فهرست نویسی ازمشکلات سیاهه کردن عناوین درکتاب الکترونیکی است.مشکل دیگر،عدم توانایی درضمیمه کردن سرعنوانهای موضوعی به عناوین خاص دردستگاههاست.فهرست نویسی اکثر کتابهای الکترونیکی خوانها،درحکم یک سرعنوان موضوعی،فقط حاوی کتابهای الکترونیکی هستند.با این وجود،جادادن عناوین طبقه مشابه دریک دستگاه خواننده برای افزودن سرعنوانهای موضوعی عمومی امکانات لازم را فراهم خواهد آورد.

گردش و امانت

به دلیل آنکه،کتاب الکترونیکی خوانها گران و پرهزینه می باشند؛لازم است که کتابخانه ها یک توافق نامه قابل استفاده و معتبر را امضا کنند که چگونگی استفاده ازسخت افزارکتاب الکترونیکی را تعریف نماید و متعهد پرداخت هزینه های جایگزین باشد.چون کتاب الکترونیکی خوانها، بخشهای متعددی دارند(خواننده،سبک،پوشش،صفحه نمایش،یک دستگاه آداپتور و یک جعبه زیپ دار)، کتابخانه های بسیاری،قالبهای اضافی را که همه این بخشها را دربرداشته باشد خریداری می کنند.نمونه این کاردرکتابخانه عمومی ریچموند [۴] دربریتیش کلمبیا[۵]صورت می گیرد.کارکنان بخش گردش و امانت این کتابخانه و نیز کتابخانه عمومی پرینستون درنیوجرسی، به آموزش مراجعان درچگونگی استفاده ازکتابهای الکترونیکی می پردازند.

۲. نقش دوم،عناوین کتابهای الکترونیکی را برای مراجعانی که متقاضی این کتابها به صورت ویدئویی و صوتی هستند، فراهم می کند.این نقش،برعناوین،به خصوص عناوین کتابهای الکترونیکی تکیه دارد.این نقش،تغییرات مورد نیاز رابرای یکپارچه سازی عناوین کتابهای الکترونیکی درکتابخانه هایی که عملکرد و سازماندهی آنها سنتی است توضیح می دهد.

---