حساس ترین سال های جنگ

بررسی اجمالی روند جنگ از والفجر ۸ تا كربلای ۴

بدون تردید مقطع تاریخی عملیات والفجر ۸ تا كربلای ۴ را می توان مشكلترین و در عین حال پربارترین سالهای جنگ تحمیلی نامید. شرایط حاد سیاسی و اقتصادی تحمیل شده از سوی دشمنان جهانی انقلاب اسلامی در این سال بیشترین تهدیدها و طاقت فرساترین فشارها را متوجه مسئولین جنگ كرده تنگناهایی عمده را - كه در وهله او ل به نظر بن بست آفرین می آمد - به وجود آورد. در این میان پیروزی فاو نه تنها به عنوان یك عامل قوی حفظ موازنه همچنان خود را نشان می داد، بلكه علی رغم تمامی تلاشهای دشمن در عرصه تبلیغات و سیاست جهانی جمهوری اسلامی در ترسیم معادلات نظامی توسط تحلیلگران در وضعیتی برتر قرار داشت. مقاله حاضر نگاهی اجمالی به كلیات حوادث این مقطع می پردازد.

● عملیات والفجر ۸

عملیات والفجر ۸ را كه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی طرح ریزی كرد و به اجرا درآورد و منجر به فتح فاو و پیدایش شرایط جدید سیاسی - نظامی در جنگ شد، عمدتا از دو ویژگی برخوردار بود:

۱) پیچیدگی عملیات عبور از رودخانه كه در نوع خود در جنگ تحمیلی بی نظیر بود.

۲) توانایی و قابلیت رزمندگان اسلام در تامین منطقه متصرفه علی رغم اعمال فشار سنگین دشمن.

قطعا زمین منطقه عملیاتی خیبر و بدر در مقایسه با منطقه عملیاتی فاو از نظر نزدیكی به شهر بصره به عنوان هدف استراتژیك جنگ در منطقه جنوب به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردار بود لیكن وجه تمایز عملیات فاو با عملیاتهای پیشین بویژه خیبر و بدر عمدتا به دلیل پیچیدگی عملیات و تامین كامل منطقه تصرف شده بود. همچنین حضور قدرتمندانه در شمال خاك كویت از ویژگیهای بارز عملیات والفجر ۸ محسوب می شد و همین امر اثرات تعیین كننده ای را به لحاظ نظامی و سیاسی در آن مقطع از جنگ برجای نهاد.

تلاشهای اولیه عراق برای باز پس گیری فاو و لطمه زدن به موقعیت برتر سیاسی - نظامی جمهوری اسلامی، علی رغم اجرای ضدحمله های مكرر در طول ۷۵ روز جنگ، با موفقیت همراه نبود ولی برای همین عراق تدریجا حضور رزمندگان اسلام در منطقه فاو را باور نمود و تلاش برای باز پس گیری منطقه را به زمان دیگری موكول كرد.

● دفاع متحرك دشمن

پس از سقوط فاو كه موازنه سیاسی - نظامی جنگ را به نفع جمهوری اسلامی تغییر داد، ارتش عراق با انتخاب شیوه ای جدید درصدد برآمد از لاك دفاعی بیرون آمده و شیوه هجومی اتخاذ كند. قبل از این پس از عملیات خیبر دشمن یك بار دیگر چنین شیوه ای را با وسعت بسیار محدودتری در هورالهویزه به كار برده بود. اما این بار دفاع فعال عراق از دامنه وسیع تر و ابعاد جدیدتری برخوردار بود. مهم ترین دلایل رژیم عراق از اتخاذ چنین شیوه ای عبارت بودند از:

۱) جبران بخشی از شكست سیاسی در فاو

۲) خارج شدن از انفعال و به دست گرفتن ابتكار عمل

۳) بازسازی روحی - روانی نظامیان و حل مشكل افكار عمومی

۴) تجزیه بیشتر توان سپاه و ممانعت از انجام عملیات آینده.

دفاع متحرك با زمینه هایی كه در عقب راندن نیروهای خودی در منطقه والفجر ۹ به دست آمده بود شكل گرفت. این اقدام از ۱۶ اسفند ۱۳۶۴ شروع شد و در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۶۵ و با اشغال شهر مهران به اوج خود رسید و عراق با موفقیتی كه در این حمله به دست آورد جرات یافت، اتخاذ استراتژی جدیدی موسوم به «دفاع متحرك» را اعلام كند دشمن در تبلیغات خود اعلام می كرد كه تنها در مقابل عقب نشینی جمهوری اسلامی از مناطق عراق، به ویژه فاو، مهران را پس خواهد داد!

● ضرورت انجام عملیاتهای محدود

دو عامل باعث شد تا سپاه كه بیشتر در فكر آماده سازی عملیات گسترده بعدی بود ضمن بازنگری مجدد به خطوط پدافندی نیروهای خودی، عملیاتهای محدود را سرلوحه برنامه های خود قرار داد؛ عامل اول تاكید مكرر حضرت امام (ره) كه پس از عملیات فاو طی چندین نوبت و به طور مكرر در فرمایشات خود رزمندگان اسلام را به استمرار عملیاتها دعوت می فرمودند: «شما در جبهه ها، هیچ نگذارید آرامش پیدا كند دشمن، اگر بگذارید آرامش پیدا كند، می رود و تجهیز زیادتر می كند و شما را به زحمت می اندازد. باید نگذارید كه او یك شب از اضطراب بیرون بیاید. الآن در اضطراب هستند، نگذارید از اضطراب بیرون بیایند. باید عملیات كنید، ولو ایذایی.»

فرمایشات و تاكیدات فوق، مسئولین سپاه را بر آن داشت كه به هر نحو شده، تا زمان فرا رسیدن عملیات بزرگ، دست به یك سری عملیاتهای محدود بزنند. این تاكیدهای مستمر امام در آغاز سال و در حالی كه نیروهای رزمنده از پیروزی عظیم فاو - شادمان - و شاید مغرور - به نظر می رسیدند، موجب تعجب بسیاری گردید اما با آغاز دفاع متحرك عراق و حمله به مهران و چند نقطه دیگر از مناطق خودی، اهمیت این سخنان به طور مشخص آشكار شد. عامل دوم ضرورت مقابله با استراتژی دفاع متحرك دشمن بود كه عملیاتهای محدود و ایذایی در مقطع فوق الذكر تنها راه حل فوری و عملی بود كه دشمن را از سیاست تهاجمی به انفعال و زبونی می كشاند بر همین اساس و برای تحقق اهداف فوق، سپاه چندین نقطه را به عنوان مناطق عملیات محدود انتخاب كرده پس از طرح ریزی و تعیین سازمان رزم، دست به انجام عملیات زد. مناطق انتخاب شده برای انجام عملیات نقاطی بودند كه عراق در تهاجمات اخیر خود آنها را به تصرف درآورده بود (مهران) و یا احتمال حمله عراق به آنها می رفت (جزیره جنوبی)؛ و یا اینكه از لحاظ پدافندی نقاط ضعفی در آن دیده می شد.

در ادامه به كلیات اهداف این عملیات اشاره می كنیم.

۱) عملیات كربلای ۱

با تاكید حضرت امام (ره) مبنی بر آزادی مهران، رزمندگان اسلام در ساعت ۳۰/۲۲ دقیقه نهم تیرماه ،۱۳۶۵ با رمز مبارك یا ابوالفضل العباس ادركنی، با یورش به مواضع دشمن از ۴ محور عملیات كربلای ۱ را آغاز كرده و طی ۵ مرحله كه ۷ شبانه روز به طول انجامید ضمن وارد آوردن تلفات و خسارات فراوان به دشمن شهر مهران را آزاد كرده و با ۱۰۰ درصد موفقیت اهداف عملیات را تامین نمودند. این عملیات پایانی بود بر ۲استراتژی دفاع متحرك و منفعل شدن سیاست تهاجمی دشمن.

۲) عملیات كربلای ۲

این عملیات در ۱۰ شهریور ۶۵ در منطقه حاج عمران با شركت ۲۸ گردان از سپاه انجام گرفت و هدف آن علاوه بر حفظ دور تك علیه دشمن تا عملیات بزرگ، خارج كردن عقبه خودی از تیررس دشمن و آزادسازی ارتفاعات مهم منطقه، با فرماندهی قرارگاه سید الشهداء انجام شد و ضمن وارد آوردن خسارات و تلفات بر دشمن به بخش مهمی از اهداف عملیات نائل آمد.

۳) عملیات كربلای ۳

نیروی دریایی سپاه عملیات كربلای ۳ را در ۹ شهریور ۱۳۵۹ در شمال خلیج فارس به انجام رساند. در این عملیات لشكر ۱۴ امام حسین (ع) با سه گردان شركت داشت. هدف از انجام عملیات تصرف اسكله های البكر و العمیه بود. تصرف این اسكله ها كه ۳۲ كیلومتر تا ساحل فاصله داشتند، این امكان را برای ایران فراهم می كرد كه ضمن تامین جناح جنوبی در منطقه فاو جزیره بوبیان كویت را نیز در معرض تهدید قرار دهد.

۴) عملیات انصارالحسین

عملیات انصار در ۲۰ شهریور ،۱۳۶۵ در جزیره جنوبی واقع در هورالهویزه توسط تیپ ۳۲ انصارالحسین سپاه انجام شد. هدف از انجام این عملیات افزایش استحكام و تثبیت بیشتر خط دفاعی بود. علاوه بر این جلوگیری از اقدامات مهندسی دشمن برای نزدیك شدن به خط دفاعی خودی نیز در این عملیات مورد توجه بود. در جریان این عملیات بر روی برخی مواضع انفجار صورت گرفت و برخی سیل بندهای دشمن نیز منهدم شد. اما به دلیل آتش شدید دشمن و برخی مشكلات دیگر نیروها به مواضع اولیه خود بازگشتند. این عملیات موجب توقف عملیات مهندسی عراق و تاخیر در حمله آنان به مواضع خودی گردید.

● اولین عملیات برون مرزی گسترده

عملیات فتح ۱ به عنوان نخستین اقدام مهم و استراتژیك قرارگاه رمضان در ۱۹ مهر ۱۳۶۵ بر روی تاسیسات نفتی شهر كركوك و نیز برخی مراكز اقتصادی و همچنین پایگاه هوایی این شهر انجام شد. عملیات فتح ۱ آغاز جنگ نامنظم در چارچوبی معین و با هدفی مشخص بود. این استراتژی از لحاظ عملیاتی جبهه جدیدی را در برابر دشمن می گشود و معارضان عراقی را فعال می كرد و همچنین این عملیات تجزیه نیرو و فرماندهی ارتش عراق را در پی داشت و نخستین گام عملی برای تهدید منطقه نفت خیز كركوك و نزدیك شدن به آن به شمار می رفت از این رو جایگاه این اقدام نظامی در جبهه خودی و تاثیر آن بر اوضاع داخلی عراق و منطقه بسیار مهم بود.

تهیه و تدوین: روابط عمومی مركز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه

---