حکایت عید قربان

این روز , روز دهم ذی الحجه که در تقویم عینی و ذهنی مسلمانان عید خوانده می شود و به نوعی یادآور , همان سربلندی ابراهیم ع در آزمایش الهی است سربلندی در فراخواندگی الهی به ذبح عزیزتری فرد زندگی مادی یعنی فرزندش , نشانهء از پیروزی فرمان الهی و اطاعت معشوق بر امور اخلاقی و سنت های جز خواست اوست

عید در لغت از ماده عود می آید و در اصطلاح عرفا تجلیاتی است که بوسیله اعاده اعمال برقلب و دل سالک فرو می ریزد. ذبح نیز در لغت به معنایی کشتن است اما به قول سلمی در طبقات ناصری, ذبح شرط رستگاری است , تا نفس اماره را ذبح نکنند رستگار نشود.

عید قربان , عید بزرگ مسلمانان , و حج بزرگترین کنگره جهانی مسلمین است . این روز در کشورهای اسلامی به عنوان روز خجسته و مبارک دینی و روز میعاد وحدت و همبستگی تجلیل میشود.

● و اما حکایت عید قربان چیست؟

این روز , روز دهم ذی الحجه که در تقویم عینی و ذهنی مسلمانان عید خوانده می شود و به نوعی یادآور , همان سربلندی ابراهیم (ع) در آزمایش الهی است. سربلندی در فراخواندگی الهی به ذبح عزیزتری فرد زندگی مادی یعنی فرزندش , نشانهء از پیروزی فرمان الهی و اطاعت معشوق بر امور اخلاقی و سنت های جز خواست اوست.

دین پژوهان معاصری که به کاوش در ادیان ابتدایی مشغول هستند چندین ویژگی مشترک را میان ادیان ابتدایی بر میشمارند, که یکی از این ویژگیها قربانی کردن است . شاید بتوان گفت انجام و اهدای قربان یکی از اساسی ترین پایه های پیدایش دیگر ارکان مذهبی باشد. انسانهای اولیه دین را برای احساس نزدیکی به وجودی که او را مقدس می انگاشت و برایش برتری قائیل بود دست به زاری می زد و اظهار عجز می نمود و گاه نیز برای کامل کردن نیازهای خود به درگاه آن وجود بی نیاز به قربانی کردن روی می آورد.

مسئله دیگر این بوده که انجام و اعمال مراسم قربانی که البته به مرور اط صورت ساده به گونه پیچیده تر تغییر شکل داده بود نیاز به مکان و جایگاه خاصی داشت و به همین منظور محل های به وجود آمد که کم کم به معابد و مقابر مقدس تبدیل شد. از طرفی دیگر باز این انجام مراسم و مناسک با تشریفاتی همراه شد که به تدریج از حالت انضمامی شان کاسته و تعدیل به شرایطی شدند که امکان پذیرفته شدن قربانی بدون آن میسر نبود و از همین رو نیز افرادی که وظیفه شان هدایت کردن این مراسم ها برای انجام درست تشریفات شان بود به عنوان طبقه ای از کاهنان و روحانیون دینی به وجود آمدند.

لذا قربانی کردن یکی از اجزاء مهم سیاری از دین های الهی در زمان انسان متمدن است چرا که نفس قربانی کردن به درگاه خداوند دلیل بر توبه , اعتراف , تقدیس , کفاره و شکر می باشد. در ادیان , بخصوص در شریعت موسوی قربانی بر دوگونه تلقی می شده است . یکی قربانی خونی و دیگر قربانی غیر خونی . قربانی خونی , ذبح حیوانات اهلی پاک مثل گوسفند , گاو و کبوتر و قربانی غیر خونی عبارت از میوه های نو بر فصل های مختلف سال , روغن , آرد و شراب بوده است . که مراسم این قربانی ها در حضور کاهنان انجام می شده است. و قربانی های دین یهود انواع مختلفی داشته است.

چنانکه در ادامه راجع به اهمیت قربانی کردن در دین اسلام خواهم گفت. باید به نیایی مشترک قوم یهود و مسلمانان یعنی پدر مومنین حضرت ابراهیم اشاره کنیم که سنت قربانی کردن در دین اسلام و تا حدودی بسیاری در دین یهود از حرکت بزرگ این پیامبر تاریخ بشریت اخذ شده است. با این تفاوت که در اسلام آن قربانی اسماعیل معرفی شده و در عهد عتیق اشاره شده اسحاق که از بطن ساره همسر اول ابراهیم بوده این قربانی است , با توجه به اینکه اسحاق از پیامبران الهی و پدر حضرت یعقوب و نیای بزرگ قوم بنی اسرائیل است.

به هر حال حضرت ابراهیم که به معنایی پدر عالم است از پیامبران اولی العزم الهی است که خانه کعبه را هم که قبله مسلمانان جهان محسوب می شود و در روایات بنای آن به حضرت آدم منسوب است را به همراهی پسر خود اسماعیل حیاتی دوباره بخشید و مرمت تازه واساسی کرد و مراسم حج را به گونه فعلی اش پایه گذاری کرد و از آن تاریخ به بعد از ظهور حضرت محمد تمامی مسلمانان جهان « آنهای که توانایی دارند » و مکلف به طواف و انجام مراسم حج هستند که اتفاقا یکی از این مراسم ها قربانی کردن به پیشگاه خداوند است. گفته شده ابراهیم (ع) در شب هشتم ذی الحجه خواب دید که فرشته ای برفراز سرش ایستاده و می گوید ای ابراهیم پروردگار تو می فرماید اسماعیل فرزند خود را برای من قربانی کن , آن حضرت و حشت زده از خواب بیدار شده و در حیرت بود که این خواب شیطانی و یا از تلقینات الهی بوده است. چون دو مرتبه دیگر نیز ابراهیم این رویای صادقه را دید روز نهم ذی الحجه که مسلمانان روز عرفه می خوانند برای این سجل شد که این خواب از الهامات رحمانی است و از همین رو در روز دهم اسماعیل را آراسته کرده به منا برد. منا دره وسیعی است که حج گذاران باید از سرزدن خورشید روز دهم تا ظهر روز دوازدهم در این دره بمانند. به هرحال ابراهیم (ع) فرزند را به قربانگاه برد و طبق داستانهای تاریخی پس اعلام قصد خود و استقبال اسماعیل ازین مسئله , تیغ بر گردن اسماعیل میگذارد اما تیغ نمی برد و از طرفی خداوند گوسفندی فرستاده که قربانی کند. و پس از همین ماجرا بود که حضرت ابراهیم همراه فرزندش اسماعیل به بازسازی خانه کعبه همت می گمارند.

اما حج گذاران مسلمان پس از آن که در روز هشتم ذیحجه بار دیگر لباس احرام می پوشند و با نیت و قصد قربت لبیگ گویان رهسپار صحرای عرفات که در فاصله ۲۱ کیلومتری شمال مکه بر سر راه طایف است قرار می گیرند و از ظهر تا غروب روز نهم ذی الحجه در این صحرا گرد هم آمده به تفکر در اعمال و توبه و عبادت مشغول می شوند. در روز دهم است که به محض طلوع آفتاب حج گذاران به سوی منا سرازیر شده و با پرتاب هفت سنگ به جمره تمایل شیطانهای درونی و بیرونی را از خود می رانند. و در این صورت است که شخص می تواند پس مراسم قربانی از احرام خارج شود.

عید قربان , که در تعبییر دیگر همان کشتن نفس اماره معرفی شده تجلی جلالی جمال الهی است . حج گذار که در تماشای این سیر الهی است می خواهد از احرام خارج شود و بار دیگر چون مهمانی از راه بعید به طبیعت مادی ما پا می گذارد.

برخیز و به میدان رو در حلقه رندان رو رو جانب مهمان رو کز راه بعید آمد.

این عید فداکاری و خجسته بر همگان مبارک باد!!

علی رضایی