وضعیت سلامت شما بعد از خوردن نوشابه

آیا نوشابه های گازدار فایده ای هم برای بدن ما دارند یا باید آن ها را به کل از سفره مان حذف کنیم

۱۲۰ سال پیش، وقتی دکتر جان پمبرتون در آزمایشگاه کوچکش در آتلانتا با ترکیب چند ماده، معجون جدیدی را اختراع کرد و آن‌را به نام کوکاکولا به دنیا معرفی کرد، هیچ‌گاه فکر نمی‌کرد این نوشیدنی و انواع مشابه آن روزی چنان مرزهای دنیا را در نوردد که در هر گوشه‌ای از جهان، جزو ثابتی از سفره غذا باشد. با گذشت بیش از یک قرن از مصرف کولاها و مشخص شدن بسیاری از آثار سوءمصرف مداوم نوشابه‌ها، هنوز هم انواع کولاها پر طرفدارترین نوشیدنی در سراسر دنیا به شمار می‌روند و کنار گذاشتن آن‌ها از وعده‌های غذایی به‌نظر غیرممکن می‌رسد. این در حالی است که با ورود و عرضه انواع نوشابه‌های رژیمی و بدون قند، معدود افرادی هم که از ترس جان‌شان از خیر مصرف نوشابه گذشته بودند، دوباره به سمت این نوشیدنی جادویی جذب شده‌اند. مطمئنا شما هم در این‌که مصرف انواع کولاها عوارض سوئی بر بدن دارد، شکی ندارید ولی اغلب، این طعم مطبوع نوشابه است که بر ترس از بروز عوارض غلبه می‌کند. البته این مطلب هم قصد ندارد شما هم را به‌طور کلی از چنین لذتی! محروم کند ولی اگر شما هم جزو افرادی هستید که به‌طور مداوم نوشابه مصرف می‌کنند، بد نیست با چند تحقیق کاملا علمی در مورد مصرف مداوم و طولانی مدت نوشابه آشنا شوید.

● نوشابه = دی‌اکسیدکربن + اسید + شکر

در ساخت نوشابه از مواد مختلفی استفاده می‌شود که خوردن آن‌ها به‌صورت جداگانه کمی وحشتناک به‌نظر می‌رسد! از جمله مهم‌ترین مواد تشکیل‌دهنده نوشابه به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

دی اکسید کربن: احتمالا نام آب گازدار را روی بطری‌های نوشابه دیده‌اید. این گازی که از آن نام برده می‌شود، اغلب دی‌اکسیدکربن(همان گاز کربنیک خودمان ) است که با فشار وارد بطری می‌شود و وقتی در بطری را باز می‌کنید، فشار برداشته می‌شود و به‌ صورت حباب خارج می‌شود.

شکر: اغلب نوشابه‌ها به کمک شکر یا شیره ذرت شیرین می‌شوند ولی استفاده از شیرین‌کننده‌های مصنوعی از زمان جنگ جهانی دوم آغاز شد. نخستین دسته از این شیرین‌کننده‌ها ساخارین بود که بعدها در سال ۱۹۷۰ بعد از این‌که اثبات شد سرطانزا است، مصرف آن ممنوع شد و آسپارتام و...جای آن‌را گرفت. البته بحث و بررسی در مورد فواید و خطرات شیرین‌کننده‌های مصنوعی همچنان ادامه دارد.

اسید: معروف‌ترین اسیدهای به کار رفته در نوشابه اسید سیتریک و اسید فسفریک هستند. مزه تیزی که به دنبال نوشیدن کولا احساس می‌کنید، ناشی از همین اسیدهاست.

کافئین: این ماده که در بسیاری از نوشابه‌ها وجود دارد، به‌عنوان یک عامل محرک روی قلب و سیستم اعصاب مرکزی اثر می‌گذارد و موجب افزایش تمرکز و هشیاری می‌شود. کافئین به‌طور موقت فشار خون را بالا می‌برد ولی در مورد اثرات درازمدت آن روی فشار خون هنوز یافته قابل استنادی وجود ندارد. اضطراب، احساس ناراحتی در شکم، اختلال خواب و...از سایر عوارض کافئین هستند. از دیگر عوارض مهم کافئین ایجاد وابستگی است، به ‌طوری که بیش از ۵۰درصد کسانی که به ‌طور مرتب کافئین مصرف می‌کنند، درصورت ‌مصرف نکردن آن دچار سردرد می‌شوند. سایر عوارضی که در اثر محرومیت از کافئین ناشی می‌شوند عبارتند از: احساس خستگی، کاهش انرژی، کاهش تمرکز و هشیاری، تغییرات خلق و... با توجه به موارد فوق، پزشکان اصرار دارند که افراد دچار پرفشاری خون، خانم‌های باردار و کودکان تا حد امکان مصرف کافئین را کاهش دهند. به هر حال، کافئین خود مقوله مفصلی است که باید جداگانه به آن پرداخته شود.

در کنار این مواد اصلی، از مواد رنگی مانند رنگ کارامل، طعم‌دهنده‌ها و نیز نگه‌دارنده‌ها هم در تولید نوشابه استفاده می‌شود.

● کولا چیست؟

کولا در اصطلاح به گروهی از نوشابه‌های گازدار فاقد الکل گفته می‌شود که اغلب دی اکسید کربن (گازکربنیک)، کارامل، کافئین، شکر و... دارند. واژه «کولا» از نام گیاه کولا گرفته شده است. دانه این گیاه که در غرب آفریقا می‌روید، در نوشابه‌های اولیه به‌عنوان منبع کافئین به کار می‌رفت. اولین نوشیدنی با طعم کولا در سال۱۸۸۱ ساخته شد ولی واژه کولا به دنبال اختراع کوکاکولا در ۸ می‌۱۸۸۶ توسط دکتر جانز پمبرتون وارد لغات روزمره شد. کوکاکولا در نخستین سال تولید روزانه تنها ۹ بطری نوشابه می‌فروخت ولی به‌تدریج گسترش پیدا کرد تا این‌که در سال ۱۸۹۵ نخستین کارخانه کوکاکولا در دالاس واقع در تگزاس به بهره‌برداری رسید. از آن پس، انواع دیگر کولا مانند پپسی‌کولا و... تولید و وارد بازار شدند.

● چرا کولا فشارتان را بالا می‌برد ؟

بسیاری از نوشابه‌ها مقادیر قابل توجهی کافئین در ترکیبات خود دارند (به‌طور متوسط ۴۳ تا ۶۵ میلی‌گرم در یک فنجان) و همین مسئله بدگمانی‌ها درباره اثرات مصرف نوشابه بر ایجاد پرفشاری خون را افزایش داده است زیرا از مدت‌ها پیش معلوم شده بود که یک فنجان قهوه که البته بیشتر از مقدار مشابه کولا کافئین دارد، به‌طور موقت فشار خون را بالا می‌برد ولی این‌که مصرف مرتب نوشیدنی‌های حاوی کافئین موجب افزایش مزمن و دائمی فشار خون می‌شود مورد سوال بود.

نکـته : از نوشابه می‌توانید برای تمیز کردن رنگ سپر ماشین و تمیز کردن رسوبات اطراف ترمینال‌های باطری اتومبیل استفاده کنید. همچنین برای شل کردن پیچ‌های زنگ‌زده می‌توانید کمی نوشابه روی آن بریزید و چند دقیقه صبر کنید. بس است یا باز هم بگوییم؟!

● پرفشاری خون با نوشابه

تحقیقات زیادی درباره ارتباط نوشابه با فشار خون بالا انجام شده است که یکی از جالب‌ترین آن‌ها در شماره نوامبر ۲۰۰۵ نشریه معتبر انجمن پزشکی ایالات متحده به چاپ رسید. در این پژوهش، محققان دانشگاه هاروارد، ارتباط بین رژیم غذایی ۱۵۵ هزار خانم را با ابتلای آن‌ها به پرفشاری خون طی یک دوره ۱۲ ساله بررسی کردند. نتیجه به دست آمده بسیار جالب بود؛ آن‌ها دریافتند که مصرف مرتب قهوه تاثیری بر ایجاد پرفشاری خون ندارد ولی مصرف چای (که ۱۵ تا ۷۵ میلی‌گرم کافئین در یک فنجان دارد) به مقدار اندکی فشارخون را افزایش می‌دهد اما نکته جالب مربوط به کولا بود. آن‌ها متوجه شدند در خانم‌هایی که روزانه یک بطری یا بیشتر کولا مصرف می‌کردند، خطر ابتلا به پرفشاری خون بین ۱۶ تا ۴۴ درصد افزایش داشت و البته در این میان فرقی بین نوشابه‌های معمولی و نوشابه‌های رژیمی دیده نشد. با توجه به این تفاصیل، انگشت اتهام از کافئین به سمت دیگری گرفته شد. دانشمندان حدس می‌زنند که احتمالا ترکیبات دیگری (ازجمله رنگ‌های کارامل) که طی فرآیند تولید نوشابه دخالت دارند، در ایجاد پرفشاری خون نقش دارند.

● چرا کولا استخوان‌های‌تان را پوک می‌کند؟

تحقیقات اخیر ثابت می‌کند که مصرف کولا خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. بر پایه تحقیقاتی که نتیجه آن در شماره اکتبر ۲۰۰۶ نشریه انجمن تغذیه بالینی ایالات متحده به چاپ رسیده است، بین میزان مصرف نوشابه و کاهش تراکم استخوان (یعنی همان پوکی استخوان) ارتباط مستقیمی وجود دارد.

در این پژوهش، محققان تراکم استخوان را در نواحی مختلفی از استخوان‌های لگن و ستون فقرات ۲۵۰۰ خانم مورد ارزیابی قرار دادند و متوجه شدند که صرف‌نظر از مسائلی همچون سن، یائسگی، میزان مصرف کلسیم و ویتامین D، مصرف سیگار و...مصرف کولا به تنهایی تراکم استخوان در خانم‌ها را ۴درصد کاهش می‌دهد. در این مطالعه هم تفاوتی بین نوشابه‌های رژیمی و غیررژیمی دیده نشد ولی معلوم شد نوشابه‌های فاقد کافئین، خطر کمتری دارند.

با توجه به این یافته‌ها، دانشمندان ۲ عامل را در ایجاد پوکی استخوان در مصرف‌کنندگان نوشابه دخیل می‌دانند؛ یکی کافئین و دیگری اسید فسفریک. به گفته دانشمندان، کافئین موجب تداخل در جذب کلسیم توسط بدن می‌شود و اسید فسفریک (یا فسفات) که می‌توانید نام آن‌را روی بسیاری از بطری‌های نوشابه ببینید، وقتی وارد بدن می‌شود موجب خروج کلسیم از استخوان و در نتیجه پوکی استخوان می‌شود.

البته یک خبر خوب هم برای آقایان وجود دارد و آن این‌که در این مطالعه، رابطه‌ای بین مصرف کولا و پوکی استخوان در آقایان دیده نشد! بنابراین به‌طور خاص به خانم‌ها توصیه می‌کنیم در مصرف نوشابه یک تجدیدنظری بکنند!

نکـته : برای کاهش تاثیر مصرف نوشابه روی دندان‌ها، نوشابه را همراه با غذا میل کنید؛ ترجیحا از نی استفاده کنید؛ نوشابه را در دهان‌تان نگه ندارید و حداقل شب‌ها از خیر مصرف نوشابه بگذرید. در ضمن بهتر است بدانید که مصرف نوشابه برای دندان‌های کودکان آثار سوء بسیار بیشتری دارد و اگر کودک شما به خوردن نوشابه عادت کرده، تنها و تنها خود شما مقصر هستید که این عادت را در او ایجاد کرده‌اید

● آیا کولا فایده هم دارد؟

از بدی‌های نوشابه که زیاد گفتیم، حالا کمی هم از خوبی‌هایش بشنوید:

۱) در بسیاری از نواحی ایالات‌متحده گشت‌های پلیس همواره گالن‌های بزرگ کولا را به همراه دارند. اگر گفتید چرا؟ برای این‌که وقتی تصادف شد، به کمک کولا به راحتی می‌توان خون‌ها را از روی آسفالت شست!

۲) شما می‌توانید یک بطری نوشابه را روی چینی دستشویی خالی کنید و بعد از یک ساعت آن‌را بشویید. اسید سیتریک موجود در نوشابه، تمیزی را برای شما به ارمغان می‌آورد!

۳) از نوشابه می‌توانید برای تمیز کردن رنگ سپر ماشین و تمیز کردن رسوبات اطراف ترمینال‌های باطری اتومبیل استفاده کنید. همچنین برای شل کردن پیچ‌های زنگ‌زده می‌توانید کمی نوشابه روی آن بریزید و چند دقیقه صبر کنید. بس است یا باز هم بگوییم؟!

● چرا کولا دندان‌ها را می‌پوساند؟

اکثریت قریب به اتفاق نوشابه‌ها مقادیر فراوانی کربوهیدرات (همان قند خودمان!) و اسید (به‌ویژه اسید فسفریک) دارند که هر ۲ از دشمنان شناخته شده دندان‌ها به شمار می‌روند.

اسید، به ۲ راه می‌تواند موجب تخریب مینای دندان شود؛ یکی این‌که به‌طور مستقیم خورده شود (مثلا به همراه نوشابه ) و دیگری این‌که توسط باکتری‌های موجود در دهان که اسید تولید می‌کنند، ایجاد شود و دندان را از بین ببرد. این باکتری‌ها با مصرف قند و اثراتی که روی آن می‌گذارند موجب ایجاد اسید می‌شوند. حالا خودتان تصور کنید یک نوشابه مملو از اسید و قند چه ترکیب فوق‌العاده‌ای برای تخریب دندان‌ها می‌تواند باشد. البته توجه داشته باشید که نوشابه‌های فاقد قند یا رژیمی هم برای تخریب دندان به اندازه کافی قند دارند و البته اسید آن‌ها هم که سر جایش است!

برای بررسی تاثیر مصرف نوشابه بر پوسیدگی دندان، پژوهشگران دانشگاه آیوا در یک مطالعه جالب، ۵ بطری از انواع مختلف نوشابه را در نظر گرفتند و در هر بطری ۴ دندان را به‌مدت ۲۵ ساعت قرار دادند. این پژوهش که نتایج آن در کنگره سالیانه انجمن پژوهشگران دندان ایالات متحده ارائه شد، نشان داد که قرار دادن دندان به‌مدت ۲۵ ساعت در یک بطری کوکاکولا موجب می‌شود مینای دندان تا عمق ۹۲ میکرومتر (یعنی ۹۲ هزارم متر) تخریب شود. این میزان برای کوکاکولای رژیمی ۶۱میکرومتر بود. البته این پژوهش اعتراض شرکت‌های نوشابه‌سازی را به دنبال داشته که معتقدند؛ نوشیدن نوشابه با قرار دادن دندان در نوشابه خیلی فرق دارد! به هرحال با توجه به این‌که کمتر کسی حاضر است برای حفظ دندان‌هایش از مصرف نوشابه صرف‌نظر کند، دندان‌پزشکان به این توصیه‌ها قناعت کرده‌اند: برای کاهش تاثیر مصرف نوشابه روی دندان‌ها، نوشابه را همراه با غذا میل کنید و ترجیحا از نی استفاده کنید؛ نوشابه را در دهان‌تان نگه ندارید و حداقل شب‌ها از خیر مصرف نوشابه بگذرید. در ضمن بهتر است بدانید که مصرف نوشابه برای دندان‌های کودکان آثار سوء بسیار بیشتری دارد و اگر کودک شما به خوردن نوشابه عادت کرده، تنها و تنها خود شما مقصر هستید که این عادت را در او ایجاد کرده‌اید.