سیر تکوینی فمنیسم در طول تاریخ ـ بخش دوم

جنبش زنان در آیینه ی امواج تمدن بشری

در نوبت قبل، با بررسی مکاتب مختلف فمینیستی، سیر تکوینی این جنبش در طول تاریخ مورد مطالعه قرار گرفت. همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد به‌طور کلی فمینیست‌ها در پنج گروه اصلی دسته‌بندی می‌شوند که با خواسته‌های مختلف برای نیل به آرمان خود تلاش کرده‌ و می‌کنند. به‌طور کلی خواسته‌های گرایش‌های فمینیستی در طول تاریخ را می‌توان این‌گونه بیان کرد: موج اول در پی اثبات زن به عنوان یک انسان کامل بود. موج دوم از میان برداشتن تضادها و دستیابی به‌حقوق برابر را دنبال می‌کرد. موج سوم خواهان تعادل میان نقش‌های خانوادگی و فعالیت‌های اجتماعی بود. موج چهارم در پی جایگزینی قدرت زنانه به جای نظام مردسالاری است و در موج پنجم، فمینیست‌های پست‌مدرن با اعتقاد به ساختار شکنی از تمرکز به موضوع‌های سیاسی و اقتصادی به سوی مباحث فرهنگی و روان‌شناختی و زبان‌شناختی سوق یافته‌اند.

سوالی که در اینجا مطرح است اینکه چرا در طول تاریخ خواسته‌های فمینیست‌ها متغیر بوده است و گروه‌هایی با اهداف و آرمان مشترک دغدغه‌های متفاوتی داشته‌اند. شاید با بررسی دگرگونی‌های ژرف محیط جهانی، بتوان پاسخی در خور برای این سوال ارایه کرد. بشر در مسیر پیشرفت تمدن خود، تاکنون دو موج کشاورزی و صنعت را پشت سر گذاشته است و امروز با انقلاب عظیمی که در عرصه‌ی اطلاعات به وقوع پیوسته، ما در آستانه‌ی ورود به جوامع اطلاعاتی هستیم که تافلر از آن به عنوان موج سوم یاد می‌کند.

تافلر در کتاب موج سوم خود محور هر تمدن را انرژی می‌داند. بنابراین در موج اول یا جامعه‌ی کشاورزی نیروی عضلانی مهم‌ترین منبع انرژی به‌شمار می‌رفت و با توجه به برتری نسبی مردان در این زمینه، طبیعی است که زن جنس فرودست شمرده شده و جامعه‌ی مردسالار پدید آید. در موج دوم با ورود تدریجی صنعت به زندگی مردم، تمدن مدرن پایه‌گذاری شد. در چنین تمدنی، نیروی عضلانی به‌تدریج جای خود را به انرژی فسیلی ـ نفت، گاز، ذغال سنگ و نظایر آن داد و با توجه به افزایش چشم‌گیر حجم تولید و مصرف از یک‌سو و کمبود نیروی انسانی از سوی دیگر، به تدریج با ورود زنان به بازار کار نخستین زمزمه‌های برابری حقوق زنان و مردان به گوش ‌رسید. از آنجا که در چنین جامعه‌ای مردان دیگر برتری سابق را نداشتند و از سوی دیگر نیاز روزافزون به کارگران جدید و ارزان، سبب شد با گذشت زمان برخی از خواسته‌های زنان مورد توجه قرار گیرد.

در موج سوم نیز که ما در آستانه‌ی ورود به آن قرار داریم، اطلاعات به عنوان ملاک برتری مورد توجه قرار گرفته است و بشر دوران جدیدی از حیات خویش را تجربه خواهد کرد. ویژگی چنین جوامعی که از آنها با عنوان "جامعه‌ی اطلاعاتی" یاد می‌شود، تولید و جابجایی حجم انبوه اطلاعات است. اگرچه در جامعه‌ی اطلاعاتی یا پسامدرن هم‌چنان انرژی‌های فسیلی و دیگر انرژی‌های نو به عنوان منابع تأمین انرژی به‌شمار می‌آیند ، اما تغییر ارزش‌ها و ملاک‌های برتری، فرصت‌های تازه‌ای را پیش روی زنان جهان قرار داده است. از آنجا که در جامعه‌ی اطلاعاتی مردان و زنان برتری خاصی نسبت به یکدیگر ندارند، پیگیری حقوق برابر و رهایی از سلطه‌ی تاریخی مردان، در دستور کار طرفداران فمینیسم قرار گرفته است. تلاشی که حتی در برخی گرایش‌های فمینیستی رادیکالی، حذف مردان از کلیه‌ی شئون اجتماعی را هدف گرفته است.

با آگاهی از این موضوع بسیاری از مسایل را می‌توان واکاوی کرد. مسایلی همچون اتهامات غربی‌ها در مورد بی‌توجهی حقوق زنان در کشورهای شرقی و به ویژه اسلامی. ادعای پیش‌رو بودن کشورهای غربی در توجه به حقوق زنان و بسیاری دیگر از مسایل روز جامعه‌ی جهانی. در این‌باره با هم بیشتر سخن خواهیم گفت. منتظر مقالات بعدی ما باشید.

سید عبدالمجید زواری http://www.irtt.ir/articles/women_studies/post_۴۴۸.php