دیالیز صفاقی

دیالیز صفاقی, نوعی درمان جایگزین کلیه است که در آن از پرده نیمه تراوای صفاق که به طور طبیعی در بدن وجود دارد, به عنوان فیلتری برای تصفیه خون استفاده می شود

دیالیز صفاقی در دنیا در دهه ۶۰ میلادی همراه با همودیالیز و پیوند کلیه مورد استفاده قرار گرفت و در کمتر از پنج دهه، جایگاه مناسب خود را در بسیاری از کشورهای جهان به دست آورد، اما شروع این روش در ایران با تأخیری ۴۰ ساله همراه بود...

برای نخستین بار، دیالیز صفاقی در سال ۱۳۷۲ در بیمارستان امام رضا (ع) شهر مقدس مشهد با افتتاح مرکزی با همین نام آغاز به کار کرد و پس از دو سال مراکز دیالیز صفاقی تهران نیز رفته‌رفته راه‌اندازی شدند.

دیالیز صفاقی طی سالیان اخیر رشد چشمگیری داشته و گستره وسیعی از استان‌ها و شهرهای کشورمان را پوشش داده است، به طوری که تعداد مراکز دیالیز صفاقی ایران هم اکنون به بیش از ۴۵ مرکز می‌رسد.

دیالیز صفاقی، نوعی درمان جایگزین کلیه است که در آن از پرده نیمه تراوای صفاق که به طور طبیعی در بدن وجود دارد، به عنوان فیلتری برای تصفیه خون استفاده می‌شود. استفاده آسان‌تر و انجام دیالیز در منزل یا محل کار، از جمله عواملی بوده که موجب شده همه ساله به تعداد بیمارانی که از این روش درمانی استفاده می‌کنند، اضافه شود.

زمانی که بیمار مبتلا به ESRD کاندید درمان جایگزینی کلیه RRT (Renal Replacement Therapy) شود، می‌توان دیالیز صفاقی را به عنوان انتخاب اول جهت RRT در نظر گرفت.

درمان جایگزینی با استفاده ازدیالیز صفاقی، شامل سه جزء است:

۱) کاتتر دیالیز صفاقی،

۲) محلول دیالیز صفاقی،

۳) پرده صفاق به عنوان غشای تبادل کننده مواد.

در این روش، کاتتر دایمی مخصوص، داخل حفره شکم تعبیه می‌شود تا محلول دیالیز صفاقی از ورای این کاتتر وارد حفره شکم شده و پس از dwell time مناسب، تخلیه محلول دیالیز صفاقی از حفره شکم صورت خواهد گرفت.

در شروع دیالیز، ترانسپورت پرده صفاق شناخته‌ شده نیست و تجویز اولیه بر اساس این فرض است که ترانسپورت صفاق متوسط است و پس از تعیین نوع ترانسپورت، تجویز دیالیز مناسب انجام خواهد شد.

دیالیز صفاقی به دو روش دستی (CAPD) و به کمک دستگاه (APD) امکان‌پذیر است.

● دیالیز صفاقی سرپایی مداوم (CAPD)

این نوع، بیش از سایر انواع دیالیز صفاقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. محلول دیالیز توسط خود بیمار وارد حفره صفاق شده و پس از دفع سموم بدن به داخل آن، با محلول جدید تعویض می‌شود. تعویض محلول سه تا چهار بار در روز انجام می‌گیرد و به این ترتیب دیالیز بیمار در حین انجام کارهای روزمره صورت می‌گیرد.

حجم و دفعات دیالیز صفاقی بر اساس شرایط بالینی بیمار، قابلیت ترانسپورت صفاق، میزان اولترافیلتراسیون و کفایت دیالیز تعیین می‌گردد.

معمولا حجم مایع دیالیز در هر تعویض، دو لیتر است و ورود مایع به داخل حفره صفاق حدود ۱۰ دقیقه و خروج آن حدود ۲۰ دقیقه طول خواهد کشید.

● دیالیز صفاقی خودکار (APD)

تعویض‌های دیالیز به صورت خودکار توسط دستگاه سایکلر، شب‌ها زمان خواب، انجام می‌گیرد.

● مزایای دیالیز صفاقی

مزایای دیالیز صفاقی عبارت‌اند از:

۱) یادگیری آسان

۲) انجام درمان توسط بیمار در منزل یا محل کار

۳) استقلال شخصی و امکان کنترل درمان

۴) برنامه درمانی قابل‌انعطاف

۵) قابلیت انجام در هر مکان تمیز

۶) محدودیت کمتر رژیم غذایی در مقایسه با همودیالیز

۷) عدم نیاز به سوزن برای انجام دیالیز

۸) کمتر بودن خطر برای ابتلاء به هپاتیت B و C

۹) کنترل مناسب فشارخون در مقایسه با همودیالیز

۱۰) حفظ و نگهداری طولانی‌تر کارکرد کلیه باقی‌مانده

۱۱) کیفیت بهتر زندگی.

مشاوره و آموزش مناسب بیماران در مرحله نارسایی مزمن کلیه و آشنایی پزشکان و پرستاران با دیالیز صفاقی کمک خواهد کرد که این روش در بسیاری از بیماران به عنوان قدم اول درمان جایگزینی کلیه انتخاب گردد.

دکتر متین منبع‌چی