خراسان رضوی نیازمند توجه بیشتر

استان های خراسان رضوی, شمالی و جنوبی با توجه به اهمیت و گستردگی آن از نظر جغرافیایی و همچنین میراث فرهنگی و گردشگری این توانایی را دارند تا هركدام به تنهایی به قطبی تبدیل شوند

استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی با توجه به اهمیت و گستردگی آن از نظر جغرافیایی و همچنین میراث فرهنگی و گردشگری این توانایی را دارند تا هركدام به تنهایی به قطبی تبدیل شوند.

●●معرفی شهرها و بناهایی از خراسان

●كلات

كلات به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی خود در تمام طول تاریخ مورد توجه بوده است. از كلات و چرم در شاهنامه فردوسی در داستان فرود پسر سیاوش بارها نام برده شده است و پس از آن در متون تاریخی دیگری مثل تاریخ یمینی، حبیب‌السیر و میهمان‌نامه بخارا و سفرنامه از كلات یاد شده است.

شكل كلات كه به واسطه احاطه‌شدن در میان كوه‌ها به حصاری می‌ماند، همیشه توجه سلاطین و امرا را جلب كرده است؛ چنانچه تیمور هفده بار سعی در فتح این قله طبیعی داشته ولی ناموفق مانده است. كلات در شمال شرقی كوه‌های هزار مسجد واقع است. طول حصار طبیعی ۱۲ ? ۳۶ كیلومتر و ارتفاع آن حدود ۲۰۰ متر از سطح جلگه می‌باشد.

كلات به واسطه چند دربند یا راه ارتباطی به خارج مرتبط می‌شود. این دربندها شامل: دربندد ژرف، قرانلو، ارغونشاه و دهچه است، و هركدام دارای استحكامات دفاعی نیز بوده‌اند. بخش كلات شامل تعداد زیادی روستای آباد است كه از میان آنها لایین، چرم، ژرف، قلعه نو و خور را می‌توان نام برد. نژاد مردم این منطقه مختلف است و در میان آنها، طوایفی از عرب، كرد، كرمانشاهی، لر، ترك و تركمن وجود دارد. این طوایف اغلب به خاطر مرزداری توسط نادرشاه و دیگران به این منطقه كوچانده شده‌اند.

آب و هوای كلات در زمستان سرد و در تابستان‌ها معتدل می‌باشد. كلات دارای رودخانه‌های متعددی است كه همه از كوه‌های هزار مسجد جاری می‌شوند و در مسیر خود باغات میوه و كشتزارهای برنج را آبیاری می‌كنند. از میان انی رودخانه‌ها كه اغلب فصلی‌اند می‌توان به رودخانه‌های لایین، چرم‌سو، ایسیق‌سو، و علی بولاغ ژرف و قلعه نو اشاره كرد.

كوه‌های هزار مسجد در این منطقه با بیشترین ارتفاع خود در قله ۳۲۰۰ متری آن، دارای سنگ‌چین به شكل مناره و ستون است. طبیعت این منطقه بكر و دست‌نخورده و زیستگاه انواع وحوش می‌باشد. مردم در منطقه كلات بیشتر به دامداری مشغول‌اند و تولیدات آنها بیشتر پشم و پوست، لبنیات و برنج است. فاصله كلات تا شهر مشهد ۱۴۵ كیلومتر می‌باشد.

●آثار تاریخی كلات

عمارت خورشید، مسجد كبود گنبد، كتیبه نادری، برج‌های نادری.

●سبزوار

سبزوار در غربی‌ترین نواحی خراسان بین ۵۷ درجه و ۴۳ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۱۲ دقیقه عرض شمالی نصف‌النهار گرینویج قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریا ۹۴۰ متر است. همسایه‌های این شهر در شمال بخش جاجرم بجنورد و اسفراین، در مشرق نیشابور، در جنوب كاشمر و در مغرب شاهرود می‌باشد. فاصله سبزوار تا شهرهای بزرگ اطراف آن به قرار زیر است: از سبزوار تا اسفراین ۱۰۵ كیلومتر، تا كاشمر ۲۱۰ كیلومتر، تا نیشابور ۱۰۵ كیلومتر، تا شاهرود ۲۵۴ كیلومتر، تا مشهد ۲۲۰ كیلومتر و تا تهران ۶۶۰ كیلومتر می‌باشد.

كوه‌های جغتای جلگه سبزوار را از جلگه جوین جدا می‌سازد. این كوهستان ادامه البرز است و مهم‌ترین قله‌های آن ندقان و صد خرو به ارتفاع ۲۳۷۳ متر می‌باشد. رشته كوه دیگری كه جلگه جوین را از جاجرم اسفراین و صفی‌آباد جدا می‌كند، كوه مهار است، كه بلندترین قله آن ۱۵۱۷ متر ارتفاع دارد. شاه جهان در شمال و كوه میش در جنوب سبزوار دو رشته اصلی دیگر از كوه‌های این ناحیه‌اند.

به لحاظ كشاورزی، سبزوار با متوسط میزان بارندگی ۲۵۰ میلی‌متر و ۶۸۵ حلقه چاه عمیق و ۱۶۴ حلقه چاه نیمه عمیق، محصولاتی چون گندم، جو، پنبه، زیره و چغندرقند را به مقدار فراوان تولید می‌كند. انواع انگور، هندوانه، خربزه، گرمك و انواع میوه‌های درختی، دانه‌های خوراكی و دانه‌های روغنی از محصولات روستاهای سبزوار می‌باشند.

انغوزه كتیرا، زیره كوهی، ترنجبین، شاه‌تره، درمنه تركی، مازو، ریوند، فلوس و? از گیاهان دارویی و صنعتی این منطقه‌اند.

دامداری و نوغان‌داری (ابریشم‌كشی) و تولید انواع محصولات دامی از دیگر اشتغالات مردم این شهرستان است. در سبزوار و اطراف آن كارخانه‌های متعدد ریسندگی و بافندگی، تهیه پوست و كرك، پنبه پاك‌كنی، زیره پاك‌كنی، قند و روغن‌گیری وجود دارد.

از لحاظ كانی‌ها سبزوار دارای معادن مهم مس، آهن، سنگ‌های ساختمانی، سنگ گچ (آهك)، سرب، گوگرد، كرومیت، نمك و ? می‌باشد. از صنایع دستی مهم سبزوار، قالیبافی، پارچه‌بافی دستی، مصنوعات چرمی و خراطی را می‌توان نام برد.

●بناهای تاریخی و مزارها

آرامگاه شاهزاده شعیب، آرامگاه پیرمراد، آرامگاه شاهزاده یحیی، آرامگاه پیراستیر، منار خسروگرد، آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری، بقعه بیلدار باشی، بقعه سیدناصر بن محمد، آرامگاه نمادین مولانا حسین كاشفی، امام‌زاده بی‌بی علیه خاتون، امام‌زاده سلطان حسین، امام‌زاده هفت معصوم، مسجد جامع پامنار، مسجد جامع چشام، مسجد جامع سبزوار، بقایای چهارتاقی خانه‌دیو، بنای شاهزاده جعفر، امام‌زاده سید حسین، مقبره شیخ همام، امام‌زاده سیدجعفر بن موسی، تپه باستانی علی‌آباد شور، تپه باستانی لطف‌آباد، تپه باستانی درویش‌آباد، تپه باستانی حیدرآباد، تپه باستانی شمس‌آباد.

●نیشابور

نیشابور در ۱۵۰ كیلومتری غرب شهر مشهد، در دشت همواری قرار گرفته است كه از یك طرف به كوه‌های بینالود و از سوی دیگر به ارتفاعات طاقانكوه محدود می‌شود، مشهد در شرق نیشابور و سبزوار در قسمت غرب آن قرار گرفته است. نیشابور از شمال به قوچان و چناران و از جنوب به شهرستانهای تربت‌حیدریه و كاشمر متصل است. رشته‌كوه‌های بینالود از شمال نیشابور می‌گذرد و از شمال غربی سرولایت تا جلگه رخ امتداد یافته و بزرگترین قله آن حدود ۳۳۰۰ متر ارتفاع دارد. بینالود دارای دره‌های سرسبز و پرآب و روستاهای آباد و پر محصول می‌باشد. دیزباد علیا و سفلی، درود، پیوه‌ژن، خرو علیا و سفلی و حصار بوژان از روستاهای این منطقه است كه دارای محصولات كشاورزی فراوان و جمعیت زیادی است. آلو، سیب و گردو از میوه‌های معروف این مناطق كوهستانی است. آب و هوای نیشابور در مناطق كوهستانی آن سرد و در قسمت جلگه‌ای، معتدل است. نیشابور در فاصله ۷۶۸ كیلومتری تهران و در ۳۶ درجه و ۱۲ دقیقه عرض شمالی و ۵۸ درجه و ۴۸ دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. نیشابور در فصل‌های بهار و پاییز در معرض وزش بادهای موسمی و محلی می‌باشد كه نواحی كشاورزی منطقه را تهدید می‌كند، رودخانه دایمی در نیشابور وجود ندارد و رودهای آن فصلی هستند. مزارع بیشتر از طریق قنات‌ها و چاه‌های عمیق و كاریزها آبیاری می‌شود محصولات مهم كشاورزی نیشابور، باقلا، غلات، پنبه، چغندرقند و حبوبات است. سبزیجات نیشابور معروف است. بادمجان و گوجه‌فرنگی، هندوانه و خربزه از محصولات دیگر این منطقه است. فرآورده‌های گیاهی دیگری چون كتیرا، زرشك و ترنجبین در نقاط مختلف نیشابور به عمل می‌آید. سوغات نیشابور ریواس و شربت ریواس است. در آثارالبلاد و اخبارالعباد آمده است: ?نیشابور از مدن خراسان، موصوفه به اصناف فضایل و فواكه و ثمرات ? و همیشه قافله‌ها به آنجا نزول می‌نمایند، و در قدیم مجمع و معدن علما بود. عمرو بن لیث صفاری گفت كه: مقاتله می‌كنم بر شهری كه گیای آن ریباس است و خاك آن نفل است (و آن نوعی از ریاحین را گویند) و سنگ آن فیروزه است و این را از آن سبب گفت كه به آنجا ریباسی است كه مثل آن در هیچ كل زمین نیست (و ریباس گیاهی است كه جدری و طاعون را نفع كند و عصاره آن نظر را تیز كند)

باغ‌رود كه از تفرجگاه‌های زیبای نیشابور است، در قسمت شرقی آن قرار دارد. شمال غربی نیشابور است، در قدیم فیروزه‌تراشان و معدن‌كاران در كنار هم در این مناطق به سر می‌بردند و به كاوش و جستجوی معدن و تراش فیروزه و تزیین آن مشغول بودند، بدین سبب این شهر از قدیم مورد توجه حكام و سلاطین برای به دست آوردن این سنگ‌های گرانبها بوده است. فیروزه دو نوع است، یك نوع از معدن استخراج می‌شود كه به آن فیروزه سنگی می‌گویند، نوع دیگر كه مرغوب‌تر است، فیروزه خاكی نام دارد و در مسیل‌ها و رسوبات به دست می‌آید. قبلاً ایرانیان مسكو در تراش فیروزه مشهور بوده‌اند و بهتر از خود خراسانی‌ها از عهده انجام این كار برمی‌آمده‌اند. و تجار ایرانی در وین نقش فعال در فروش این گوهر گرانبها داشته‌اند.

●آثار تاریخی و دیدنی نیشابور

موزه نیشابور، آرامگاه حكیم عمر خیام نیشابوری، آرامگاه شیخ فرید‌الدین عطار نیشابوری، آرامگاه كمال‌الملك، مسجد جامع نیشابور، آرامگاه نظام‌الملك بكروی، امام‌زاده محمد محروق، امام‌زاده سید ابراهیم، بقعه قدمگاه نیشابور، آرامگاه امام‌زاده فضل‌ابن شاذان، چشمه خم تركان، چشمه گرماب طاقانكوه .

●كاشمر

شهرستان كاشمر از شمال به نیشابور و سبزوار، از مشرق به تربت‌حیدریه، از جنوب به گناباد و از مغرب به شاهرود متصل می‌شود. ارتفاع آن از سطح دریا ۱۲۱۵ متر است. این شهرستان در ۳۵ درجه و ۱۱ دقیقه عرض شمالی و ۵۸ درجه و ۷۲ دقیقه طول شرقی قرار گرفته و آب و هوای آن به علت پستی و بلندی زمین و عوامل دیگر متنوع است در شمال خاوری این شهرستان هوا سرد و مرطوب و زمستان‌های آن طولانی است. شمال این منطقه دارای آب و هوای معتدل و قسمت‌های جنوبی به علت مجاورت با كویر دارای آب و هوای بسیار گرم و آبی شور می‌باشد. ارتفاعات شمالی این شهرستان از خواف شروع شده و از شمال تربت‌حیدریه می‌گذرد و دارای كوه‌های مربوط به دوران چهارم زمین‌شناسی و دارای قله مخروطی آتشفشانی ودر شمال قریه ریوش است. كوه‌های این منطقه پوشیده از درخت بادام می‌باشند و در دامنه‌ها دارای چشمه‌های آب گرم معدنی هستند. رشته‌های جنوبی این منطقه بسیار كم آب و دارای تپه‌های گچی‌اند. در قسمت جنوب این شهرستان كویر نمك قرار دارد كه در زمستان و هنگام بارندگی عبور از آن دشوار است. رودهای این شهرستان فصلی‌اند و بیشتر از دره‌های كوهستانی شمال در فصل بهار جاری می‌شوند. كاشمر منطقه‌ای كشاورزی است و دارای محصولاتی چون غلات، حبوبات، پنبه، زیره و تنباكو است. در كوهستان‌های این منطقه محصولات دامی مانند پشم و پوست و لبنیات وجود دارد. صنایع دستی محلی كاشمر قالی، قالیچه، زیلو، گیوه و چادرشب ابریشمی است. انگور و كشمش كاشمر دارای ارزش صادراتی است.

شهرستان كاشمر از چهار بخش به نام‌های حومه، ریوش، خلیل‌آباد و بردسكن تشكیل می‌شود و دارای ۱۵۲ پارچه آبادی است. طوایفی مانند طایفه طاهری، طوایف بلوچ خان‌زائی، گرگ‌زائی و اسماعیل‌زائی، طایفه بهمدی و میش مست در اطراف این شهرستان زندگی می‌كنند.

●آثار باستانی و مزارها

غار آتشگاه، روستای نامق، مسجد جامع كاشمر، برج علی‌آباد، برج فیروزآباد، امام‌زاده سیدحمزه، امام‌زاده سیدمرتضی، مقبره مدرس

راضیه جویباری

---