مصرف کنندگان قلیان در جامعه ایرانی چه کسانی هستند

قهوه خانه ها پیش از این به عنوان اماکنی شناخته می شد که کارکرد اصلی آنها برطرف کردن خستگی مردانی بود که از سر کار خود برمی گشتند

قهوه‌خانه‌ها پیش از این به عنوان اماکنی شناخته می‌شد که کارکرد اصلی آنها برطرف کردن خستگی مردانی بود که از سر کار خود برمی‌گشتند. دودی به سینه می‌دادند و چایی می‌خوردند و البته با گپ و گفت جانی تازه می‌کردند. در روزهای تعطیل هم​ از آنجا که مرد خانه‌نشین نبود، گذرش به قهوه‌خانه می‌افتاد. امروز اما چنین چیزی نیست. پیرها انگار از قهوه‌خانه‌ها رفته‌اند و جایشان را به جوانان داده‌اند. علاوه بر این، پای زنان نیز به قهوه‌خانه‌ها باز شده است. این مطلب نگاهی دارد به وضع آماری مصرف‌کنندگان قلیان در ایران.

جمع میزان واردات و تولید تنباکو در کشور نشان می‌دهد ایران سالانه حدود ۳۵ هزار تن تنباکو مصرف می‌کند؛ حدود نیم کیلو به ازای هر ایرانی. این البته آماری است که هم در صنعت دخانیات و هم در قلیان استفاده می‌شود بنابراین باید سراغ آمارهای دیگری رفت.

سال ​۸۳ بود که یک عضو کمیته کشوری مبارزه با استعمال دخانیات وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی خبر داد: «۱۵ درصد جوانان . مصرف‌کننده دائمی قلیان هستند.» این گزاره یکی از اولین هشدارها در این زمینه بود. آمار سازمان بهداشت جهانی در سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ هم تقریبا همین رقم را تائید می‌کند. در گزارش سالانه پژوهش جوانان و دخانیات این سازمان، ۲۱ درصد مردان جوان و ۱۰ درصد زنان جوان اعلام کرده‌‍‌اند از فرآورده‌های تنباکو (غیر از سیگار) به صورت موردی استفاده می‌کنند. نکته مهم در این تحقیق این است که میزان مصرف قلیان در زنان جوان از میزان مصرف موردی سیگار یا مصرف همیشگی آن بیشتر است.

آمار کلی مصرف قلیان، بدون عنایت به سن و جنسیت حاکی از این است که ۲۵ تا ۳۰ درصد مردم قلیان مصرف می‌کنند. به گفته رئیس مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، میزان مصرف قلیان بین زنان و مردان تفاوتی ندارد اما از کل جامعه بالای ۱۵ سال کشور، حدود ۳ درصد زنان و حدود ۲۵ درصد مردان سیگاری هستند که جمعیت زنان سیگاری در مقایسه با مردان کمتر است.

از نظر منطقه‌ای و جغرافیایی، در حالی که به نظر می‌رسد، استان تهران باید به لحاظ جمعیت خود، بیشترین مصرف قلیان را داشته باشد؛ رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان هرمزگان اعلام کرده است: مردم هرمزگان بیشترین مصرف قلیان را در کشور دارند. این مساله البته به دلیل فرهنگ نزدیک به فرهنگ عربی این مناطق است کما این‌که سخنانی در خصوص مصرف بالای قلیان در میان مردم خوزستان هم به گوش می‌رسد.

اما وضعیت مصرف قلیان در میان اقشار مختلف چیست؟ تحقیقی میان دو قشر دانشجو و دانش‌آموز صورت گرفته است. در تحقیقی که میان دانشجویان شهر تهران صورت گرفته‌است، ۵۰ درصد دانشجویان پسر و ۲۵ درصد دانشجویان دختر اعلام کرده‌اند قلیان می‌کشند. با درنظر گرفتن محل سکونت، حدود ۳۵ درصد دانشجویان غیرخوابگاهی (از هردوجنس) اعلام کرده‌اند قلیان می‌کشند که این آمار در خصوص دانشجویان خوابگاهی حدود ۲۵ درصد بوده است.

اما در خصوص دانش‌آموزان پژوهش‌های متعددی انجام شده است. پژوهشی که آبان ماه امسال منتشر شد، نشان داد ۶۴ درصد دانش آموزان پسر بررسی شده و ۴۳ درصد از دختران تجربه مصرف قلیان دارند. این در حالی است در سال ۱۳۸۵، وزیر بهداشت اعلام کرده بود سابقه مصرف قلیان در کل دانش‌آموزان ۴۱ درصد است. او گفته بود از لحاظ تفکیک جنسیتی ۲۶ درصد دختران و ۵۱ درصد پسران دانش‌آموز سابقه مصرف قلیان دارند.

وزیر بهداشت دو آمار مهم دیگر هم داده بود. از جمله این‌که ۷۰ درصد والدین دانش آموزان مصرف کننده قلیان، خود نیز مصرف کننده بوده‌اند و این مورد که در پاسخ به «میزان اطلاع دانش‌آموزان از مضر بودن قلیان»، ۵۰ درصد اظهار بی‌اطلاعی کرده‌اند.