ردپای مسكو درانحلال دولت «تیموشنكو»

تقابل دو تلقی از پدیده «انقلاب رنگی» از حوزه دلایل و انگیزه های وقوع به دایره پیامدها و محرك های استمرار آن راه یافته است و این دو نوع نگرش پس از استقرار دولت برآمده از انقلاب نیز در تقابل با یكدیگر قرار می گیرند

تقابل دو تلقی از پدیده «انقلاب رنگی» از حوزه دلایل و انگیزه های وقوع به دایره پیامدها و محرك های استمرار آن راه یافته است و این دو نوع نگرش پس از استقرار دولت برآمده از انقلاب نیز در تقابل با یكدیگر قرار می گیرند. یك تلقی، انقلاب های مخملین را نتیجه دخالت های غرب و واردات دموكراسی هدایت شونده از واشنگتن و سازمان های غیردولتی ایالات متحده می داند و تلقی دیگر، این نوع دگردیسی ها را محصول انتخابی طبیعی میان مؤلفه های شرق و جاذبه های غرب ارزیابی می كند. انحلال دولت خانم«یولیا تیموشنكو» در اوكراین و تغییر آرایش سیاسی این كشور نشان دهنده آنست كه تلقی دوم - انتخاب طبیعی - در وقوع انقلاب منحصر نشده است و دولت های جدید همچنان با دو قطبی مسكو - واشنگتن مواجهند. نگاهی به دلایل بركناری نخست وزیر اوكراین توسط«ویكتور یوشچنكو» رئیس جمهوری این كشور، چگونگی ارزیابی این تحول از سوی مقامات كرملین و كاخ سفید و نیز تأثیر آن بر انتخابات پارلمانی اوكراین بیانگر آنست كه «كیف» همچنان باید انتخاب طبیعی «غربگرایی» را با گزینش های اجباری «مسكو» با «واشنگتن»، مسكو بی واشنگتن، واشنگتن بر مسكو و واشنگتن بی مسكو استمرار دهد. در فرایند انحلال دولت یولیا تیموشنكو كه به علت محبوبیت، جذابیت ظاهری و مدل موهای خود به سمبل و بلكه «ملكه انقلاب نارنجی اوكراین» بدل شد وجود عاملی به نام گریز از گرایش به روسیه یا ناگزیری از گرایش به آن خودنمایی می كند. گرچه در انتخابات ریاست جمهوری اوكراین كه كرملین حامی رقیب یوشچنكو رهبر انقلاب بود و در خیابانهای مسكو تنها عكس های «ویكتور یانوكوویچ» به چشم می خورد، اما بلافاصله پس از انتخاب یوشچنكو در ۲۶ دسامبر ۲۰۰۴ دولت جدید به اهمیت حفظ مسكو كنار خویش پی برد و روند گرایش به غرب با روند ارتقای جایگاه روسیه نزد انقلابی های نارنجی پوش همراه شد. رئیس جمهوری اوكراین پس از انتخاب در تشریح سیاست خارجی اش اعلام كرد. تغییرات در دیپلماسی اوكراین مربوط به روابط كیف با اتحادیه اروپا و همراهان استراتژیك این كشور همچون روسیه، لهستان و آمریكاست. كیف توأمان هر دو سیاست را پی گیری كرد. یوشچنكو از یكسو با اشاره به امكانات فراوان روسیه و اوكراین در جهت توسعه و گسترش همكاری های دو جانبه در زمینه های نظامی، فنی، اجتماعی مسكو را شریك ابدی كیف خواند و از دیگر سو، پیوستن به اتحادیه اروپا را هدف استراتژیك خود عنوان كرد. این عامل موجب شد تا مسكو كه به طور سنتی با روند گسترش ناتو به شرق مخالف است چشم بر توافقات اوكراین و سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) ببندد، آنگونه كه در توافقنامه نظامی كه میان یوشچنكو و باب دوهوپ شفر دبیر كل ناتو منعقد شد آموزش نیروهای نظامی و نیز پاكسازی حدود ۲ میلیون تن مهمات به جای مانده از زمان اتحاد شوروی سابق و جنگ سرد در اوكراین در دستور كار قرار گرفت. اینكه یوشچنكو اعلام كرد اولین سفر خارجی اش به مسكو خواهد بود و یك روز پس از آغاز به كار رسمی به عنوان رئیس جمهوری اوكراین صورت گرفت و ولادیمیر پوتین نیز در پیامی به مناسبت انتخاب رئیس جمهور جدید توسعه روابط براساس حسن همجواری و برابر با اوكراین را یكی از ترجیحات واولویت های ملی روسیه مطرح كرد، نشان داد دو طرف علیرغم تنش های انتخاباتی به اهمیت این روابط پی برده اند. این در حالی است كه در اولین ساعات پیروزی یانوكوویچ رقیب یوشچنكو (كه توسط دادگاه عالی اوكراین باطل شد) مقامات روسیه این پیروزی را به او تبریك گفتند و انتخابات را عادلانه خواندند. این تقسیم بندی سیاسی در حوزه جغرافیایی نیز كاملاً مشهود است. بخش شرقی اوكراین طرفدار روسیه و حامی یانوكوویچ و نیمه غربی طرفدار اتحادیه اروپا و آمریكا و حامی یوشچنكو بود. مسأله فوق تا آن حد حساسیت برانگیز است كه وقتی در ماه آوریل «بوریس كولزنیكوف» حامی یانوكوویچ كه اهل شرق اوكراین است به اتهام تصاحب فروشگاه «دونتسك» دستگیر شد و «رینات آخمتوف» از ثروتمندان بزرگ اوكراین و صاحب بزرگترین كارخانه فولاد این كشور با دستور دولت مبنی بر خصوصی سازی روبه رو شد، اهالی شرق اوكراین، آن را به زهرچشم دولت یوشچنكو از تكنوكرات های بخش شرقی و حامیان یانوكوویچ تعبیر كردند. ناگفته نماند یوشچنكو ۵۰ ساله خود متولد شرق اوكراین است كه مردم آن بیشتر روسی صحبت می كنند. بر روی دیگر سكه سیاست خارجی اوكراین، همگرایی با غرب ضرب شده است. دولت یوشچنكو طی حیات هشت ماهه خود بر عضویت اوكراین در اتحادیه اروپا هدف گذاری كرده است و حركت های دیپلماتیك خود را در راستای تعهد به گرایش به غرب انجام می دهد. رهبر انقلاب نارنجی در تبیین ضرورت نگاه به غرب می گوید: «وقتی كه مردم از من می پرسند چرا اروپا؟ من می گویم چون مردم همیشه می خواهند كه به معیارهای بالاتر دست یابند، نه معیارهای پایین تر. ما می دانیم كه از نقطه نظر اقتصادی، سیاسی و حقوق بشر بالاترین معیارها در اروپا قرار داد». همزمان، رئیس جمهور با امضای فرمانی دستور خروج سربازان اوكراینی از عراق را صادر كرد و یك هفته پس از آن، پارلمان اوكراین از پیشنهاد یوشچنكو برای اعزام بیش از ۲۰۰۰ نیروی حافظ صلح به بلندی های جولان - منطقه مورد مناقشه اسرائیل و سوریه - حمایت كرد. یوشچنكو برای خنثی كردن حساسیت های كرملین سعی در وارد كردن مسكو به معادلات دموكراتیك منطقه دارد و می كوشد تا نگرانی روسیه از دخالت های خارجی در قفقاز را این گونه مرتفع كند. در سفر رئیس جمهوری اوكراین به گرجستان، سندی میان وی و «میخائیل ساكاشویلی» همتای گرجی خود به امضا رسید كه چون در استراحتگاه بورژمی منعقد شد، به «موافقت نامه بورژمی» معروف شد و در آن، رهبران انقلاب نارنجی و سرخ در خصوص تشكیل ائتلاف كشورهای دموكراتیك در منطقه توافق كردند كه در آن پیشنهاد شد نشستی با رهبران كشورهای منطقه و حضور روسیه و آمریكا در اوكراین برگزار شود.

توافق با مسكو، تعامل با غرب

با وجود تلاش های ویكتور یوشچنكو بر تعادل گرایش به غرب و روسیه در سیاست خارجی اوكراین، یولیا تیموشنكو را می توان عامل برهم خوردن این تعادل دانست و از این جهت، نقش پارامتر مسكو بر معادله انحلال دولت تیموشنكو اهمیت می یابد. مروری بر نقاط اختلاف میان رهبر انقلاب نارنجی و ملكه انقلاب اوكراین، فرضیه فوق را صحت می بخشد. تیموشنكو نخست وزیر مخلوع از همراهان یوشچنكو در زمان انقلاب بود. بانوی ۴۴ ساله انقلاب نارنجی از ثروتمندترین چهره های اوكراین است و آنقدر محبوبیت دارد كه وقتی یوشچنكو سخنرانی می كرد، صدای رئیس جمهوری در میان شعارهای «یولیا، یولیا» گم می شد. وی از طراحان اعتصابات كارخانه های اوكراین و از فعالان تجمعات خیابانی شهر كیف است كه پس از انتخاب یوشچنكو به سمت نخست وزیری این كشور برگزیده شد. اما وقوع دو رخداد همزمان با انتصاب تیموشنكو به نخست وزیری، دورنمای تیره ای از روابط وی با مسكو به تصویر كشید. انتصاب وی به نخست وزیری زمانی صورت گرفت كه یوشچنكو در سفر به روسیه به سر می برد و رئیس جمهوری اوكراین در حالی وارد كاخ كرملین شد كه رسانه ها از انتخاب چهره ای مخالف كرملین به نخست وزیری خبر دادند. رویداد دوم را نوعی واكنش سرد و تلخ مسكو به انتخاب تیموشنكو می توان توصیف كرد. قبل از انتخاب تیموشنكو، دادستان روسیه اخطار داد به دلیل مظنون بودن وی به رشوه خواری، در صورت ورود به روسیه دستگیر خواهد شد. اما پس از انتخاب اعلام شد در صورت ورود تیموشنكو به مسكو وی دستگیر نخواهد شد. دلیل آن اعلام نظر پلیس بین الملل (اینترپل) بود كه با لحاظ مصونیت سیاسی نخست وزیر، پرونده وی را به حال تعلیق درآورد؛ پرونده ای كه در رابطه با فعالیت های تیموشنكو در زمان مدیریت بر شركت نفت و گاز اوكراین بود كه وی متهم به پرداخت رشوه به مقامات دفاعی روسیه در خصوص معاملات گازی شد. نخست وزیر اوكراین گرچه بارها تأكید كرد كه كیف همچنان به عنوان متحد مسكو، شریك اول خود باقی خواهد ماند، اما دیدگاه هایش بر این پایه استوار است كه «مسیر اوكراین از اروپا می گذرد» تیموشنكو پس از دیدار با سفیران كشورهای گروه هشت خواستار گسترش همكاری های اوكراین با اتحادیه اروپا و «گروه هشت» شد و تأكید كرد: فعال سازی همكاری های این كشور در زمینه های ساختمان سازی، انرژی، توسعه زیرساختارهای حمل و نقل، سیستم های اطلاعاتی و هواپیماسازی خواهد بود. نخستین نشانه های اختلاف میان یوشچنكو و تیموشنكو نیز با اوج گیری رویكردهای ضدروسی نخست وزیر مخلوع آشكار شد. تیموشنكو با متهم كردن شركت های انرژی روسیه به توطئه علیه اوكراین قیمت سوخت را افزایش داد. این اقدام به كمبود سوخت در اوكراین انجامید. دخالت یوشچنكو برای از میان برداشتن كنترل قیمت ها به اقدامات تلافی جویانه شخصیت های دیگر منجر شد و از جمله این شایعه انتشار یافت كه رئیس جمهور به نخست وزیر پیشنهاد داده است كه استعفا كند. یوشچنكو بلافاصله ارائه هرگونه پیشنهادی را برای استعفا یا پیوستن نخست وزیر به گروه های مخالف را كرد و گفت: «من به او اعتماد دارم و رضایت من از عملكرد دولت، بدون تغییر باقی مانده است. تنها كسانی كه هیچ كاری نمی كنند، مرتكب اشتباه نمی شوند. ایده های میدان استقلال كه شامل یك دولت باز، شفاف و راستگو بوده، همچنان باقی است.» نخست وزیر نیز ضمن تكذیب شایعه استعفای خود آن را یك شایعه سیاسی خواند و گفت: بین من و رئیس جمهور اوكراین روابطی گرم و دوستانه وجود دارد. این روابط همیشه بوده و خواهد بود. ما هرگز این امیدواری را به كسانی كه خواهان دیدن تفرقه در میان ما هستند، نخواهیم داد. اما مقامات اجرایی نفتی روسیه مدعی شدند یوشچنكو در نشستی با آنان از عملكرد تیموشنكو انتقاد كرده و گفته بود: دولتش بدترین دولت اروپا است و از انتصاب تیموشنكو متأسف است ، بنابراین به وی پیشنهاد داده استعفا دهدو یا به یك حزب مخالف بپیوندد. سه ماه بعد، این «شایعه سیاسی» رنگ واقعیت به خود گرفت و با انحلال دولت تیموشنكو وی رسماً اعلام كرد به جرگه اپوزیسیون خواهد پیوست. انحلال دولت از آن رو صورت گرفت كه «الكساندر زینچنكو» رئیس دفتر ریاست جمهوری به علت آنچه فساد مالی دولت تیموشنكو و دبیر شورایعالی امنیت ملی اوكراین عنوان كرد، استعفا داد. علاوه بر آن، پرونده سرقت هفت میلیارد مترمكعب گاز روسیه توسط اوكراین كه تیموشنكو متهم ردیف اول آن بود، می توانست در فصل سرما، كشور را با بحران سوخت مواجه كند ، چه اینكه ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه اعلام كرده بود كشورش تنها در صورتی كه این نوع مسائل وجود نداشته باشد، حاضر به همكاری با اوكراین در بخش گاز خواهد بود. یوشچنكو یكی دیگر از دلایل انحلال دولت را سوءاستفاده وزیران از سمت هایشان برای اخلال در خصوصی سازی و جنگ بر سر قدرت در آستانه انتخابات پارلمانی اوكراین عنوان كرد.به گفته وی ، تیموشنكو باید از اختیارات خود به جای استفاده در به راه انداختن اقدامات تحریك آمیز مقابل این كارخانه یا آن كارخانه، در راه انجام كارهای خیر استفاده می كرد. منظور یوشچنكو، كشمش بر سر یكی از بزرگترین كارخانه های آلیاژسازی جهان بود كه به گزارش رسانه های اوكراین، تیموشنكو و «پتروپروشنكو» وزیر دفاع و رئیس شورای امنیت ملی قصد داشتند در ازای دریافت چندین میلیون دلار و نفوذ در تلویزیون در مبارزات انتخابات پارلمانی سال آینده، این كارخانه را ابتدا ملی و مجدداً خصوصی كنند. پروشنكو متهم به فساد مالی در ارتش اوكراین است و علی رغم اختلاف نظر فراوان با تیموشنكو وی نیز توسط رئیس جمهور بركنار شد. وی اعلام كرد: خود را همواره بخشی از تیم یوشچنكو دیده و خواهد دید و نمی تواند به چیزی خلاف این فكر كند. وی یك تاجر سیاستمدار و از حامیان یوشچنكو درانقلاب نارنجی بود و قصد داشت تا به نخست وزیری برسد، اما در پست ریاست شورای دفاع و امنیت ملی قرار گرفت و به این علت، تیموشنكو را رقیب خود می داند و یكی از عوامل پشت پرده تنش های اخیر بین یوشچنكو و تیموشنكو به شمار می آید. به گفته نخست وزیر سابق اوكراین، اطرافیان یوشچنكو قصد داشتند تا دولت وی را در پاییز بركنار كنند و براساس طرح مخفی خود، قرار بود تا پروشنكو جای وی را بگیرد. قسمت اول نقشه آنها اجرا شد، ولی پروشنكو خود نیز بركنار شد. وی افزود: در تمام طول حیات دولت من، دو دولت بر كشور حاكم بودند و وزیران دولت از چهار مركز مختلف دستور می گرفتند. رئیس جمهور، نخست وزیر، دبیر شورایعالی امنیت ملی و دفاع و رهبران احزاب. اما یوشچنكو معتقد است : هیچ وزیری در ۱۰ دولت پیشین اوكراین همانند تیموشنكو چنین اختیارات وسیعی را نداشته است. این در حالی است كه در نخستین ماه انتصاب تیموشنكو به نخست وزیری ، خود وی با انجام تغییرات درقانون اساسی كه مسؤولیت های رئیس جمهور را محدود و پست وی را قوی تر می كند،مخالفت كرد. براساس تغییرات به وجود آمده، قدرت انتخاب نخست وزیر، بسیاری از اعضای دولت و فرمانداران منطقه ای از رئیس جمهور به پارلمان انتقال می یابد و پارلمان حتی می تواند قدرت انتخاب وزیران مربوط به امور خارجه و دفاع امنیتی را به دست آورد.

---