امام صادق ع و عصر رخدادها

امام صادق علیه السلام می دانست كه بنی العباس مانع آن خواهند شد كه حكومت به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله منتقل شود و در صورت پذیرفتن پیشنهاد بدون هیچ تأثیرگذاری مثبت آن حضرت را شهید خواهند كرد

اولویت جهاد فرهنگی

یك مكتب جامع و فراگیر و فرازمانی می‏بایست به گونه‏ای دارای انعطاف باشد كه در هر شرایط نیازهای جوامع انسانی را برآورده سازد. نیازهای انسانی دو دسته پایدار و ناپایدار هستند، با توجه به شرایط زمانی و مكانی دگرگون و پاسخ‏های متنوع و مختلفی را می‏طلبند. جامعه انسانی از جهت سیر كمالی خود هیچ گاه حالت ایستایی ندارد و عوامل و سازه كارهای متعددی از درون و بیرون برآن تأثیر می‏گذارند. ناپایداری‏ها و بالندگی انسان و جامعه در سویه‏های مختلف، نیازهای تازه و پاسخ‏های نوینی را می‏جوید و پدید می‏آورد. نیازهای جدی و پاسخگویی به این نیازها با توجه به شرایط ناپایدار و بالندگی جامعه و انسان، موجب شد كه پاسخ‏ها، رویكردها و راهبردهای كوتاه و یا بلند مدت شایستگی خود را از دست بدهد و افزون بركهنگی دچار بحران هویت و از سویی از یك پدیده زیستی به یك پدیده آسیب زننده و بیماری‏زا تبدیل و دگرگون گردد.

مذاهب، مكاتب و ایدئولوژی‏های بشری و فلسفی و حتی قوانین بشری به جهت همین ناپایداری و ناتوانی از گفتمان با وضعیت متغیر و نا پایدار، همچنان دستخوش دگرگونی و كهنگی می‏گردد و هر از گاهی راهكار، رویكر، رهیافت بر راهبردهای زنده و مفید و سازنده به یك بیماری، دشواری، مشكل و راهزن تبدیل می‏گردد و نه تنها سازنده نیست بلكه آسیب‏های جدی به حركت و سیر تكاملی انسان و جامعه‏ی انسانی وارد می‏آورد. تنها مكتب و ایدئولوژیی می‏تواند پایدار و پابرجا بماند كه گرفتار روزمرّگی و زمان زدگی نشده وبه گونه‏ای نگرش، آموزه‏ها و راهبردهای فرازمانی و فرا مكانی داشته كه گرفتار بندهای هزار لایه زمان و مكان نگردد. این مكتب تنها ویژگی پایداری را با خود به همراه خواهد داشت و در طول تاریخ بشری می‏تواند همگام یا پیشرو با او حركت نموده و انسان‏ها را از آموزه‏ها و گزاره‏های خود بهره‏مند سازد. بی‏گمان گردهمایی پایداری و ناپایداری تنها از عهده‏ی مكتبی برمی‏آید كه بر پایه فطرت انسانی و با شناخت كامل و جامع از ویژگی‏های انسان و جامعه گزاره‏ها وآموزه‏های خود را ارایه دهد و چون انسان به عنوان فرد بلكه حتی به عنوان نوع ناتوان از شناخت جامع و كامل از خواسته‏ها، نیازها، شرایط زمانی و مكانی ناپایدار و پیش بینی و یا پیشگویی آینده و نیازهای آیندگان است نمی‏تواند چنین بینش، رویكرد و راهبردی جامع، كامل و فراگیری را ارایه دهد. می‏بایست یا دست از این كه پایه گذار چنین مكتبی باشد، بشوید و خود را روزمرّگی و زمان و مكان‏زدگی دچار سازد و برای هر مقطعی برنامه، آموزه بینش راهكار و راهبرد تازه‏ای ارایه دهد و همیشه گرفتار شرایط زدگی گردد و یا آن كه به مكتبی ایمان آورد كه بانگرش و بینشی فرا زمانی و مكانی و با شناخت كامل و جامع به روحیات، خواسته‏ها و نیازهای او، آموزه‏ها و گزاره‏های جاویدان و پایداری را ارایه داده كه با توجه به ناپایداری شرایط و زمان، گزاره‏های پایدار آن او را به جهت و فرجام كمال و نهایی بكشاند و نوع انسانی را به كمال نوعی خود برساند. اسلام با دارابودن دو ویژگی انعطاف و شناخت كامل وجامع، میان ناپایداری شرایط و نا ایستایی از سویی، و پایداری آموزه‏ها، و گزاره‏هایش از سوی دیگر این امكان را برای بشر فراهم آورده است تا بتواند، در شرایط ناپایدار و نا ایستا با قوانین، آموزه‏ها و گزاره‏های پایدار او را به سوی مقصود و هدف نهایی‏اش رهنمون سازد؛ به این معنا كه اسلام به عنوان یك مكتب كه برای راهنمایی و رساندن انسان به كمال و پاسخگویی به همه‏ی نیازهای او دارای چنان توانایی و كشش می‏باشد كه بتواند به این نیازها پاسخ‏های مناسب و راستین ارایه دهد؛ و مناسبات زمانی، مكانی و بالندگی جامعه و انسان را در نظر بگیرد و گرفتار بندهای ایستایی نگردد و پویایی و پایداری را در همان حال در خود گردآورد. این پویایی و پایداری درونمایه‏ای می‏تواند بر زمان و مكان، ناپایداری‏ها و نا ایستایی‏های هر زمان و مكان چیره گردد و هرگز در پاسخ دهی وانماند و همه‏ی شرایط را برتابد. جاودانگی اسلام به عنوان یك مكتب فرا بشری كه آموزه‏ها و گزارهایش تا قیامت پایدار و دستوركار بشر برای رسیدن به خوشبختی دو جهانی است، تنها ازاین رو است كه پویایی و پایداری را در خود آمیخته دارد و در ادامه مسأله‏ی وصایت و امامت تا پایان هستی این جهان نیز تنها از همین جا توجیه‏پذیر خواهد بود. از دیدگاه شیعه، پایداری همیشگی امامت همچون دیگر آموزه‏ها و گزاره‏های پایدار و فرازمانی و مكانی‏اش از این رو بوده و هست تا پویایی و پایداری، ناایستایی با جاودانگی و پایندگی میان خواسته‏ها و شرایط جمع گردد و تعارض و تناقض از میان برداشته شود. این امامت و پیشوایی همیشگی و پایدار به آدمی یاری می‏رساند تا بهترین پاسخ‏ها را برای نیازهایش برگزیند. ازاین نگرش می‏توان به تفاوت‏ها و حتی تناقض نماها در رفتارها، كنش‏ها، واكنش‏ها، رویكردها، راهكارها و راهبردهای پیشوایان دینی نگریست و آن‏ها را توجیه كرد و تفسیر و توضیح داد. شهید مطهری در این باره می‏فرمایند: ائمه اطهار علیهم‏السلام در هرزمانی مصلحت اسلام و مسلمین را در نظر می‏گرفتند و چون دوره‏ها و زمان‏ها و مقتضیات زمان و مكان تغییر می‏كرد، خواه و ناخواه همان طور رفتار می‏كردند كه مصالح اسلامی اقتضا می‏كرد و در هر زمان جبهه‏ای مخصوص و شكلی نو از جهاد به وجود می‏آمد و آن‏ها با بصیرت كامل آن جبهه‏ها را تشخیص می‏دادند.

این تعارض‏ها، نه تنها تعارض واقعی نیست بلكه بهترین درس آموزنده است برای كسانی كه روح و عقل و فكر مستقیمی داشته باشند. جبهه شناس باشند و بتوانند مقتضیات هر عصر و زمانی را درك كنند كه چگونه مصالح اسلامی اقتضا می‏كنند. (بیست گفتار، شهید مرتضی مطهری، ص ۱۵۹) این تعارض‏ها و تناقض نماها برخاسته از پویایی و انعطاف پذیری اسلام و هماهنگی و همسازی با شرایط زمانی و مكانی در جهت پاسخگویی به نیازهای ناپایدار و نا ایستای انسان و جامعه است. مجموعه این، آموزه‏ها، گزاره‏ها، راهكارها و رهیافت‏ها و نیز رویكردهای امامان و پیشوایان دینی این امكان را به بشر می‏دهد تا بتواند برای هر زمان و مكانی با توجه به شرایط پاسخ‏های مناسب را بیابند و در زندگی فردی و اجتماعی خویش از آن بهره‏گیرند. تنوّع و اختلاف برخوردها، رویكردها و راهبردهای آنان كه در طول بیش از دو سده در شرایط بسیار مختلف در صحنه‏های اجتماعی و فكری آن‏اندازه زیاد است كه هریك نیازی از نیازهای آدمی را پاسخ می‏دهد و این افزون بر مجموعه‏ی كامل آموزه‏ها وگزاره‏های است كه در قرآن در شرایط بسیار متفاوت و در جوامع مختلف از جهت روحیات، اندیشه و بینش درباره پیامبران بیان شده است كه هریك از آنان می‏تواند پاسخی درست و راستین برای بكارگیری در زندگی فردی و اجتماعی آدمی تا پایان و فرجام تاریخ و جهان بشری باشد.

---