مدیریت زنجیره تامین و پشتیبانی تكنولوژی اطلاعات

مدیریت زنجیره تامین نتیجه تكاملی مدیریت انبارداری است در دهه ۶۰ كارشناسان با مطالعه بر روی رابطه داخلی بین انبارداری و حمل و نقل و یكپارچه سازی آنها قادر به كاهش موجودی خود شدند كه حاصل این مطالعات مدیریت توزیع نام گرفت

زنجیره های تامین، تامین كنندگان را به یك شركت تولیدی و شركت را به مشتریانش ارتباط می دهد. برای اداره صحیح زنجیره تامین لازم است تا نسبت به خدمات عالی به مشتریان، هـزینه های پایین و زمان چرخه كوتاه اطمینان حاصل كنیم. زنجیره های تامین دارای انواع مختلفی هستند كه می توان از مهمترین آنها به «ساخت یكپارچه برای ذخیره كردن»، «پس از تخلیه پركردن به طور مستمر»، «ساخت برمبنای سفارش» و «مونتاژ كانالی» اشاره كرد.

اداره زنجیره تامین با وجود عدم اطمینان در تقاضا و تامین و نیاز برای هماهنگی بین چندین فعالیت تجــــاری شركاء مشكل است. از اصلی ترین این مشكلات می توان از «اثر شلاق چرمی» و «ذخیره فریبنده» نام برد.

راه حلهایی برای مشكلات زنجیره تامین وجود دارند كه از آن جمله می توان به «ادغام عمودی»، «موجودی مناسب»، «استراتژی های كاهش عدم اطمینان محیطی» و استفاده از «تكنیك ها و فنون مناسب برنامه ریزی و تولید» اشاره كرد. فناوری اطلاعات نیز با پشتیبانی از راه حلهای ارائه شده گام موثری در حل مشكلات مذكور برداشته است كه از آن جمله به نرم افزارهای SCM، ERP، OPT، ANAL و همچنین حالتهای تكامل یافته و یكپارچه مدیریت زنجیره تامین (SCM) و ERP اشاره كرد. دومین شكل كمك فناوری اطلاعات از زنجیره تامین به وسیله كاركرد تجارت الكترونیك است كه آن را ازطریق خودكاركردن فرایندها و یكپارچه كردن فعالیتهای اصلی شغل تجاری به وسیله یك ساختار الكترونیكی فراهم آورده است. اما اجرای سفارش نیز در تجارت الكترونیك به دلیل نیاز به حمل بسته های كوچك كالا برای مشتریان زیاد مشكل است كه این مشكل ازطریق راه حلهایی همانند تحویل درهمان روز و حتی همان ساعت و انبارهای خودكار قابل حل است.

موفقیت خیلی از سازمانهای خصوصی، دولتی و نظامی به توانایی آنها در ارائه خروجیهای مصوب وابسته است. ارائه محصولات بهتـــر در یك طیف وسیع و با هزینه ای پایین و انجام سریع آن. ارائه مطلوب این خروجیها (هزینه، كیفیت، عملكرد، تحویل، انعطاف و نوآوری) به توانایی سازمان در اداره جریان مواد، اطلاعات و پول درون و بیرون سازمان وابسته است. این جریان به عنوان زنجیره تامین شناخته شده است. به دلیل اینكه زنجیره های تامین ممكن است طولانی و پیچیده و شامل تعداد زیادی شركاء تجاری باشد، مشكلاتی طی آن پیش می آید. این مشكلات درصورت تأخیر درحل به نارضایتی مشتریان و از دست دادن فروش منجر شود و هزینه های بالایی را برای رفع متحمل سازمان كند. شركتهایی در كلاس جهانی خیلی از موفقیتهایشان را به مدیریت زنجیره تامین نسبت می دهند، آنچه كه به طور وسیعی توسط فناوری اطلاعات (IT) حمایت می شود.

در این مقاله سعی بر این است كه ماهیت و انواع زنجیره تامین و اینكه چرا در اینجا مشكلات اتفاق می افتد را توضیح دهیم. سپس فنــاوری اطلاعات مبتنی بر راه حلها را مطرح می كنیم كه بیشترین آنها به وسیله نرم افزارهای كاملی از قبیل MRP، ERP آماده هستند. بعد به شما نشان می دهیم چگونه تجارت الكترونیك (EC) می تواند مشكلات زنجیره تامین را حل كند. در پایان مشكلات مربوط به سفارشات انجام شده در سیستم تجارت الكترونیك و بعضی راه حلهای استفاده شده برای حل آنها را توصیف می كنیم.

● مدیریت زنجیره تامین چیست؟

مدیریت زنجیره تامین نتیجه تكاملی مدیریت انبارداری است. در دهه ۶۰ كارشناسان با مطالعه بر روی رابطه داخلی بین انبارداری و حمل و نقل و یكپارچه سازی آنها قادر به كاهش موجودی خود شدند كه حاصل این مطالعات مدیریت توزیع نام گرفت. در مسیر تكامل با اضافه شدن مباحث مدیریت ساخت، تداركات و سفارشها به مدیریت توزیع مفهوم لجستیك پدید آمد و وضعیت كنونی یعنی زنجیره تامین نتیجه به هم پیوستن حلقه های عملیاتی مختلف است كه در ابتدای آن عــرضه كنندگان و در انتهای آن مشتریان قرار دارند.

یك زنجیره تامین به جریان مواد، اطلاعات، وجوه و خدمات از تامین كنندگان موادخام طی كارگاهها و انبارها تا مشتریان پایانی اشاره دارد و شامل سازمانها و فرایندهایی می شود كه كالاها، اطلاعات و خدمات را ایجاد و به مصرف كنندگان تحویل می دهند. این زنجیره شامل خیلی از وظایف از قبیل خرید، جریان وجـــوه، باربری مواد، برنامه ریزی و كنترل تولید، كنترل موجودی و لجستیكی و توزیع و تحویل می گردد.

اهداف نرم افزار مدیریت زنجیره تامین مدرن كاهش عدم اطمینان و ریسك در زنجیره تامین است. با وجود آن، به طور مثبتی بر سطوح موجودی، زمان چرخه، فرایندهای تجاری و سرویس های خدماتی به مشتری اثر می گذارد. این زنجیره فرایندی پویا است كه فعالیتهای همزمان، ارزیابیهای مستمر از طرفین درگیر، فناوری های به كار رفته در آن و ساختار سازمانی را شامل می شود. این فناوری برای مشتریان امكاناتی را فراهم می آورد تا حق انتخاب فراوانی را داشته باشند و به صورت فزاینده ای به اطلاعات دسترسی پیدا كنند و هدف در آن ایجاد ارزش برای مصرف كننده است. همه این عوامل بر افزایش سودآوری و رقابتی بودن كمك می كنند.

قابل ذكر است كه تامین كنندگان ممكن است خود تامین كننده داشته باشند و نمودار به سمت چپ همچنان گسترش یابد. به علاوه در جریان مواد یك جریان اطلاعات كه دوطرفه بوده و یك جریان پول كه درجهت خلاف جریان كالاست، وجود دارد.

۱ ) زنجیره تامین بالادست:

این بخش شامل تامین كنندگان اولیه (كه خودشان می توانند مونتاژكننده و یا سازنده باشند) و تامین كنندگانشان هستندكه همه این مسیرها از مواد سرچشمه می گیرد. فعالیتهای اصلی این قسمت خرید و حمل است.

۲ ) زنجیره تامین داخلی:

این بخش شامل همه پردازشهای استفاده شده به وسیله یك سازمان در تبدیل داده های حمل شـــــده به سازمان به وسیله تامین كنندگان به خروجیهاست، از زمانی كه مواد وارد سازمان می شود تا زمانی كه محصول نهایی برای توزیع به خارج سازمان حركت می كند. فعالیتها اینجا شامل حمل مواد، مدیریت موجودی، ساخت وكنترل كیفیت است.

۳ ) زنجیره تامین پایین دست:

این بخش شامل همه فرایندهای درگیر در توزیع و تحویل محصولات به مشتریان نهایی است. خیلی زیاد مشاهده می شود كه زنجیره تامین وقتی محصــول واگذار یا مصرف می گردد، پایان می پذیرد. اینجا فعالیتها شامل بسته بندی، انبار و حمل است. این فعالیتها ممكن است با استفاده از چندین توزیع كننده انجام شود مثل كل فروشان و خرده فروشان. ایـــن قسمت می تواند به سمت راست به همین ترتیب گسترش یابد.

ذكر این نكته نیز مهم است كه جریان كالا نیز می تواند درجهت عكس اتفاق بیفتد مثل جریان كالاهای برگشتی.

لجستیك معكوس شامل فرایند كالاهای عودتی و برگشتی و نحوه برخورد مناسب با این نوع اقلام و تمام عملیات مرتبط با مصرف مجدد كالا و مواد به منظور افزایش بهره وری، سوددهی و كارآمدی بیشتر سازمان لجستیكی است. لجستیك معكوس تمام فعالیتهای زنجیره تامین كه به صورت معكوس اتفاق می افتد را شامل می شود. به طوركلی لجستیك معكوس را می توان این گونه تعریف كرد «انتقال دقیق، به موقع و درست مواد، اقلام و كالاهای قابل استفاده و غیرقابل استفاده از انتهایی ترین نقطه و آخرین مصرف كننده ازطریق زنجیره تامین به واحد مناسب و موردنظر» و به عبارت دیگر لجستیك معكوس «فرایند حركت و انتقال برای كالاها و تولیداتی است كه در زنجیره تامین دارای قابلیت بازگشت هستند».

نباید فراموش كرد كه لجستیك معكوس نیازمند اشتراك مساعی خوب و نزدیك تولید، بازاریابی، امورمالی، سیستم های اطلاعاتی و منابع انسانی برای جلوگیری از تضادها و برخوردهای ناهمگون احتمالی در زنجیره تامین است. در لجستیك معكوس بهبود مستمر از طرق مختلفی صورت می گیرد كه عبارتند از: مصرف مجدد مستقیم كه كالاها پس از تمیز شدن بدون هیچ تغییری به مشتریان بازگردانده می شوند؛ بازیافت مواد كه كاربری مواد و كالاها تغییر داده شده و به مشتریان عرضه می گردد؛ تعمیرات؛ به روز كـــردن مجدد؛ بازسازی و بهینه سازی كه می تواند شامل تمامی موارد بازیافت مواد، تعمیرات و به روز كردن مجدد باشد.

● انواع زنجیره تامین

در شركتهای تولیدی سنتی كالاها پس از تولید در انبارها و مكانهای دیگر انبار می شدند كه این زنجیره تامین را پیچیده تر می كرد. اگر شركت از یك مدل تجاری ساخت برمبنای سفارش استفاده كند، هیچ نیازی برای انباركردن محصولات ساخته شده وجود نخواهد داشت اما درعین حال نیاز برای انبار موادخام و اجزاء سازنده وجود خواهد داشت. بنابراین، واضح است كه زنجیره های تامین به ماهیت شركت وابسته است.

الف) ساخت تجمعی برای ذخیره كردن:

مدل زنجیره تامین ساخت تجمعی برای ذخیره كردن بر تقاضاهای جهت دار مشتری درزمان واقعی به منظور ذخیره كارای موجودی كالای ساخته شده تمركز دارد. این تجمع ذخیره اغلب ازطریق استفاده از یك سیستم اطلاعاتی انجام می شود كه به طوركامل یكپارچه است (SCM/ERP) . بــدین طریق كه چنین سیستمی می تواند اطلاعات تقاضاهای زمان واقعی را كه می تواند برای تعدیل و توسعه برنامه ها و بــرنامه های عملیاتی تولید استفاده شود را جمع آوری كرد و نسبت به ذخیره اقلامی اقدام كند كه موردنیاز مشتریان است. این گونه سیستم ها به صورت یكپارچه ای فعالیتهای برنامه ریزی توزیع، ساخت، برنامه ریزی تفصیلی، كنترل موجودی، هماهنگی تامین با چندین كانال توزیع، جریان اطلاعات صحیح درباره تقاضا، سرمایه گذاری، ظرفیت موجودی، برنامه ریزی تفصیلی نقل و انتقال و... را انجام می دهد.

ب ) ذخیره كردن مستمر:

ایده این مدل برپایه از نو پركردن موجودی تخلیه شده به طور مداوم به وسیله كــــــاركردن به طور نزدیكی با تامین كنندگان و یا واسطه ها استوار است. بنابراین، ارتباط محكمی بین فرایند اجرای سفارش و فرایند تولیدی موردنیاز است. این مدل كاربردی ترین مدل برای محیطهایی با الگوهای تقاضای ثابت است.

ج ) ساخت برای سفارش:

مفهوم این مدل برپایه سفارش برای مونتاژكردن بلافاصله پس از دریافت سفارش استوار است. این مدل به مدیریت مفید موجودیهای اجزاء و تحویل تداركات موردنیاز طی زنجیره تامین نیاز دارد. یك راه حل برای غلبه بر این نیاز استفاده چندمنظوره از دستگاهها برای تولید كالاست. یكی از مزیتهای اصلی این نوع مدل ادراكی است كه هر مشتری می تواند از محصول موردنیاز خود تجسم كند. به علاوه اینكه هر مشتری كالاهای خود را سریعاً دریافت می كند.

منابع و مأخذ:

۱ - الوانی، سیدمهدی و نصرا... میرشفیعی - مدیریت تولید - چاپ دهم - سال ۷۸ - نشر آستان قدس رضوی

۲ - امام، سیدمحمد رضا - جلب مشتریان با ارزش با استفاده از همزمانی زنجیره تامین - فصلنامه لجستیك - سال چهارم - شماره ۱۱ - سال ۸۱

۳ - براون، جیمی و همكاران - سیستم های مدیریت تولیــد - مهدی غضنفری و سروش صغیری - چاپ دوم - سال ۸۱ - نشر دانشگاه علم و صنعت

۴ - بیات ترك، امیر - گسترش مدل مدیریت تولید ناب... - پایان نامه دكتری دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات - سال ۸۲-۸۱

۵ - افقهی، بابك - لجستیك معكوس - فصلنامه لجستیك - سال چهارم - شماره ۱۲ - سال ۸۱

۶ - دفت، ریچارد ال - تئوری و طراحی سازمان - علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی - چاپ اول - سال ۷۷ - نشر دفتر پژوهشهای فرهنگی

۷ - سعیدی كیا، علی اكبر و همكاران - مدیریت زنجیره تامین - مجله روش - سال دهم - شماره ۶۱

۸ - ماكوئی، احمد - مقدمه ای بر بـرنامه ریزی تولید - چاپ اول - سال ۷۹ - نشر روزنه

۹ - نوری حمید و راسل رادرفورد - مباحث نوین در مدیــریت تولید و عملیات جلد ۱ و ۲ - چاپ اول - سال ۷۹ - نشر سازمان مدیریت صنعتی

۱۰ - TURBAN - INTRODUCTION TO INFORMATION TECHNOLOGY - www.wiley.com/college/turban-۲۰۰۳

۱۱ - TURBAN AND ETAL - INFORMATION TECHNOLOGY FOR MANAGEMENT - JOHNWILY - ۲۰۰۲

۱۲ - MCLEOD REYMOND AND GEORGE SCHELL - MANAGEMENT IN FORMATION SYSTEM - JOHN WILY - ۲۰۰۲

۱۳ - MILTENBURGJOHN, MANUFACTURING STRATEGY - UNITED SA - ۱۹۹۵.

علیرضا پویا: دانشجوی كارشناسی ارشد رشته مدیریت صنعتی دانشگاه تربیت مدرس

---