آیا مغز استخوان هم تنبل میشود عوارض تنبلی مغز استخوان چیست

مغزاستخوان بافت نرم و پررگی است که محل تولید سلول های خونی و پیش سازهای پلاکت, گلبول سفید و گلبول قرمز است و عواملی می توانند باعث ایجاد اختلال در کارکرد آن شوند

کتر سینا سالاری، فوق تخصص خون و سرطان بالغین، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رئیس بخش داخلی بیمارستان آیت الله طالقانی در پاسخ این پرسش می گوید: اگر مغز استخوان پیش سازهای پلاکت، پیش ساز گلبول سفید و پیش ساز گلبول قرمز را نسازد، این فرد اصطلاحا به بیماری آنمی آپلاستیک (آپلازی) مبتلا شده است.

وی ادامه می دهد: آنمی آپلاستیک، نوعی کم خونی است که در آن، مغز استخوان سلول های جدید خونی را به میزان کافی تولید نمی کند. در کم خونی معمولی، گلبول های قرمز کم تولید می شوند، اما در این بیماری علاوه بر گلبول های قرمز با کاهش پلاکت و گلبول های سفید نیز مواجه می شویم.

دلایل تنبلی مغز استخوان

عفونت های ویروسی، مواد شیمیایی همچون داروها، آفت کش ها، سموم، شیمی درمانی و رادیوتراپی بیماران مبتلا به سرطان، شایع ترین دلایل بروز تنبلی در مغز استخوان هستند.

این فوق تخصص خون و انکولوژی با تأکید بر این که شغل افراد و میزان ارتباط آنها با مواد سمی و شیمیایی در بروز این اختلال بسیار مهم و قابل توجه است، می گوید: در تقسیم انواع اختلالات مربوط به مغز استخوان، نوعی کم خونی مربوط به افرادی است که فقط با کاهش تولید پیش سازهای خونی مواجه هستند، اما روند فعالیت آنها خوب است. سلول ها شکل بد ندارند و بدخیم نیستند، اما در گروهی دیگر، روند تولید سلول ها نه تنها کم است بلکه سلول ها شکل بدفرم یا اصطلاحا دیسپلازی پیدا می کنند. این وضعیت باعث بزرگ شدن بافت یا ایجاد سلول های پیش سرطانی می شود.

دکتر سالاری خاطرنشان می کند: در گروهی دیگر، نه تنها تولید سلول ها کم می شود بلکه سلول های موجود دیگر از کارآیی لازم برخوردار نیستند و اصطلاحا به درد نمی خورند. در این صورت فرد به سندرم «میلودیسپلاستیک» مبتلا شده است که اگر این اختلال شدیدتر شود، بیمار به سرطان خون مبتلا می شود.ابتلا به این سطح از کم خونی معمولا برای افراد 60 سال به بالاست.

تنبلی مغز استخوان در بیماران مبتلا به سرطان

مبتلایان سرطان، از جمله افرادی هستند که به دلیل شیمی درمانی و رادیوتراپی در معرض ابتلا به تنبلی مغز استخوان هستند.دکتر سالاری در پاسخ این پرسش که آیا همه مبتلایان با این مشکل مواجه می شوند، می گوید: اگر رادیو تراپی در محدوده وسیعی از بدن مخصوصا در ناحیه ستون فقرات و لگن باشد، در فرآیند درمان می تواند باعث تنبلی مغز استخوان شود. البته این عارضه مقطعی است و مشکل فرد با کمک داروهای مکمل بعد از اتمام دوره درمان رفع می شود.

وی تأکید می کند: اگر رادیوتراپی روی نواحی محدودی از بدن همچون قفسه سینه، پستان، گردن یا استخوان های بزرگی همچون حنجره انجام گیرد، در این صورت رادیوتراپی اختلالی در فعالیت مغز استخوان و تنبلی آن ایجاد نمی کند.

علائم بیماری مغز استخوان

دکتر غلامرضا باهوش، فوق تخصص بیماری های خون و سرطان، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران درباره علائم ابتلای فرد به بیماری مغز استخوان به جام جم می گوید: زمانی که تولید سه رده سلولی پلاکت ها، گلبول های سفید و قرمز کاهش می یابد، فرد با حضور کبودی ها در بدن، خونریزی در برخی نقاط و دیر بندن آمدن خونریزی مواجه می شود.

وی خاطرنشان می کند: کمبود ویتامینD می تواند مغزاستخوان را دچار فیبروز کند و باعث بروز مشکل در تولید گلبول های قرمز شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا همه ویروس ها و عفونت ها می توانند باعث تنبلی مغز استخوان شوند، می گوید: ویروس ها و عفونت های خاصی هستند که می توانند مشکل ساز شوند.

مثلا ویروس سرماخوردگی یا عفونت های ناشی از ذات الریه مشکل ساز نیستند، اما عفونت ناشی از سل بر عملکرد مغز استخوان تاثیر می گذارد، ضمن آن که مصرف برخی داروها می تواند به صورت مستقیم عملکرد مغز استخوان را تضعیف کند.

تغذیه مبتلایان تنبلی مغز استخوان

تا قبل از صحبت با دکتر باهوش گمان می کردم، مشکلات مغز استخوان با تغذیه سالم قابل پیشگیری است، اما این فوق تخصص خون گفت: تغذیه در فعالیت مغزاستخوان فعالیت اساسی ندارد اما توصیه به بیماران این است که در طول درمان تغذیه مناسبی داشته باشند تا دچار سوءتغذیه و کاهش وزن نشوند، چرا که سوءتغذیه عوارض داروها را بیشتر می کند.

وی ادامه می دهد: شیمی درمانی نه تنها باعث کاهش اشتهای بیمار بلکه باعث کاهش قدرت چشایی نیز می شود. به همین دلیل در غذایی که برای این افراد تهیه می شود، طعم دهنده هایی همچون نمک و ... باید چند برابر مورد استفاده قرار گیرد تا فرد میل به خوردن غذا پیدا کند. توصیه می شود، غذای این افراد در این دوران با ترفندهای مختلف تزئین شود تا از بعد روانی فرد را برای خوردن غذا ترغیب کند.این افراد نباید غذای داغ مصرف کنند و غذایشان باید ولرم و خنک باشد. غذا با حجم کم اما به دفعات باید مصرف شود.

این متخصص خون بار دیگر تأکید می کند: کاهش اشتها باعث بی میلی این افراد به مصرف پروتئین و تمایل زیاد به مصرف مواد قندی می شود.خانواده ها باید توجه داشته باشند که با استفاده از راهکارهای مختلف مواد پروتئینی را به همراه مواد قندی دراختیار بیمار قرار بدهند. استفاده از ویتامین ها مخصوصا برای افرادی که دچار سوءتغذیه هستند و مکمل های مقوی برای افرادی که مشکل هضم غذا دارند نیز ضروری است.

نقش سن در وضعیت مغز استخوان

آنمی آپلاستیک معمولا در گروه های سنی 20 تا 30 سال و 50 تا 60 سال شایع تر است اما ابتلا به سندرم میلودیسپلاستیک (MDS) در بین افراد بالای 60 سال شایع تر است.افزایش سن، توانایی ساخت مغز استخوان را در بدن کاهش می دهد، آنچنان که یک فرد 30 ساله به میزان 70 تا 80 درصد، یک فرد 60 ساله به میزان 40 درصد و یک فرد 80 ساله به میزان 30 درصد با تراکم مغز استخوان مواجه است. تولید سلول های بد در مغز استخوان که سرانجام باعث ابتلای فرد به سرطان خون می شود، معمولا از 15ـ10 سالگی آغاز و به مرور با یک شیب آهسته زیاد می شود و ناگهان در سنین بالا بیماری نمایان می شود. به گفته متخصصان، سیگار و اختلال ژنتیک مادرزادی در ابتلای فرد به مشکلات مغز استخوان بسیار موثر است.