نگاهی به صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما در کشور

سال ها است توانمندی ها و دستاوردهای کشور در صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما مورد بی توجهی مسئولین قرار گرفته است, البته اخیراً تحولات دلگرم کننده ای در این زمینه رخ داده است که نوید دستاوردهای بزرگی برای آینده کشور را می­دهد

● توانمندی‌ها و قابلیت‌های کشور در تعمیر و نگهداری هواپیما

سال‌ها است توانمندی‌ها و دستاوردهای کشور در صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما مورد بی‌توجهی مسئولین قرار گرفته است، البته اخیراً تحولات دلگرم‌کننده‌ای در این زمینه رخ داده است که نوید دستاوردهای بزرگی برای آینده کشور را می­دهد.

بازار جهانی خدمات تعمیرات و نگهداری هواپیماهای تجاری به اندازه بازار فروش هواپیماهای تجاری، ارزشمند و گسترده می‌باشد. طبق گزارش یک تیم مشترک از شرکت‌های Back Aviation Solution/Team SAI حجم بازار خدمات تعمیرات و نگهداری هواپیما در سال ۲۰۰۳، برابر ۳۶.۱ میلیارد دلار محاسبه شده است که ۱۰.۵ میلیارد دلار مربوط به بخش تعمیرات و نگهداری موتور، ۸.۲میلیارد دلار سهم خدمات سرویس و نگهداری هواپیما در خط پرواز، ۱۰.۷ میلیارد دلار سهم تعمیرات سنگین (اورهال) و اصلاحات فنی و همچنین ۶.۷ میلیارد دلار سهم بخش تعمیرات قطعات و متعلقات شده است. طبق پیش‌بینی این شرکت ارزش بازار فوق در سال ۲۰۱۴ به ۴۹.۱ میلیارد دلار خواهد رسید. اما بررسی شرکت مشاوره‌ای Aero strategy ارزش بازار این بخش را در سال ۲۰۰۳ معادل ۳۵.۷ میلیارد دلار محاسبه کرده است و دورنمای آن را در سال ۲۰۱۳ برابر ۶۰ میلیارد دلار برآورد نموده است. این شرکت سهم بخش تعمیرات موتور را ۱۲.۴ میلیارد دلار، سهم سرویس و تعمیرات در خط پرواز را ۷.۸ میلیارد دلار و سهم تعمیرات سنگین و اصلاحات فنی را ۸ میلیارد دلار، سهم تعمیرات قطعات و متعلقات را ۷.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۳ محاسبه کرده است. طبق برآوردهای دیگر هزینه تعمیر و نگهداری یک هواپیما در دوران عمرش چندین برابر (۲تا۳ برابر) قیمت اولیه هواپیما است.

رقم­های فوق به خوبی نشان‌دهنده حجم فوق‌العاده‌ای است که شرکت‌های حمل و نقل هوایی هزینه نموده و صنایع مهندسی خدمات تعمیرات و نگهداری می‌توانند کسب نمایند. اهمیت و ارزش تعمیرات نگهداری به گونه‌ای است که از پارامترهای مهم و کلیدی در انتخاب و بهره‌برداری هواپیماها در خطوط هوایی دنیا می‌باشد. صنعت هوایی کشور در طول سال‌های دفاع مقدس تجربیات ارزنده­ای در این زمینه کسب نموده است. همچنین سرمایه­گذاری­های صنعتی گسترده­ای توسط ارگان‌های مختلف در زمینة طراحی، ساخت، مونتاژ، تعمیر و نگهداری هواپیماهای مختلف صورت پذیرفته است. در ادامه توانمندی‌ها و قابلیت‌های کشور در تعمیر و نگهداری هواپیما مورد اشاره قرار گرفته است.

● هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران

هما از سابقه­ای طولانی در تعمیر و نگهداری برخوردار است و توانسته است هواپیماهای بوئینگ ۷۲۷ و ۷۳۷ و فوکر ۱۰۰ را تعمیرات اساسی نماید. هم اکنون انجام تعمیرات سنگین هواپیماهای بدنه باریک در هما نهادینه شده است. این شرکت، در سال ۱۳۸۱ اقدام به تعمیر اساسی دو فروند هواپیمای ایرباس نمود که از هر حیث قابل توجه و موجب افتخار است. در طول این تعمیرات، سیستم­های ناوبری ACASII نیز هم­زمان روی این هواپیما نصب گردید. ترخیص هواپیما پس از اولین آزمایش پرواز نشان از کیفیت بالا در تعمیرات انجام گرفته می­باشد. این درحالی است که کل هزینة ارزی این تعمیر کمتر از ۵۰۰ هزار دلار می­باشد. دستورالعمل­های تعمیراتی این هواپیما نیز برای اولین بار، بجای خرید از کشور، توسط بخش مهندسی واحد تعمیرات اساسی هواپیمای هما نوشته و تهیه گردید که از این بابت نیز حدود یکصد­ و ­پنجاه هزار دلار صرفه­جویی ارزی نصیب شرکت و کشور گردیده است.

در این شرکت، چک­های هواپیماهای ایرباس در سطوح A ، B ، C و D انجام می‌شود. قابل ذکر است که شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران اورهال هواپیماهای بویینگ ۷۲۷ شرکت هواپیمایی آسمان را نیز انجام می‌دهد.

● شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها)

شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها)، با بیش از ۳۰ سال سابقه در فناوری پیشرفته هوانوردی و دارابودن گواهینامة ایزو ۹۰۰۲ در ایران، جزو معدود مراکز تعمیرات در جهان است که به طور همزمان تعمیرات اساسی و بازرسی‌ها و آرایش‌های فنی ۹ نوع هواپیما و ۲۰ نوع موتور انواع هواپیماهای نظامی و غیرنظامی و صنعتی را همزمان انجام می‌دهد.

این شرکت با برخورداری از کادر تخصصی مجرب، ماشین‌آلات و تکنولوژی پیشرفته، از مهم‌ترین زیرساخت‌های کشور در تعمیر و نگهداری هواپیما به شمار می‌رود.

● شرکت خدمات هوایی کشور (آسمان)

شرکت آسمان نیز دارای پتانسیل­ بالایی در این زمینه است و آشیانه بزرگی را در دست احداث دارد. این شرکت توانسته در این بخش، استانداردهای بین­المللی را به دست آورد. نمونه‌هایی از کارهای انجام گرفته در شرکت هواپیمایی آسمان به شرح زیر می‌باشد:

الف) تعمیر اساسی هواپیماهای فالکن

ب) تعمیرات اساسی هواپیمای F-۲۷ ( فرندشیپ)

پ) تعمیرات هواپیماهای F-۲۸

ت) تعمیرات اساسی هواپیمای ATR - ۴۲ و ATR - ۷۲

ث) برنامه­ریزی برای تعمیر و سرویس قطعات مختلف هواپیماها

ج) آموزش نیروها

چ) تجهیز کارگاه­های تخصصی

ح) کتابخانة فنی هواپیمایی آسمان

خ) دریافت گواهینامة JAR-۱۴۵ ، AS-۹۰۰۰ و ISO-۹۰۰۲

د) ساخت آشیانة تعمیر و نگهداری

ذ) نصب دوربین نقشه‌برداری هواپیمای فالکن

● شرکت خدمات هوایی پارس

شرکت خدمات هوایی پارس، با بهره‌گیری از متخصصین باتجربة ایرانی و خارجی و همچنین مجهز بودن به ۲۰ کارگاه تعمیراتی، ۲ آشیانه مستقل و مجهز،‌۴ انبار قطعه و ۲ مرکز کالیبرایسون پیشرفته ‌در وسعتی بالغ بر ۱۷۰۰۰ مترمربع واقع در شمال غربی فرودگاه مهرآباد، ضمن دارابودن نمایندگی انحصاری شرکت‌های معتبر جهان در کلیه سطوح، به عنوان اولین و تنها مرکز تعمیر و نگهداری هواپیماهای شرقی در ایران، در زمینه‌های زیر فعال است:

الف) تعمیر قطعات، تجهیزات، تسترها، هواپیماها وهلی‌کوپترهای شرقی

ب) راه‌اندازی، بهینه‌سازی وتعمیر موتورهای هوابرد شرقی

ج) تهیه وتعمیر تجهیزات، قطعات یدکی و یونیت‌های مورد نیاز طراحی

د) اجرای آموزش‌های تخصصی و تایپ در زمینة تعمیر ونگهداری هواپیماها و هلی‌کوپترهای شرقی

نظر به رویکرد کشور در ساخت هواپیما، و از آنجا که هواپیمای ایران ۱۴۰ (آنتونوف ۱۴۰) در ایران به ساخت و بهره‌برداری رسیده است، همکاری میان شرکت هسا و خدمات هوایی پارس از اهمیت خاصی برخوردار است.

● شرکت هسا

جهت انجام چک­ها و تعمیرات احتمالی مربوط به هواپیمای ایران ۱۴۰، شرکت هسا آشیانه­ای را ساخته است و چک­های مربوط به این هواپیما در داخل این آشیانه انجام می­شود.

● فرصت‌های پیش‌روی صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما

الف- بخش عمده‌ای از ناوگان حمل و نقل هوایی کشور در اختیار دولت است و اغلب مراکز مربوط به حمل و نقل هوایی اعم از سیاست‌گذار، قانون‌گذار (مقررات) و بخش بازرگانی (شرکت­های هوایی)، بخش تعمیرات، منابع مالی و غیره همه و همه دولتی است و بسیاری از آنها نیز از یک بخش از دولت اداره می‌شوند که این یک فرصت استثنایی و ویژه است.

ب- ناوگان ما تقریباً قدیمی است و عمدتاً ملکی است و سن و سال آنها به هم نزدیک است و می‌توان برای جایگزینی آنها تصمیم واحدی گرفت. این یک فرصت عالی است.

ج- موضوع دیگر این است که حمل و نقل هوایی ما جواب­گوی تقاضای بازار نیست و برای توسعه تحت فشار است و هنوز دوران رشد خود را طی نکرده است و در صورت مهیا بودن شرایط و امکانات، بیشترین رشد جهانی حمل و نقل هوایی در ایران خواهد بود و برای این کار می‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم. در مجموع ناوگان هوایی مورد نیاز کشور، خود بازار بزرگی را تشکیل می‌دهد.

د- دیگر اینکه هنوز در کشورهای همسایه، امکانات تعمیر و نگهداری کلیه هواپیماهای موجود منطقه راه‌اندازی نشده است و ظرفیت‌های خاص وجود دارد. این نیز فرصتی خوب تلقی می‌شود.

● نقاط قوت صنعت تعمیر و نگهداری هواپیما

الف- از نقاط قوت کشور ما دارا بودن سابقه طولانی در بخش هوایی، اعم از صنعت تعمیر و نگهداری، ساخت، بازرگانی و یا حتی آموزش فنی حرفه‌ای و آکادمیک در بخش هوایی است. به همین دلیل انبوهی از نیروی کار متخصص و با تجربه در این بخش در کشور وجود دارد. علاوه بر این، ظرفیت مؤسسات آموزشی اعم از دانشگاه ­ ها و مراکز آموزش موجود در صنایع برای آموزش و وارد کردن نیروی کار مورد نیاز بسیار بالاست. این موضوع یکی از نقاط قوت ماست که در بسیاری از کشورهای همسایه ما بی‌نظیر است. این امکان به راحتی وجود دارد که نیروهای جوان به سرعت گواهینامه‌های خاص تعمیراتی در هر زمینه‌ای را کسب نمایند.

ب- از دیگر نقاط قوت در کشور ما، ارزان بودن نیروی کار متبحر و متخصص است که دارای رتبه‌بندی معتبر بین‌المللی است. دستمزد در ایران نسبت به بسیاری از کشورهای هم‌رده و کلیه کشورهای اروپایی پایین‌تر است.

ج- از نظر کیفیت کار نیز، سطح کیفی کار هوایی در ایران با کشورهای پیشرفته اروپایی قابل مقایسه است و کم‌فروشی‌هایی که در برخی از کشورها دیده می‌شود در کیفیت کار هوایی ایرانی‌ها دیده نمی‌شود. این امر دلایل مختلفی دارد که عواملی چون نیروی کار مسؤولیت‌پذیر و تابع مقررات و ... از آن جمله هستند.

د- ایجاد تأسیسات هوایی در ایران به سهولت و با هزینه‌های پایین قابل انجام است.

ه- علاوه بر شرایط مطلوب فوق، ما امکانات خوبی نیز به صورت دایر و فعال در ایران داریم. مثل امکانات تعمیرات هواپیماهای قدیمی بوئینگ ۷۲۷ ، ۷۳۷ و ۷۰۷ و ایرباس A۳۰۰ ، امکانات تعمیرات فالکن و برخی هواپیماهای دیگر که فعالیتشان دارای تأیید بین‌المللی است و علاوه بر اینها توانایی‌هایی در زمینة تعمیرات موتور و بدنه برخی دیگر از هواپیماها و همچنین تأسیسات تخصصی مربوط که دارای استانداردهای هوایی هستند، نیز موجود است.

● همکاری وزارت دفاع و وزارت راه و ترابری

در سال ۱۳۸۱ علاوه بر آنکه کشور به بعضی موفقیت­ها در صنعت تعمیر و نگهداری نائل آمد، رویکردهای وزارتخانه‌های دفاع و راه و ترابری که در واقع بازیگران اصلی این صنعت بودند، به هم نزدیک شد. از جمله موفقیت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد.

▪ شرکت هواپیمایی آسمان موفق به دریافت گواهینامة JAR-۱۴۵ شد.

▪ هما توانست برای اولین بار اورهال ایرباس ۳۰۰ را با موفقیت (و با صرف هزینه­ای به مراتب پایین­تر از آنچه که به خارجی­ها می­دادیم) انجام دهد.

▪ وزیر راه و ترابری، خروج هواپیما از کشور برای اورهال (در مواردی که توانایی آن در کشور موجود است) را ممنوع کرد و به دستور او در بهمن­ماه گذشته کمیته­ای با حضور نمایندگان هما، هواپیمایی کشوری و وزارت دفاع در هواپیمایی کشوری تشکیل شد که هدف آن ایجاد مرکز تعمیر و نگهداری هواپیما در داخل کشور بود. این کمیته در بدو کار پیگیر شد تا اورهال هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ هما در داخل کشور انجام شود.

▪ صها در مذاکراتش با یک شرکت فرانسوی، از تأسیس شرکتی خصوصی خبر داد که بصورت غیردولتی اداره می­شود و می­تواند از امکانات صها بهره جوید. این شرکت، آمادگی خود را برای انجام اورهال هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ هما در آشیانه «فجر» اعلام کرد.

● قرارداد فارسکو و سوژرما و تشکیل شرکت فجرآشیان (موفقیت بزرگ)

بیان تجارب فوق نشان می­دهد که موفقیت در هر عرصه­ای، از جمله صنعت تعمیر و نگهداری، نیازمند نگاه ملی به ظرفیت­های ملی است؛ این تجربه­ای است که با قربانی شدن چندین و چند فرصت به آن دست یافته­ایم. امید است با استفاده از یکی از بزرگترین آشیانه­های تعمیرات انواع هواپیمای پهن­پیکر در فرودگاه بین­المللی مهرآباد، در آینده­ای نه­چندان دور، شاهد شکوفایی صنعت تعمیرات هواپیماهای تجاری ( Civil ) در کشورمان باشیم.

در این مرکز، با تأسیس «شرکت مهندسی تعمیر و تعمیرات اساسی هواپیمایی فجر­آشیان» (فارسکو) و مشارکت شرکت فرانسوی «سوژرما» ( SOGERMA )، همکاری­های جدیدی در زمینة تعمیرات اساسی انواع هواپیماهای تجاری داخلی و کشورهای منطقه صورت پذیرفته است. اقدامات و توافقات نهایی، در بیست و یکم خردادماه سال جاری، منجر به انعقاد قرارداد بین رؤسای هیأت مدیره دو شرکت فارسکو و سوژرما گردید.

قابل ذکر است که قبلاً شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) به منظور اورهال هواپیماهای پهن‌پیکر، به‌ویژه بوئینگ ۷۴۷، ساخت آشیانه‌ای را در شمال فرودگاه مهرآباد تهران آغاز نموده بود. طرح اولیه این آشیانه مربوط به سال‌های قبل از انقلاب اسلامی می‌باشد که طراحی آن توسط شرکت لاکهید انجام گرفته بود. بعد از انقلاب از سال ۱۳۶۳، ساخت این آشیانه با نام فجر، با تغییراتی به‌کمک متخصصان داخلی و با همت صنایع هواپیمایی ایران (صها) آغاز شد. در حال حاضر این آشیانه به لحاظ وسعت، ششمین یا هفتمین آشیانه بزرگ دنیاست که دارای یکصد‌وشصت‌متر دهنه بدون ستون می‌باشد و همزمان می‌تواند چهار هواپیمای پهن‌پیکر بوئینگ ۷۴۷ و دو هواپیمای باریک‌پیکر را در خود جای دهد. این آشیانه در قالب یک توافق، به‌صورت استیجاری در اختیار شرکت فجرآشیان قرار گرفت. در قالب همین توافق شرکت‌ فجر‌آشیان می‌تواند از تمامی کارگاه‌های پشتیبانی فنی صها استفاده نماید.

▪ هم‌اکنون سهامداران شرکت فجرآشیان عبارتند از :

- شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) ۳۱ درصد

- شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) ۲۵ درصد

- شرکت هواپیمایی ماهان ۲۰ درصد

- شرکت فرانسوی SOGERMA ۲۴ درصد

بدین‌ترتیب شرکت فجرآشیان در حال حاضر با ساختاری نو و با همکاری دو خط مهم هوایی کشور یعنی هما و ماهان که بیشترین هواپیماهای پهن‌پیکر بوئینگ ۷۴۷ و ایرباس را در اختیار دارند وظیفه خویش را آغاز کرده است و تاکنون به موفقیت‌های چشم‌گیری نیز دست یافته است. امید می‌رود با توجه به مزیت‌های رقابتی که کشور ما دارد، پس از تجهیز کامل این آشیانه بزرگ، علاوه بر رفع نیاز داخلی، راه برای ورود به بازار منطقه و جهان برای این شرکت داخلی فراهم گردد.

تجربه شرکت فجرآشیان، یک اقدام خوب و مثبت است، علیرغم اینکه بسیار دیر به ثمر نشست ولی دستاوردهای بسیار خوبی در این مدت کوتاه حاصل نموده است. گسترش خدمات این شرکت و بهره‌برداری بیشتر شرکت‌های ایرانی از توان و ظرفیت آن و همچنین فراهم‌سازی بستر قانونی برای ایجاد شرکت‌های مشابه دیگر در زمینه تعمیرات و نگهداری موتور، متعلقات هواپیما و دیگر انواع هواپیماها، می‌تواند بهره‌برداری مناسبی از ظرفیت‌های کشور باشد.

● جایگاه تعمیر و نگهداری در خرید هوشمندانه هواپیما

تعمیر و نگهداری هواپیما از نظر تکنولوژیکی، شامل سه سطح تعمیرات سبک، تعمیرات نیمه سبک و تعمیرات سنگین یا اورهال می­باشد. با توجه به اینکه اورهال هواپیما شامل باز کردن و تست قطعات و سرهم کردن مجدد آنها است، می­توان نتیجه گرفت که اورهال و مونتاژ در ارتباط با هم هستند و از تجربیات هر بخش می توان برای بخش دیگر نیز استفاده نمود. بنابراین هر کشوری که توانایی اورهال هواپیما را داشته باشد توانایی مونتاژ آن را نیز دارد.

هزینه تعمیر و نگهداری هواپیما در طول عمر هواپیما ۲ تا ۳ برابر قیمت هواپیما است. بنابراین توانایی شرکتهای هواپیمایی و کشورها در کاهش این هزینه­ها نقش بارزی در سودآوری صنعت حمل و نقل هوایی خواهد داشت. برخورداری از توانایی تعمیر و نگهداری به عنوان سطحی از تکنولوژی، مقدمه­ای برای کسب سطوح بالاتر مانند طراحی و ساخت هواپیما است. اگر کشوری صاحب توان تعمیر و نگهداری باشد، می­تواند در عرصة ساخت هواپیما هم وارد شود و به موفقیت­هایی نائل شود.

● جمع بندی

هرچند کشور ما در زمینه صنعت تعمیر و نگهداری هوایی فرصت­های متعددی را از دست داده است، اما امروز باید نگاه خود را نسبت به این صنعت و وضعیت آن عوض کنیم و با حمایت همه­جانبه از این اقدام، به دنبال شکار فرصت­های جدید باشیم. اکنون شرکت GAMCO در امارات، امکانات و توانایی­های موجود در کشور پاکستان، موفقیـت ترکیه در پیوستن به سازمان اروپایی JAA و قابلیت­های تعمیر و نگهداری موجود در این کشور، همگی به عنوان تهدید و رقیب جدی برای این مجموعه محسوب می­شوند و اگر نتوانیم با قدرت در این عرصه حضور پیدا کنیم، دیگران گوی سبقت را چون گذشته از ما خواهند ربود.

در کشور ما شرکت‌هایی نظیر هما و صها (صنایع هواپیمایی ایران) و آسمان چه در زمان جنگ تحمیلی و چه بعد از آن صاحب تجربیات و موفقیت‌هایی در زمینه تعمیر و نگهداری شده­اند. همانطور که در بالا نیز اشاره شد، تاکنون در کشور، هواپیماهای مختلفی تعمیرات اساسی شده‌اند.

تا زمانی­که بخش صنعت هوایی در تصمیم­گیری­های خود در ارتباط با ساخت، مونتاژ تعمیر و غیره تنها با معیارهای خود تصمیم گیری کند و سیستمی جهت انطباق این معیارها با سایر معیارهای ملی وجود نداشته باشد، باز هم شاهد از دست رفتن فرصت‌ها خواهیم بود. به عبارت دیگر جدا بودن ساختار مدیریت حمل و نقل هوایی از مدیریت صنعت هوایی و عدم وجود متولی واحد در بخش هوایی، موجب هدر دادن سرمایه­های کشور و از دست دادن فرصت­های فراوانی خواهد شد.