اگر خانه شما مشرف دارد

دکتر روح افزا می گوید برخی آپارتمان سازی ها, الگوبرداری نادرستی از آپارتمان سازی غربی است

چند وقت پیش، یکی از همکاران، خیلی ناراحت و عصبی به جلسه تحریریه آمد و وقتی دلیل ناراحتی‌اش را جویا شدیم، گفت که خانه‌شان جنوبی است و یک خانه شمالی که پشت حیاط‌شان قرار گرفته، طوری طراحی شده که کاملا به منزل آنها اشراف دارد و این، هر چند وقت یک‌بار، اسباب مزاحمت آنها می‌شود....

این مشکل، مشکل نسبتا رایجی است که در اثر شیوه ساخت‌وساز منازل و انبوه‌سازی‌های فراوان در شهرهای بزرگی مثل تهران بیشتر به چشم می‌خورد. در «خانه سالم» این هفته می‌خواهیم زوایای پیدا و پنهان یک ساخت‏وساز اصولی را بررسی کنیم. در کنار گفتگوی‌مان با دکتر فرهاد روح‌افزا، مدیر گروه معماری دانشگاه آزاد تهران، می‌توانید دیدگاه‌های مهندس محمدرضا اردلانی، عضو شورای سیاست‌گذاری جامعه ایمن شهر تهران و دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک و عضو هیات علمی داتشگاه علوم پزشکی تهران و دکتر جمشید نورشرق، حقوقدان و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد را هم بخوانید.

▪ آقای دکتر روح‌افزا! چه تفاوتی بین خانه‌های امروز و دیروز باعث شده که این روزها بیشتر شاهد مشاجره بین همسایه‌ها باشیم؟

ـ خب، خانه‌های قدیمی کوتاه‌مرتبه بودند و وجود حیاط در آنها باعث می‌شد به یکدیگر اشراف نداشته باشند. در آن خانه‌ها معمولا ۶۰درصد به زیرساخت اختصاص داشت و ۴۰درصد به حیاط و تازه این حیاط هم پر بود از پوشش گیاهی که پاکیزگی محیط‌زیست را در پی داشت. اما خانه‌های این دوره و زمانه، چی؟ بیشتر ساختمان‌های بلند بدون ضابطه بالا رفته‌اند و پارکینگ‌ها هم جای آن پوشش‌های گیاهی را گرفته‌اند. اینها دلایلی است که سبب مشرف بودن ساختمان‌ها به یکدیگر و ناراحتی ساکنان می‌شود.

▪ و قانونی برای جلوگیری از این ساخت‌وسازهای غیراصولی وجود ندارد؟

ـ چرا! ما برای ساختمان‌سازی قانون داریم. طرح‌های جامع داریم و باید اصول فرهنگی را در بلندمرتبه‌سازی‌هایمان رعایت کنیم اما متأسفانه نمی‌توانیم یا نمی‌خواهیم که رعایت کنیم! مثلاً وقتی شهرداری به خانه‌هایی در کوچه‌هایی با عرض کم، اجازه بلندمرتبه‌سازی و حتی احداث برج می‌دهد، خب، معلوم است که ساکنان طبقات بالایی این ساختمان‌ها به تمام خانه‌های کوتاه منطقه اشراف خواهند داشت.

▪ چرا جلوی این ساخت‌وسازها را نمی‌گیرند؟

ـ به خاطر اینکه در شهری مثل تهران، مشکل کمبود مسکن وجود دارد و شهرداری‌ها مجبورند اجازه بلندمرتبه‌سازی بدهند. اما ساخت‌وساز این ساختمان‌های بلندی که اصول فرهنگی هنگام ساخت آنها رعایت نمی‌شود اصلاً به درد جامعه ما نمی‌خورد و با فرهنگ مردم ما سازگار نیست. برج‌ها، مردم یک جامعه را محدود می‌کنند و حق برخی از فعالیت‌ها مثل نشستن در حیاط و لذت بردن از هوای شب‏های تابستان را از مردم محله‌ها می‌گیرند و پذیرفتن این محدودیت‌ها زمان می‌برد.

▪ پس تکلیف امنیت روانی شهروندان چه می‏شود؟

ـ به‌نظر می‌رسد مشاوران ساخت‌وساز و مسوولان شهرسازی اهمیت چندانی به این موضوع نمی‌دهند و برای آنها بحث اقتصادی مهم‌تر از امنیت روانی است. البته منظور من این نیست که مشکلات اقتصادی و کمبود مسکن اهمیتی ندارند؛ ولی می‌خواهم بگویم ما می‌توانیم با مطالعه دقیق شیوه‌های ساخت‌وساز مدرن و سنتی، ساختمان‌هایی متناسب با فرهنگ خودمان طراحی و احداث کنیم و از این طریق هم مشکلات اقتصادی را برطرف کنیم، هم بحران مسکن را رفع کنیم و دیگر از ساختمان‌سازی‌های غربی الگوبرداری نکنیم.

▪ یعنی الگوی این آپارتمان‌هایی که ما در آنها زندگی می‌کنیم، غربی است؟

ـ بله. غربی‌ها به بهترین شکل از ما الگوبرداری می‌کنند و ما به بدترین و کورکورانه‌ترین شکل از آنها! شاید باورتان نشود اگر بگویم که ابتدا این مردمان غرب بودند که از معماری ساختمان‌های ما الگوبرداری کردند و با شناخت فرهنگ مردم خودشان و با توجه به نیاز انبوه‌سازی، آنها را با تغییراتی علمی و کارشده تبدیل به آپارتمان‌های ۴۵ تا ۷۵ متری کردند و این طراحی و معماری سنتی شرقی با تغییراتی دوباره به ایران برگشت و ما دیگر در این رفت و برگشت، معماری بومی خودمان را در نظر نگرفتیم و آن را با فرهنگ‏مان تطبیق ندادیم و نتیجه‌اش این شد که می‌بینید.

▪ چرا ما نتوانستیم این تغییر الگو را بپذیریم؟

ـ چون ما مردم درون‌گرایی هستیم و به همین دلیل، خانه‌های قدیمی‌مان شامل بخش‌های درونی، بیرونی و اندرونی بود. اما غربی‌ها بیشتر برون‌گرا هستند. ما به دلیل مشکلات اقتصادی مجبور شدیم بدون رعایت اصول شخصیتی مردم‌مان، آپارتمان‌سازی کنیم و خانم خانه را مجبور کنیم جلوی مهمان‌ها پخت‌وپز کند و فرزندمان هم وقتی مهمان می‌آید دیگر جایی برای خوابیدن و درس خواندن نداشته باشد! نتیجه، این می‌شود که کم‌کم بیشتر مردم، پرخاشگر می‌شوند و دیگر حوصله خودشان را هم ندارند، چه برسد به مهمان. به گمان من، در تحلیل این پرخاشگری‌ها و عصبانیت‌های امروزی نباید از تأثیر مستقیم فضای خانه روی شخصیت افراد غافل شد.

ندا احمدلو