نقش پارك های علمی و فناوری در توسعه اقتصادی

پارك های علمی و فناوری به تنهایی نمی توانند سرمایه گذاری خارجی را جذب نمایند, مگر اینكه ضروریات امر توسط یك كشور, منطقه و یا شهر مهیا گردد پارك های علمی و فناوری می توانند به عنوان یك عامل كلیدی برای موفقیت در اقتصادهای نوظهور به حساب آیند

برای اینكه بتوانیم نقش پارك‌های علمی و فناوری (STPs)۱ را در توسعه اقتصادی مورد بررسی قرار دهیم. باید در درجه اول بر روی مفهوم و تعریف پارك‌های علمی متمركز شویم. براساس تعریف ارائه شده توسط انجمن بین‌المللی پارك‌های علمی.۲

یك پارك علمی سازمانی است كه بوسیله متخصصین حرفه‌ای اداره می‌شود و هدف اصلی این سازمان افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقاء فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شركت‌ها و مؤسساتی است كه متكی بر علم و دانش در محیط پارك فعالیت می‌كنند. برای دستیابی به این هدف یك پارك علمی با ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاهها، مراكز تحقیق و توسعه، شركت‌های خصوصی و بازار، ایجاد و رشد شركت‌های متكی بر نوآوری را از طریق مراكز رشد۳ و فرآیندهای زایشی۴ تسهیل می‌نماید. پارك‌های علمی همچنین خدماتی با ارزش افزوده بالا و فضاهای كاری و تأسیسات مناسب و كیفی به مؤسسات مستقر در پارك ارائه می‌نمایند.

این تعریف كه در حال حاضر به صورت گسترده مورد قبول و استفاده قرار گرفته است تمامی انواع مختلف این پارك‌های فناوری، پارك‌های تحقیقاتی، قطب‌های فناوری (تكنوپلها) و مناطق فناوری را شامل می‌شود. اگر چه ممكن است هر یك از موارد فوق دارای تفاوت‌هایی باشند، اما این تفاوت‌ها به حدی نیست كه نیاز به ارائه تعاریف مختلف داشته باشد، بلكه هر یك از این موارد زیر مجموعه‌هایی از یك مفهوم هستند. بنابراین می‌توانیم به جای عبارت "پارك علمی" در تعریف فوق هر عبارت دیگر كه این مفهوم را برساند جایگزین نماییم.

از تعریف "پارك علمی" می‌توان یك نتیجه اولیه و مهم برداشت نمود و آن اینكه:

پارك‌های علمی و فناوری ابزاری برای تولید ثروت می‌باشند و هدف اجتماعی دارند. در طول حدوداً ۳۰ سال گذشته پارك‌های علمی و فناوری در تمامی نقاط دنیا گسترش یافته‌اند و مدل‌های مختلفی از آنها ایجاد شده است. احتمالاً به خاطر نام انتخاب شده (پارك‌های علمی و یا پارك‌های فناوری) سردرگمی و اختلافاتی در مورد طبیعت و ماهیت این پارك‌ها در دنیا وجود داشته است. پارك‌های علمی و فناوری نه تنها در ارتباط با فناوری‌های نوین فعالیت می‌كنند، بلكه فعالیت آنها در ارتباط با ارائه خدمات پیشرفته، فرآیندهای تحقیق و توسعه، ایجاد شركت‌های جدید، انتقال فناوری و بازاریابی نیز بوده است. اما بیش از هر چیز پارك‌های علمی و فناوری در ارتباط با نوآوری فعالیت می‌كنند: یعنی فعالیت‌های مرتبط با فرآیندها، روش‌ها و رفتارهای كارآفرینانه كه هدف از آنها ایجاد ارزش افزوده برای تمامی عناصر مختلف در شركت‌ها است. این ارزش افزوده شامل تولید و فعالیت‌های تولیدی و مدیریت و بازاریابی در شركت‌ها می‌شود. در اقتصاد امروز كه ابعاد جهانی پیدا كرده است. شركت‌ها فقط از طریق نوآوری قادر خواهند بود از پیشرفت و جایگاه خود در بازار جهانی اطمینان حاصل نموده و به اندازه كافی قوی شوند تا بتوانند زنده بمانند.

همچنانكه نوآوری برای یك شركت حیاتی است. نوآوری از دیدگاه منطقه‌ای و ملی نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. مسؤولین سیاسی، اجتماعی و اقتصادی باید با ایجاد و مهیا نمودن شرایط، ساختارها و برنامه‌های مناسب باعث تشویق كارآفرینان و شركت‌ها به نوآوری شوند. تا نه تنها امروز و یا فردا بلكه برای همیشه نوآور بمانند. این اصل معروف فلسفی هراكلیتوس كه: "همه چیز تغییر می‌كند و هیچ چیز پایدار نیست"، منعكس كننده طبیعت دیالكتیك نوآوری است.

كشورها از طریق ایجاد محیط مناسب برای نوآوری در سطح ملی و منطقه‌ای، به شركت‌ها و صنایع اجازه می‌دهند كه قوی‌تر شوند و در نتیجه سود بیشتری بدست آورده و اشتغال بیشتری ایجاد نمایند. از این طریق مهمترین هدف در سیاست‌های اقتصادی و صنعتی كه هماناً افزایش رفاه اجتماعی و ارتقای سطح زندگی شهروندان است قابل دستیابی است. به دیگر سخن: ساختن زندگی بهتر و برقراری عدالت اجتماعی.

برای بررسی نقش پارك‌های علمی و فناوری در توسعه اقتصادی در دنیای امروز، ما نه تنها باید بر روی یك تعریف مشترك از پارك علمی توافق كنیم، بلكه می‌بایست تصویر و فهم گسترده‌ای از شرایطی كه پارك‌ها در آن فعالیت می‌كنند نیز داشته باشیم. آن طور كه گاهی تصور می‌شود، ما شاهد "پایان تاریخ" نیستیم بلكه شاهد "شتاب خارق‌العاده تاریخ" هستیم. این عصر جدید نام‌های زیادی به خود گرفته است. از قبیل "عصر اطلاعات". "جامعه اطلاعات"."اقتصاد دانش" و غیره. پارك‌های علمی و فناوری باید با دقت در مورد نقش خود در این عصر و تغییراتی كه باید در خود ایجاد كنند بیاندیشند و دریابند كه چگونه خود را در این نقش جدید مهندسی مجدد نمایند. در مقاله‌ای كه درهیجدهمین كنفرانس جهانی IASP ۱ در مورد پارك‌های علمی و فناوری ارائه نمودم سناریوی جدیدی را در مورد پارك‌های علمی و فناوری به تصویر كشیدم.

"امروز ما شاهد شتاب شگفت‌آوری از فرآیندهای تاریخی و تغییرات فرهنگی ـ اجتماعی هستیم. این شتاب حیرت‌انگیز براساس انقلاب فناوری اطلاعات پایه‌گذاری شده است. بنابراین مناسب است ارتباط پارك‌های علمی و فناوری را با شرایط جدید (سناریوی جدید) مورد كنكاش قرار دهیم. این شرایط جدید شرایطی است كه:

۱- جنبه جهانی دارد و به‌طور همزمان با حركت‌های زیاد ضد جهانی شدن روبرو است (تناقض اینجاست كه بیشتر حركت‌های ضد جهانی شدن نیز خود ماهیت جهانی پیدا كرده است).

۲- یك "فضای رایانه‌ای"۱ ایجاد نموده كه چون واقعیت جغرافیایی ندارد ما آن را مجازی می‌نامیم. اما در حقیقت كاملاً واقعی است به‌طوری كه نه تنها اجازه تبادل اطلاعات را می‌دهد بلكه قادر به اقدامات عملی نیز هست.

۳- سؤالات و تردیدهای بسیاری در مورد نقش و مشروعیت كشورها و دولت‌ها بوجود آورده است.

۴- وابستگی زیادی به علم و فناوری و در نتیجه دانش دارد.

۵- بیش از گذشته نیازمند اشخاص تحصیل كرده با مهارت‌های قوی و مشخص است كه بتوانند با بهره‌وری بالا عمل نمایند.

۶- به نحو چشمگیری چهره‌كار و كارگر و شركت‌ها را تغییر داده است.

۷- موقعیت شبكه‌ها و فعالان در آنها را به صورت بنیادی ارتقاء داده است.

۸- موجودات جدیدی به نام "جهان سیاستمداران" را متولد نموده كه مشابه قنطورسهای۲ جدید، نیمی واقعی و نیمی مجازی هستند. این موجودات به زبان‌های متعدد سخن می‌گویند و در فرودگاهها و صفحات اینترنتی زندگی می‌كنند.

به عبارت دیگر، مجموعه‌ای از قوانین و شرایط جدید، كلاف پیچیده‌ای از تناقضات حیرت‌انگیز و تورها و سایه‌ها را در جهان و جوامع بوجود آورده است كه بسیاری این شرایط را تهدید كننده و عده‌ای آن را غیرقابل پیش‌بینی و اما در عین حال جذاب و فریبنده اما نه ضرورتاً عادلانه می‌یابند".

بنابراین، نقش پارك‌های علمی و تحقیقاتی در این شرایط جدید چیست؟

---