اتحادی علیه شوروی

در خلال جنگ جهانی دوم گرچه شوروی به رهبری استالین در کنار امریکا و متحدانش قرار داشت، اما از نظر امریکا، کمونیسم به عنوان اصلی ترین خطر تهدیدکننده موجودیت سرمایه داری تلقی …

در خلال جنگ جهانی دوم گرچه شوروی به رهبری استالین در کنار امریکا و متحدانش قرار داشت، اما از نظر امریکا، کمونیسم به عنوان اصلی ترین خطر تهدیدکننده موجودیت سرمایه داری تلقی می شد. به ویژه موج نفوذ این اندیشه در میان کشورهای جهان سوم و تحت سلطه امریکا نگران کننده بود. در این دوران که جنگ سرد نام گرفته مهار شوروی و موج کمونیسم به عنوان اصلی ترین محور سیاست خارجی امریکا و متحدانش تعیین می شود. برای مهار این موج امریکا دست به ایجاد یک کمربند نظامی سیاسی پیرامون شوروی و اقمار آن زد تا بتواند در شرایط لازم در مقابل آن بایستد. پیمان ناتو میان امریکا و اروپا یکی از این ترفند ها بود. با این پیمان اروپای غربی، ترکیه و یونان متحدان امریکا به شمار می رفتند و از طریق تسلط بر دریای مدیترانه می توانستند در برابر شوروی چون سدی عمل و آن را محدود و محبوس کنند.

بخش دیگر این کمربند در مرزهای شوروی با ایران بود. همزمان امریکا و انگلیس پیمان دیگری با کشورهای ایران، ترکیه، عراق و پاکستان امضا کردند. مطابق این پیمان حمله به هر یک از اعضای پیمان حمله به کشور دیگر هم پیمان تلقی شده و اعضای پیمان می توانستند نیروهای نظامی خود را در دفاع از کشور مورد تهاجم به کار گیرند. این پیمان در سال ۱۳۳۴ منعقد شد که به پیمان بغداد معروف شد. بعدها عراق از این پیمان خارج و نام آن پیمان سنتو شد. مقر سنتو در آنکارا بود. این پیمان در حقیقت به نوعی در راستای همان پیمان ناتو به شمار می رفت. سنتو در سه حوزه نظامی، سیاسی و اقتصادی سیاستگذاری و سازماندهی می شد. رئیس و پرسنل بخش نظامی آن توسط ستاد ارتش پیشنهاد و با تصویب شاه عملی می شد. کادر بخش سیاسی و اقتصادی آن توسط وزارت خارجه پیشنهاد می شد و با تصویب شاه قطعیت می یافت.

پس از کودتای سال ۱۳۳۲ ایران کاملاً تحت نفوذ سیاست های امریکا قرار گرفت و طبعاً در جنگ سرد نیز در مقابل شوروی بود. لذا در مهرماه سال ۱۳۳۴ که پیمان بغداد شکل گرفت علاء نخست وزیر وقت ایران ضمن اعلام پیوستن ایران به این پیمان، شرکت خود را در کنفرانس بغداد که در تاریخ ۲۱ نوامبر ۱۹۵۵ تشکیل می شد، اعلام کرد.

فداییان اسلام از ابتدا با پیوستن ایران به این پیمان مخالف بودند. آنها جلسه یی در منزل پدر همسر نواب تشکیل دادند و تیمور بختیار فرماندار وقت نظامی تهران را نیز دعوت کردند در جلسه حضور یابد. در این نشست نواب مخالفت خود را با ورود ایران به این پیمان اعلام و پیشنهاد کرد به جای آن کشورهای مسلمان منطقه پیمانی مستقل از غرب با یکدیگر امضا کنند. وی از بختیار خواست نظر آنها را به شاه منعکس کند. اما این هشدارها مانع از پیگیری سیاست اعلام شده حاکمیت نشد. لذا فداییان تصمیم گرفتند با ترور علاء نخست وزیر عملاً مانع انعقاد این پیمان شوند. بر این اساس مظفر ذوالقدر در مسجد شاه دست به ترور علاء زد که عملی نشد و به دستگیری وی و پس از چندی سایر اعضای فداییان اسلام منجر شد.

عضویت ایران در پیمان بغداد سبب شد شوروی به شدت حملات تبلیغاتی خود علیه ایران را افزایش دهد. پراودا ارگان رسمی حزب کمونیست شوروی با لحن تهدید آمیزی در این زمینه نوشت؛ ایران طبق دو قرارداد ۱۹۲۱ و ۱۹۳۷ حق ندارد به هیچ پیمانی که طبیعت ضدشوروی دارد ملحق شود. این تبلیغات سوء دوجانبه تا مدتی ادامه یافت ولی بعدها طرفین کوشیدند روابط دوجانبه یی برقرار کنند.

در سال ۱۹۵۸ در عراق توسط ژنرال عبدالکریم قاسم کودتا شد. رژیم جدید اعلام کرد عراق از این پیمان خارج می شود. از این پس پیمان بغداد به سنتو تغییر نام یافت.

پیمان سنتو