مفهوم شفا در آئین یهود

«متبارک هستی, تو ای خدای شفادهنده بیماران » این یکی از دعاهایی است که یهودیان در نمازهای سه گانه خود در روز بر زبان جاری می کنند اعتقاد یهودیت به شفای بیماری ها به وسیله خدا به کرات در «تورات», «عهدعتیق» و «تلمود» ذکر شده است, ضمن آنکه لزوم مراجعه به پزشک و توجه به سلامت جسم نیز مورد تاکید همین منابع قرار دارد

«متبارک هستی، تو ای خدای شفادهنده بیماران...» این یکی از دعاهایی است که یهودیان در نمازهای سه‌گانه خود در روز بر زبان جاری می‌کنند. اعتقاد یهودیت به شفای بیماری‌ها به‌وسیله خدا به‌کرات در «تورات»، «عهدعتیق» و «تلمود» ذکر شده‌است، ضمن آنکه لزوم مراجعه به پزشک و توجه به سلامت جسم نیز مورد تاکید همین منابع قرار دارد...

با استناد به آیه‌ای از تورات که می‌گوید: «از جان خود مواظبت کنید» ملاحظه می‌شود که خداوند، همانقدر که انسان را برای رستگاری دو جهان به مراقبت از امور روحانی توصیه می‌کند، بر مراقبت جسمانی نیز تاکید دارد. در تلمود هم از زبان دانشمندان و متفکران یهود، پندهای بسیاری در زمینه رعایت بهداشت و مراقبت از جسم به چشم می‌خورد مانند: «پاکی بدن باعث طهارت روح می‌شود» زیرا یک روح سالم در جسمی تندرست می‌تواند احکام اله و اعمال خیر را انجام دهد. به دلیل همین دیدگاه است که علم پزشکی در دین یهود مقام شامخی می‌یابد، تا حدی که در تلمود (رساله سنهدرین ۱۷ ب) آمده است: «فرد عاقل نباید در شهری که پزشک ندارد زندگی کند». به موازات این نگرش، اعتقاد به نقش خالق در سلامت انسان همواره در یهودیت پررنگ بوده ‌است. از جمله نمونه‌های اشاره به تسلط خداوند بر سلامت انسان چنین است:

هنگامی‌که حضرت ابراهیم(ع) به مصر رفت و فرعون قصد تصاحب همسر او را داشت، «خداوند فرعون و اهل خانه او را به سبب ساری، زوجه ابراهیم، به بلایای سخت مبتلا ساخت» (تورات، سفر پیدایش، فصل ۱۲.)

در سرود پایانی تورات، خداوند خود را چنین معرفی می‌کند: «اکنون ببینید که من هستم ... که می‌میرانم و زنده می‌کنم، مجروح می‌کنم و شفا می‌دهم» (سفر تثنیه، ۳۲).

قدرت دعا نیز در احیای سلامت بسیار مهم شمرده می‌شود:

در واقعه‌ای مجدد، هنگامی‌که حضرت ابراهیم(ع) به سرزمین جرار نقل مکان کرد، ابی‌ملک، پادشاه جرار، قصد تعرض به همسر آن حضرت را داشت و پس از آنکه از قصد خود منصرف شد، حضرت ابراهیم(ع) نزد خدا دعا کرد و خدا ابی‌ملک و زوجه او و کنیزانش را شفا بخشید تا اولاد به هم رسانیدند. زیرا خداوند، رحم‌های تمام اهل بیت ابی‌ملک را به خاطر ساری، زوجه ابراهیم، بسته بود» (سفر پیدایش، فصل ۲۰)

در مورد حضرت اسحاق(ع) نیز که همسرش در ابتدا نازا بود، چنین آمده‌است: «اسحاق برای زوجه خود چون که نازاد بود نزد خداوند دعا کرد و خداوند او را مستجاب فرمود و زوجه‌اش ریوقا آبستن شد» (سفر پیدایش، فصل ۲۵)

هنگامی که خواهر حضرت موسی(ع) به بیماری مبتلا شده‌بود، «موسی نزد خداوند استغاثه کرد و گفت ای خدا او را شفا بده» و مریم ازبیماری‌اش رهایی یافت. (سفر اعداد، فصل ۱۲)

در زمان ایلیای نبی، فرزند زنی مومنه در اثر بیماری جان سپرد و آن زن به ایلیا پناه برد و آن نبی «وی را گفت پسرت را به من بده. پس او را گرفت... نزد خداوند استغاثه نمود و گفت ای خدای خالق من! مسئلت دارم که جان این پسر به وی بازگردد و خداوند تقاضای ایلیا را اجابت نمود و جان پسر به وی بازگشت و زنده شد» (سفر اول پادشاهان، فصل ۱۷)

در بسیاری از موارد، شفا و سلامت، پاداش سلوک در راه خدا دانسته شده‌است:

«خدای خود را عبادت کن تا نان و آب تو را برکت داده و بیماری‌ها را از میان تو دور سازد، در سرزمینت سقط‌کننده و نازاد نخواهد بود و شماره روزهای عمرت کامل خواهد شد» (سفر خروج، فصل ۲۳).

«پس اگر این احکام را بشنوید و آنها را نگاه داشته و بجای آورید، آنگاه خدای خالقت ... هر بیماری را از تو دور خواهد کرد و هیچ‌کدام از مرض‌های بد سرزمین مصر را که می‌شناسی، بر تو عارض نخواهد گردانید» (سفر تثنیه، فصل ۷).

گاه وجود یا فقدان سلامت جسمانی، آزمایش اله به شمار می‌رود و از انسان انتظار می‌رود که در هر حال، وفاداری خود را به ارزش‌های دینی و اله حفظ کند:

در کتاب ایوب، رنج و امراض جسمانی، به مثابه آزمایشی از سوی خداوند اعلام شده‌است. ایوب که فردی کامل و پارسا بود، برای اثبات اینکه وفاداری‌اش به خداوند تنها از ایمان او سرچشمه می‌گیرد و نه به‌خاطر رفاه مادی و سلامت جسمانی، برای مدتی همه چیز از جمله سلامتش را از دست می‌دهد و با پایداری بر ایمان خود، دوباره سلامت خود را بازمی‌یابد.

علاوه بر موارد یاد شده در بسیاری از منابع دینی یهود، ارتکاب گناهان، عاملی برای بروز بیماری شناخته و انجام توبه کامل، باعث بازگشت سلامت عنوان می‌شود. اشعیای نبی در این زمینه می‌گوید: «دست خداوند کوتاه نیست تا نرهاند و گوش او نیز سنگین نیست که نشنود، بلکه خطاهایتان بین شما و خدای شما حائل شده است و گناهان شما روی او را از شما پوشانیده است تا نشنود.» (اشعیا، فصل ۵۹)

به همین جهت موسی بن میمون، فقیه بزرگ یهود که خود نیز یک پزشک بود، با استناد به همین آیه، یک علت بیماری را دوری از خدا و توبه را عاملی برای بازگشت سلامت به بدن می‌دانست. به عبارت دیگر، وی تلاش انسانی را در به‌کارگیری علم طب برای بهبود انسان جایز می‌داند و خود نیز در این زمینه تلاش می‌کند، اما در عین حال اعمال انسان را نیز از لحاظ معنوی در حفظ سلامت بسیار موثر می‌شمارد.

آرش آبایی