مچ پا چرا و چگونه می پیچد

پرسشی از دکتر علیرضا رحیم نیا ارتوپد

پیچ‌خوردگی مچ‌‌ پا بسیار رایج است و ممکن است در اثر ضربه و حتی قدم‌برداشتن در یک سطح معمولی هم اتفاق بیفتد. اغلب هم نگران‌کننده نیست و با استراحت و درمان‌هایی ساده و خانگی بهبود می‌یابد...

مشکل از جایی شروع می‌شود که آسیب از یک پیچ‌خوردگی ساده فراتر رود و به دررفتگی یا شکستگی بینجامد یا بدتر از آن، بیمار به جای مراجعه به متخصص به یک شکسته‌بند مراجعه کند که در این صورت وضعیت از آنچه هست، بدتر خواهد شد. در «درمانگاه» این هفته، دکتر علیرضا رحیم‌نیا، ارتوپد و فلوشیپ‌، فوق‌تخصص اطفال و عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌ا... درباره انواع آسیب‌ به مچ‌پا و راه‌های برخورد با آن توضیح داده است.

▪ لطفا قبل از هر چیز درباره ساختمان مچ‌پا برایمان توضیح دهید.

مفصل مچ‌ پا از کنار هم قرار گرفتن انتهای پایینی استخوان درشت نی و نازک نی از بالا و استخوانی به نام تالوس از پایین تشکیل می‌شود. این ۳ ناحیه در مجموع سه قوزک داخلی، خارجی و پشتی را می‌سازند. در مچ‌پا لیگامان‌هایی وجود دارد که بسیار قوی هستند و از مفصل مچ‌پا محافظت می‌کنند و مانع حرکت‌های شدید آن به سمت داخل می‌شوند ولی اگر در اثر ضربه‌های ناشی از تصادف رانندگی، حوادث ورزشی، سر خوردن و... صدمه‌ای به لیگامان‌های قوزک‌ پا برسد، فرد مصدوم دچار آسیب‌هایی مانند دررفتگی، پیچ‌خوردگی (رگ به رگ شدن) یا شکستگی در استخوان‌های همان ناحیه خواهد شد.

▪ کدام آسیب شایع‌تر است؟

پیچ‌خوردگی مچ‌پا شایع‌ترین آسیب مچ پاست. اغلب، پا به سمت داخل پیچ می‌خورد و علت این است که قوزک خارجی به سمت پایین پیشروی بیشتری دارد و عملا مثل یک ستون پا را از خارج حفظ می‌کند ولی قوزک داخلی بالاتر است و تمایل بیشتری دارد که به داخل بپیچد. نکته بعدی، قوی‌تر‌بودن و مقاومت زیاد رباط‌های قوزک خارجی است که مانع آسیب جدی به این قوزک می‌شود. وقتی پا پیچ می‌خورد یا به اصطلاح رگ به رگ می‌شود، رباط‌ها دچار کشیدگی می‌شوند. در این هنگام مصدوم دچار درد و تورم در مفصل مچ‌پا خواهدشد و حتی ممکن است کمی خونمردگی در این ناحیه به وجود آید. بیمار به سختی روی پاهایش قدم برمی‌دارد و با راه رفتن تورم تشدید می‌‌شود. در پیچ‌خوردگی‌های خفیف و متوسط، با بانداژ و گذاشتن کیسه آب‌یخ روی ناحیه متورم، بالا نگه‌داشتن پا از سطح بدن (گذاشتن بالش زیر پا) و مصرف داروهای ضدالتهاب، به‌تدریج از شدت صدمه وارده کاسته می‌شود و فرد به سوی بهبود پیش می‌رود. در آسیب‌های خفیف و متوسط، حرکت‌های کششی نرم و ملایم به سمت بالا و پایین، کمک می‌کند رباط‌های آسیب‌‌دیده زودتر التیام یابند. معمولا بیماران در این دو نوع از پیچ‌خوردگی کمتر به پزشک مراجعه می‌کنند و شدت صدمه به‌گونه‌ای نیست که آنها را چندان نگران کند اما در پیچ‌خوردگی‌های شدید، حرکت پا مختل می‌شود.

▪ مختل شدن حرکت پا می‌تواند نشانه شکستگی یا دررفتگی در ناحیه مچ پا باشد؟

ممکن است این‌طور باشد. برای اطمینان لازم است یک رادیوگرافی از مفصل و استخوان‌های مچ‌پا انجام شود اما پیچ‌خوردگی یک مقوله و شکستگی و دررفتگی مقوله دیگری است. البته در یک فرد بزرگسال، هرگز دررفتگی بدون شکستگی نخواهد بود و برای جابجایی درشت‌نی و نازک‌نی حتما باید قوزک داخلی یا خارجی شکسته شود. در هر دو حالت، بدشکلی در مچ‌پا همراه تورم شدید و خونمردگی پدید می‌آید و فرد به هیچ‌وجه قادر نخواهد بود پایش را روی زمین بگذارد. در لمس نیز بیمار بسیار حساس است. متاسفانه برخی افراد وقتی به تشخیص خودشان مچ‌پایشان دچار دررفتگی می‌شود، به شکسته‌بند‌های محلی مراجعه می‌کنند و او نیز با جابجا کردن پا، ناحیه دررفته را جا می‌اندازد ولی این کشش و حرکت غیرعلمی، آسیب‌های جدی به محیط اطراف وارد و هیچ کمکی به بیمار نمی‌کند بلکه مشکلاتش را دوچندان خواهد کرد.

▪ روند درمانی هریک به چه صورتی است؟

در صورت پیچ‌خوردگی خفیف و متوسط مچ پا، درمان‌های حمایتی مثل بانداژ و کمپرس آب سرد و ورزش‌های کششی کافی است ولی در مورد پیچ‌خوردگی‌های شدید یا دررفتگی و شکستگی، درمان‌ها تخصصی‌تر است. دررفتگی حتما با شکستگی همراه است بنابراین هرگز نباید به شکسته‌بند‌های محلی مراجعه کرد. برای درمان‌ دررفتگی‌ها ابتدا مفاصل جابجاشده اصلاح می‌شود برای تشخیص پایداری مفصل، لازم است از آن عکسبرداری انجام ‌شود. اگر قطعات شکسته‌شده جابجا شده باشند، درمان جراحی که در آن از پیچ و پلاک استفاده می‌شود، ضرورت دارد. بعد از این مراحل پا معمولا باید مدت ۴-۳ هفته در گچ و بی‌حرکت نگه داشته شود.

▪ بیماران چه کاری باید انجام دهند تا روند بهبود سریع‌تر شود؟

اگر پیچ‌خوردگی خفیف یا متوسط باشد، فقط باید کمی هنگام راه رفتن و قدم برداشتن دقت کنند. بهبود کامل در این حالت ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد اما در سایر مواقع بعد از باز شدن گچ لازم است فیزیوتراپی انجام شود. در این روش با استفاده از امواج صوتی، لیزر و گرمای موضعی بافت آسیب و رباط‌ها زودتر التیام می‌یابند.

▪ آیا می‌توان گفت آسیب‌ها به ناحیه مچ پا بیشتر در فصل زمستان اتفاق می‌افتد؟

به نظر من این عقیده چندان صحیح نیست زیرا در فصل سرد سال مردم به مراتب در سرما و یخبندان هنگام راه رفتن دقت بیشتری می‌کند. البته بهتر است در زمستان کفش‌های ساق بلند با کف عاج‌دار پوشیده شود زیرا کفش‌های ساق بلند عاج‌دار مانند محافظ عمل می‌کنند و مانع سرخوردن فرد می‌شوند. با این کار می‌توان احتمال زمین خوردن را به حداقل رساند به‌خصوص افراد میانسال باید دقت بیشتری داشته باشند زیرا ممکن است با کوچک‌ترین مانعی روی زمین واژگون شوند و به دلیل پوکی‌استخوان با ضربه‌های نه‌چندان قوی دچار شکستگی در هر نقطه‌ای از بدن از جمله مچ پا می‌شوند.

پرنیان پناهی