كم رویی; علل پیدایش و راههای درمان آن

انسان اصالتاموجودی است اجتماعی و نیازمند برقراری ارتباط با دیگران بسیاری از نیازهای عالیه انسان و شكوفا شدن استعدادها و خلاقیت هایش فقط از طریق تعامل بین فردی و ارتباطات اجتماعی ارضا می گردد

مقدمه:

انسان‏اصالتاموجودی‏است اجتماعی و نیازمند برقراری ارتباط با دیگران. بسیاری از نیازهای عالیه انسان و شكوفا شدن استعدادها و خلاقیت‏هایش فقط از طریق تعامل‏بین فردی و ارتباطات اجتماعی ارضا می‏گردد. در واقع،خودشناسی، برقراری ارتباط مؤثر و متقابل با دیگران‏و پذیرش مسؤولیت اجتماعی از اهداف اساسی همه نظام‏های تربیتی است. در دنیای پیچیده امروز، یعنی در عصر ارتباطات حضور فعال فرهنگی و احاطه بر زنجیره علوم، فنون و تكنولوژی برتر انكارناپذیر است.

در هر جامعه‏ای درصد قابل توجهی از كودكان، نوجوانان و بزرگ‏سالان بدون آن‏كه تمایلی داشته باشند، ناخواسته خود را در حصاری از كم‏رویی محبوس و زندانی می‏كنند و شخصیت واقعی و قابلیت‏های ارزشمند ایشان در پس توده‏ای از ابرهای تیره كم‏رویی ناشناخته می‏ماند. چه بسیار دانش‏آموزان، دانشجویان، كارمندان، كارگران و... هوشمند و خلاقی كه در مدارس، دانشگاه‏ها، ادارات، كارخانجات و... فقط به دلیل كم‏رویی و ناتوانی اجتماعی، همواره از نظر پیشرفت تحصیلی و شغلی و قدرت خلاقیت و نوآوری نمره كم‏تری عایدشان می‏شود; چرا كه كم‏رویی یك مانع جدی برای رشد قابلیت‏ها و خلاقیت‏های فردی است.

پدیده كم‏رویی در بین بزرگ‏سالان و افراد مسن بسیار پیچیده‏تر از جوانان است و چنین پیچیدگی روانی ممكن است در اغلب موارد نیازهای درونی، تمایلات، انگیزه‏ها، قابلیت‏ها، فرصت‏ها، هدف‏ها و برنامه شغلی، حرفه‏ای و اجتماعی جوانان ایشان را به طور جدی متاثر و دگرگون كند.

پرداختن به پدیده كم‏رویی و بررسی مبانی روان‏شناختی آن از این‏رو حائز اهمیت است كه تقریبا همه ما به‏گونه‏ای تجاربی از كم‏رویی را در موقعیت‏های مختلف داشته‏ایم. اما نكته مهم‏تراین است كه بعضی‏ها درهمه‏شرایطوموقعیت‏های اجتماعی به كم‏رویی قابل توجهی دچار می‏شوند. بنابراین می‏توان گفت كه اكثر قریب به اتفاق مردم در مواردی از زندگی اجتماعی خود به گونه‏ای دچار كم‏رویی شده‏اند. اما پدیده كم‏رویی دارای درجات مختلفی است:

- بعضی‏ها صرفا در مواقع و موقعیت‏های خاص دچار كم‏رویی می‏شوند;

- بعضی‏ها در برخی از مواقع و موقعیت‏ها دچار كم‏رویی می‏شوند;

- بعضی‏ها در غالب مواقع و موقعیت‏ها دچار كم رویی می‏شوند;

- بعضی از كودكان، نوجوانان و بزرگ‏سالان كه شمارشان نیز قابل ملاحظه است، تقریبا در همه موقعیت‏های اجتماعی دچار كم‏رویی می‏شوند.

روندتحولات اجتماعی گویای این حقیقت است كه مساله كم‏رویی غالبا با گذشت زمان، فشردگی و پیچیدگی روابط بین فردی وتشدیدفشارهای‏اجتماعی، رقابت‏ها، گوشه‏گیری‏ها، تكروی‏ها، عزلت گزینی‏ها و تنهایی‏ها گسترده‏تر و شدیدتر می‏شود و درصد بیش‏تری از جوانان و بزرگ‏سالان را فرا می‏گیرد كه می‏تواند به تدریج‏به صورت نوعی بیماری روانی درآید. مگر این‏كه بتوانیم با تشخیص سریع و استفاده از روش‏های تربیتی و درمانی مناسب و مؤثر از گسترش و تشدید آن جلوگیری كنیم.

كم‏رویی چیست؟

كم‏رویی یك توجه غیر عادی همراه با ترس به خویشتن است كه در یك موقعیت اجتماعی ظاهر می‏شود و در نتیجه آن، فرد دچارنوعی اختلال در رفتار و عضلات بدنی شده و شرایط عاطفی و شناختی‏اش متاثر می‏گردد. یعنی زمینه بروز رفتارهای خام و ناسنجیده و عكس‏العمل‏های نامناسب در وی فراهم می‏شود. به دیگر سخن پدیده كم‏رویی به وجود مشكل در برخوردهای اجتماعی و رفتارها و احساس‏های آزار دهنده شخصی مربوط می‏شود كه همواره به صورت یك ناتوانی یا معلولیت اجتماعی ظاهر می‏گردد. به كلام ساده كم‏رویی یعنی: «خود توجهی‏» فوق‏العاده و ترس از مواجه شدن با دیگران. زیرا كم‏رویی نوعی ترس یا اضطراب اجتماعی است كه در آن فرد از مواجه شدن با افراد ناآشنا و ارتباطات اجتماعی گریز دارد.

بنابراین فرد كم‏رو، از یك طرف نگران رو به رو شدن با افراد جدید است و از سوی دیگر از وارد شدن به اماكن جدید و كسب كار و تجارت تازه هراس دارد كه مجموعه این حالات احساس عجز در عین توانمندی را در وی به دنبال خواهد داشت. البته باید توجه داشت كه احساس كم‏رویی افراد، همیشه در برابر انسان‏ها متبلور می‏شود و نه حیوانات، اشیا و موقعیت‏های طبیعی و جغرافیایی.

كم‏رویی از دیدگاه بین فرهنگی

كم‏رویی یك پدیده گسترده و متنوعی است كه در نزد افراد، خانواده‏ها، جوامع و فرهنگ‏های مختلف معانی متفاوتی دارد. یك كودك یا نوجوان ممكن است از نظر روان‏شناسی‏اجتماعی فردی كم‏رو باشد، اما از نظر خانواده یا مدرسه به عنوان یك كودك یا نوجوان مؤدب و متین تلقی گردد. به عبارت دیگر بعضی‏ها افراد كم‏رو را انسان‏هایی ساكت، مؤدب و محترم می‏دانند و تصور می‏كنند كه این افراد، شهروندان سالم و بی‏آزاری هستند و برخی نیز افراد كم‏رو را انسان‏های مطیع، حرف گوش‏كن، مستعد و مقبول اجتماع می‏دانند.

بعضی نیز كم‏رویی را برای دختران امری عادی و صفتی مثبت تلقی می‏كنند و آن را برای پسران یك ویژگی یا منش ناپسند می‏دانند. در حالی‏كه كم‏رویی همان‏گونه كه پیش‏تر اشاره شد یك معلولیت اجتماعی و مانع رشد مطلوب شخصیت است و برای هر دو جنس امری نامطلوب است.

برخی دیگر كم‏رویی را در افراد، به خصوص در دختران مترادف با حیا و عفت می‏دانند و آن را تایید و تمجید و تشویق می‏كنند،

در حالی‏كه «حیا» یكی از برجسته‏ترین صفات انسان‏های متعالی بوده، شاخص ایمان و بیانگر رشد مطلوب شخصیت است. به بیان دیگر قدرت خویشتن‏داری امری ارادی وارزشمند است و برعكس، كم‏رویی پدیده‏ای كاملا غیر ارادی، ناخوشایند و حكایتگر ناتوانی و معلولیت اجتماعی است.

انتظار این است كه در جوامع اسلامی به ویژه در كشور ما با توجه به ارزش‏های والای قرآنی و وظایف و تكالیف شرعی فردی و گروهی، پذیرش مسؤولیت‏های اجتماعی و اتصاف به فضیلت‏های اخلاقی، رشدی متعادل و متوازن داشته باشد. بدون تردید مسلمانان كم‏رو نمی‏توانند در انجام بعضی از وظایف و مسؤولیت‏های اجتماعی خود موفق باشند. فی‏المثل خمیر مایه ایفای وظیفه مهم امر به معروف و نهی از منكر، برخورداری از شجاعت اخلاقی و مهارت در برقراری ارتباط اجتماعی متقابل، مؤثر و مفید است.

كم‏رویی‏واحساس تنهایی

فردی كه قادر به برقراری ارتباط با دیگران نیست، به طور قابل ملاحظه‏ای كم‏تر از دیگران از روابط اجتماعی بهره می‏برد. چنین فردی نمی‏تواند احساسات خوشایند یا ناخوشایند، ترس‏ها یا نگرانی‏ها و آرزوها یا امیدهایش را با نزدیكان و دوستانش در میان بگذارد و پاسخ‏ها و عكس‏العمل‏های ایشان را دریافت كند. احساس تنهایی نیز همانند كم‏رویی، نوعی ناتوانی اجتماعی است و هر كدام از ما ممكن است در یك موقعیت‏یا شرایط خاص چنین احساسی داشته باشیم. افرادی كه دچار احساس تنهایی می‏شوند و این احساس با شدت و مداومت، افكار و رفتار آن‏ها را فرا می‏گیرد، به تدریج از تمایلات اجتماعی و ارتباطات فردی‏شان كاسته می‏شود و از این نظر بعضی از ویژگی‏های افراد كم‏رو را پیدا می‏كنند. كم‏رویی ناتوانی و معلولیت فرد در برقراری ارتباط است و تنهایی مشكل انسان در اثر فقر ارتباطی است و در بسیاری موارد احساس تنهایی به كم‏رویی تبدیل می‏شود.

شایان ذكر است كه به دلیل ویژگی‏ها و نیازهای خاص روحی - اجتماعی نوجوانان، ظهور پدیده تنهایی (احساس تنهایی) در بین ایشان به طور فوق‏العاده‏ای بیش‏تر از شیوع این احساس در میان بزرگ‏سالان است. و هم‏چنین این احساس در میان كهن‏سالان به خاطر شرایط خاص اجتماعی و بدنی آن‏ها، فراوان است. به همین خاطر در طول یك هفته لحظاتی كه نوجوانان وكهن‏سالان‏احساس تنهایی می‏كنند بیش‏تر از كودكان و بزرگ‏سالان (میان سال‏ها) است. هرگاه چنین احساسی به علل گوناگون، از جمله ناكامی‏های مكرر، نگرانی و اضطراب شدید، رفتار تبعیض‏آمیز والدین یا بی‏مهری‏های فرزندان در برابر والدین مسن و از كارافتاده، واكنش‏های منفی اطرافیان و قطع امید از پیوندهای عاطفی عزیزان، تقویت گردد و فرد عمیقا احساس تنهایی كند، نه تنها همانند افراد كم‏رو دچار ناتوانی یا معلولیت اجتماعی می‏شود، بلكه زمینه افسردگی جدی در وی به وجود می‏آید و ممكن است دست‏به اقدامات غیر عادی و كژروی‏های اجتماعی نظیر گریز از خانه و محل كار، اعتیاد و خودكشی بزند. درصد قابل توجهی از كسانی كه خودكشی كرده‏اند یا اقدام به خودكشی می‏كنند، تجارب فراوانی از احساس تنهایی و رها شدگی از طرف صمیمی‏ترین نزدیكان و دوستان خود را داشته‏اند.

بنابراین به طور خیلی جدی می‏بایست افراد مبتلا به این پدیده را اعم از نوجوان و بزرگ‏سال مورد توجه قرار داد و با اتخاذ روش‏های اصلاحی و درمانی مناسب و یا مراجعه به متخصصین مربوطه، مورد درمان و توانبخشی اجتماعی قرار داد.

بدون تردید در دنیای پیچیده امروز، فراوانی ناراحتی‏ها و رنج‏های ناشی از مشكلات ارتباطی و سازگاری اجتماعی مانند اضطراب، افسردگی، كم‏رویی، احساس تنهایی و.. به مراتب بیش از بیماری‏های قلبی است! براساس تحقیقات انجام شده‏بسیاری از ناراحتی‏های قلبی نتیجه فشارهای عاطفی و روانی و روابط ناسالم یا ناموفق بین فردی است و هیچ منشا فیزیكی و بدنی نداشته است.

ویژگی‏های رفتاری افراد كم‏رو

برخی از ویژگی‏های رفتاری كودكان، نوجوانان و بزرگ‏سالان كم‏رو به طور قابل ملاحظه‏ای متفاوت از دیگران بوده و به سادگی قابل تشخیص است.

---