مکمل ها و مشکل ها

بسیاری از متخصصان تغذیه معتقدند این روزها هدف از مصرف مکمل ها گم شده است

شاید آقای کازیمیر فانک، کسی که اولین بار واژه ویتامین را به جهان عرضه کرد، نمی‌دانست در مدت زمانی کمتر از ۱۰۰ سال، دیگر به جای نگرانی از بروز بری‌بری و اسکوربوت، باید نگران اضافه دریافت ویتامین‌ها و یا تداخلات آنها با سایر داروها بود. امروزه ویتامین‌ها و مکمل‌های گوناگون با نام‌های تجاری مختلف بازار را قبضه کرده‌اند و از قفسه‌های سوپر مارکت تا داروخانه‌ها می‌توان آنها را در اشکال قرص و کپسول و در بسته‌بندی‌های گوناگون یافت...

مکمل‌ها در واقع ترکیباتی هستند که هدف از تولید و مصرف شان کامل کردن رژیم غذایی و تامین کمبود‌های تغذیه‌ای یا سود جستن از اثرات مفید آنها در پیشگیری از بیماری‌ها است و دربردارنده یک نوع یا انواع بیشتر ویتامین‌ها، املاح، اسید‌های آمینه و دیگر ترکیبات مغذیند. مکمل‌ها دارای دوز و غلظت بالاتری از ماده مغذی در منابع غذایی بوده و به صورت خوراکی در اشکال قرص، کپسول، شربت، پودر و... تولید شده و به مصرف می رسند.

● آثار سوء مصرف

هستند افرادی که به طور خودسرانه اقدام به مصرف مکمل‌های ویتامینی می‌کنند و به نظرشان خوردن حتی اضافه بر نیاز آنها خطری ندارد. ولی همان‌طور که کمبود این ویتامین‌ها آثار سوء جدی به همراه می‌آورد، اضافه دریافت شان نیز مشکل‌ساز خواهد بود. باید در نظر داشت که عوارض جانبی ناشی از مصرف ناصحیح مکمل‌ها در برخی موارد بسیار جدی و یا حتی کشنده است. مصرف‌کننده باید این نکته را در نظر بگیرند که مولتی ویتامین‌ها فقط در زمانی که کمبودی در بدن وجود داشته باشد، سودمندند. مثلا بسیاری از افراد برای داشتن پوست و مویی بهتر، اقدام به مصرف خودسرانه انواع ویتامین‌ها می‌کنند، غافل از اینکه مصرف بالای این مواد مغذی باعث بهبود وضعیت پوست و موی‌شان نخواهد شد مگر اینکه بدن آنها دچار کمبود باشد.

خطر آسیب به کبد و کلیه‌ها نیز از دلایلی هستند که عمدتا موجب کنار گذاشتن مکمل‌ها می‌شوند. برخی از ویتامین‌ها محلول در آب هستند و مقادیر بیشتر از حد نیاز شان از طریق ادرار دفع می‌شود ولی برخی از ویتامین‌ها یا املاح به کبد رفته و در آنجا تغییر می‌یابند یا ذخیره می‌شوند. اضافه دریافت برخی از آنها مثل مصرف مازاد دوز آهن با رسوب در کبد به صورت هموسیدرین به مرور موجب تخریب کبد می‌شود. همچنین دریافت ویتامین‌ها در مقادیر بالا (مثل ویتامین A) زمینه ساز مسمومیت و ضایعاتی جدی در کبد و کلیه خواهند بود یا به طور مثال مکمل کلسیم می‌تواند کلسیفیکاسیون اندام‌ها و ایجاد سنگ‌های کلیوی را به همراه داشته باشد. در مورد مکمل‌های گیاهی نیز وضع به همین گونه است. این تفکر که مکمل‌های گیاهی مانند بابونه و سیر و جین سنگ و.. بی ضررند کاملا اشتباه است. این مکمل‌ها دارای ترکیبات فعال در ساختار خود بوده و به واسطه وجود همین ترکیبات در طول تاریخ در طب سنتی به آنها اثرات درمانی نسبت داده می‌شد ولی استخراج آنها و دوز بالای شان در برخی از مکمل‌ها می‌تواند خطرساز باشد و آسیب‌های جدی قلبی، کبدی و کلیوی را به همراه آورند چنانکه در چند سال اخیر سازمان غذا و داروی آمریکا دستور منع تولید چند نمونه از این مکمل‌ها را صادر کرده است. به طور مثال، در نظر بگیرید فردی پس از اینکه در برنامه‌های آموزشی تغذیه متوجه شده است که سیر نقش به‌سزایی در کاهش چربی خون دارد، اگر خودسرانه و بدون مشورت با متخصص اقدام به مصرف مکمل‌های آلیسین (سیر) کند به عنوان عارضه جانبی ممکن است دچار افزایش زمان خون‌ریزی شود و این موضوع به ویژه زمانی که فرد از داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپیرین نیز استفاده می‌کند خطرناک‌تر خواهد شد.

● برای چه کسانی؟

جالب است بدانید طبق تحقیقات انجام گرفته، بیشتر کسانی که از مکمل‌ها استفاده می‌کنند دارای وضعیت غذایی مناسبی هستند و نیاز به مکمل ندارند و در عوض افرادی که به علت وضعیت اقتصادی اجتماعی بد، وضعیت تغذیه شان ضعیف ‌است، بیشتر نیازمند مکمل درمانی هستند در حالی که از آن بی‌بهره‌اند. به طور کلی، در صورتی که علایم بالینی و آزمایشگاهی دال بر کمبود ویتامین یا املاح دیده شود یا در اثر پیشرفت بیماری احتمال کمبود ماده مغذی وجود داشته باشد، مکمل با در نظر گرفتن وضعیت فرد، سوابق پزشکی و داروهای مصرفی اش توسط تیم پزشکی توصیه می‌شود.

گروه‌های در معرض خطر که ممکن است بیش از همه در معرض کمبود ریز مغذی‌ها قرار داشته باشند و نیاز به مصرف مکمل‌ها پیدا کنند عبارتند از سالمندان که اغلب تغذیه‌شان وضعیت نامطلوبی دارد؛ زنان باردار و شیرده که نیازمند مکمل اسید فولیک، آهن و کلسیم هستند و مکمل یاری می‌شوند؛ ویتامین‌های A ،D و قطره آهن نیز به شیرخواران داده می‌شود. افراد دارای اعتیاد به مواد مخدر و همچنین مصرف‌کننده الکل نیز نیازمند مقدار مبرم این ویتامین‌ها هستند؛ و سرانجام افراد سیگاری نیز در غالب موارد نیاز به ویتامین? بیشتری دارند. همواره در نظر داشته باشید که طبق نظر متخصصان تغذیه، بهترین، مطمئن‌ترین و صحیح‌ترین راه تامین نیازهای تغذیه‌ای در افراد سالم، غذایی است که می‌خوریم چراکه با مصرف ویتامین‌ها و مینرال‌ها به صورت مکمل، ممکن است مقدار جذب دیگر املاح در روده پایین بیاید.

● انتخاب بهتر

یک مکمل باید حتما دارای تاییدیه وزارت بهداشت باشد. نام و تاییدیه کشور تولیدکننده روی آن دیده شود، تاریخ تولید و انقضا و نیز سری ساخت بر روی آن درج شده و بسته‌بندی آن مناسب باشد. به علاوه آنها را حتما از داروخانه خریداری کنید. چرا که برخی از مکمل‌ها به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند و ممکن است تاریخ مصرف‌شان گذشته باشد و یا شرایط نگهداری شان نامطلوب باشد مثلا در نور و گرما نگهداری شده و در نهایت ارزش محتویات‌شان افت کند یا حتی در مورد مکمل‌های روغنی مانند روغن ماهی امکان دارد که فساد در آنها رخ دهد. بنابراین، خرید کردن از مکان مطمئن به اندازه مصرف متعادل مکمل‌ها حایز اهمیت است.

ترجمه: الناز سیفی