دموکراسی چیست

دموکراسی مجموعه ای از اصول و روش ها است که از آزادی سیاسی در جوامع دفاع می کند و در حقیقت نهادینه شدن آزادی در حوزه سیاسی است

دموکراسی برگرفته از واژه یونانی دِموس به معنای مردم است. در حکومت‌های دموکراتیک، این مردم اند که بر قانون گزار و دولت حکومت می‌کنند. اگر چه تفاوت‌های جزئی میان حکومت‌های دموکراتیک مختلف جهان به چشم می‌خورد، برخی اصول و شیوه‌های خاص دولت‌های دموکراتیک را از سایر اشکال دولت‌ها متمایز می‌سازند. دموکراسی مجموعه‌ای از اصول و روش‌ها است که از آزادی سیاسی در جوامع دفاع می‌کند و در حقیقت نهادینه شدن آزادی در حوزه سیاسی است. در حکومت دموکراتیک کلیه شهروندان، چه مستقیم و چه غیر مستقیم و از طریق نمایندگان منتخب خود، از قدرت استفاده و وظایف مدنی خود را انجام می‌دهند. بنابراین در یک حکومت دموکراتیک، شهروندان نه تنها حق و حقوق دارند، بلکه موظف به مشارکت در سیستم سیاسی ای هستند که از حقوق و آزادی‌هایشان دفاع می‌کند. این نوع حکومت بر دو پایه استوار است: اول ”حکومت اکثریت“ و دوم ”حفظ حقوق فردی و اقلیت‌ها“. تمام دموکراسی‌ها، ضمن احترام به خواست اکثریت، مدافع سرسخت حقوق اولیه افراد و همچنین حقوق گروه‌های اقلیت هستند. یکی از هدفهای اصلی از ساختن نظام دموکراتیک دفاع از حقوق اولیه‌ای همچون آزادی بیان، آزادی دین، حق برخورداری برابر از حمایت قانون و فرصت سازماندهی و مشارکت کامل در امور سیاسی، اقتصادی و فرهنگی یک جامعه است. در نظامهای دموکراتیک انتخابات آزاد و عادلانه به طور منظم برگزار می‌شود که همه شهروندان حق شرکت در آن را دارند. در یک دموکراسی آرمانی، انتخابات نباید نمایی ظاهری باشد که دیکتاتورها و یا یک حزب خاص پشت آن مخفی شوند، بلکه، انتخابات رقابتی واقعی است برای جلب حمایت مردم.

دموکراسی دولت‌ها را قانون مدار می‌سازد و متضمن این است که تمامی شهروندان از حمایت برابر قانون برخوردار باشند و دستگاه حقوقی از حقوقشان دفاع کند. جوامع دموکراتیک به ارزش‌هایی همچون تحمل مخالف، همکاری و مدارا پایبند هستند. دموکراسی‌ها دریافته‌اند که برای دستیابی به وفاق، مدارا لازم است و همچنین اینکه شاید وفاق همیشه قابل حصول نباشد. به قول ماهاتما گاندی (۳)، ”عدم تحمل خود یک نوع خشونت است و یک مانع برای به وجود آمدن یک روحیه دموکراتیک راستین“ همه حکومتهای دموکراتیک یک شکل نیستند. آنها متفاوت از یکدیگراند و هر یک از آنها حیات سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی خاص ملت خود را منعکس می‌کند. در حقیقت دموکراسی‌ها همگی بر پایه یک سری اصول اساسی استواراند، نه بر پایه شیوه‌های یکسان.

●وظایف شهروندان

حکومت مردم سالار، برخلاف نظام استبدادی، برای خدمت به مردم شکل گرفته است؛ اما مردم نیز باید به قوانین مردم سالاری حاکم، پای بند باشند. نظامهای مردم سالار حقوق و آزادی های زیادی از جمله آزادی مخالفت با حکومت و انتقاد از آن، برای شهروندان قایلند. در مقابل شهروندان نیز آگاه‌اند که برای تداوم حمایت حکومت از حقوقشان، باید بخشی از بار مسئولیت جامعه را بر دوش گیرند. آنان می‌دانند که مردم سالاری به صرف وقت و کار سنگین احتیاج دارد – حکومتی از دل مردم، نیازمند وجود تیزبینی و نظارت دایمی از جانب آنها است. در یک نظام مردم سالار، افراد ناراضی از رهبران جامعه می‌توانند آزادانه و در آرامش، شرایط تغییر را فراهم سازند یا در زمان انتخابات به کسانی غیراز رهبران حاکم رای دهند. برای سلامت حکومت های مردم سالار، رای دادن گاه به گاه مردم کافی نیست. بلکه توجه، وقت و تعهد عده زیادی از شهروندان که خواستار حمایت دولت از حقوق و آزادی هایشان هستند، لازم است. در جوامع آزاد گفته می‌شود: حکومتِ حاکم بر مردم متناسب با لیاقت آنها است. برای موفقیت مردم سالاری، لازم است که شهروندان فعال باشند نه منفعل، چرا که موفقیت یا شکست حکومت به خود آنها بستگی دارد و نه هیچ کس دیگر. در ازای آن، مقامات حکومتی می‌دانند که باید برخورد با تمام شهروندان، یکسان باشد و رشوه خواری جایی در حکومت مردم سالار ندارد. برخی الزامات مثل احترام به قانون، پرداخت صحیح مالیات ها، پذیرفتن مرجعیت دولت منتخب و احترام به حقوق افرادی که دیدگاه های متفاوت دارند، مربوط به همه حکومت های مردم سالار می‌شود. در برخی از حکومت های مردم سالار نیز، خدمت مردم در هیات های منصفه یا خدمت نظام و یا خدمات ملی غیر نظامی به عنوان مشارکت مدنی مردم، اجباری است. در حکومت مردم سالار، شهروندان: • به احزاب سیاسی می‌پیوندند و برای پیروزی نمایندگان منتخبشان مبارزه می‌کنند. آنان این حقیقت را می‌پذیرند که ممکن است قدرت همواره در دست حزب آنان نباشد. • آزادند نامزد انتخابات شوند یا مدتی در جایگاه مقامات منتخب مردم به خدمت بپردازند. • برای طرح مسایل محلی یا کشوری از مطبوعات آزاد استفاده می‌کنند. • به عضویت اتحادیه های کار، گروه های اجتماعی و انجمن های تجاری درمی آیند. • به عضویت نهاد های داوطلبانه خصوصی فعال در زمینه علایقشان درمی آیند. این سازمان‌ها ممکن است در زمینه مذهب، فرهنگ قومی، مطالعات دانشگاهی، ورزش، هنرها، ادبیات، بهبود اوضاع محل، تبادل بین المللی دانشجویان یا موضوعات فراوان دیگری فعال باشد. تمام این گروه‌ها بدون آنکه موافقتشان با حکومت اهمیتی داشته باشد، در پرمایگی و سلامت مردم سالاری سهیم هستند.

●حقوق و آزادیها در یک نظام دموکراتیک

حقوق بشر تمام انسان‌ها با حقوق مسلمی به دنیا می‌آیند. این حقوق به مردم اجازه می‌دهد كه زندگی شرافتمندانه ای پیشه كنند. بنابراین هیچ حكومتی نمی تواند این حقوق را اعطا كند، ولی تمام حكومت‌ها موظف به حفظ آن هستند. آزادی كه بر پایه عدالت، بردباری، شرافت و احترام (بدون در نظر گرفتن قومیت، مذهب، ارتباط سیاسی یا موقعیت اجتماعی) شكل می‌گیرد ایجاب می‌کند که مردم در پی این حقوق اصولی باشند. در حالی كه نظام های استبدادی حقوق بشر را نفی می‌كنند، جوامع آزاد برای رسیدن به آنها همواره در تلاش اند. تمام موارد حقوق بشر به یكدیگر وابسته و تفكیك ناپذیر هستند؛ آن موارد جنبه های مختلف هستی انسان از جمله مسایل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را در بر می‌گیرند. از میان پذیرفته شده‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره كرد: • همه مردم باید حق داشتن عقاید و بیان آنها را به صورت فردی و یا از طریق انجمن های صلح آمیز داشته باشند. جوامع آزاد ”بازار نظرات“ را تشكیل می‌دهند كه در آن‌ها افراد درباره هر تعداد موضوعی كه مایل باشند، به تبادل نظر می‌پردازند. • تمام مردم باید حق مشاركت در حكومت را دارا باشند. حكومت‌ها باید به وضع قوانینی در حمایت از حقوق بشر بپردازند و در عین حال دستگاه های قضایی باید این قوانین را به صورت یكسان برای مردم به اجرا در آورند. • آزادی از بازداشت خودسرانه، حبس و شكنجه (چه فرد مورد نظر از مخالفان حزب قدرتمند باشد، چه اقلیت قومی و چه یك جنایتكار عادی) از حقوق اولیه بشر به شمار می‌رود. • در كشورهایی با قومیت های گوناگون، اقلیت های مذهبی و قومی باید بدون نگرانی از تهمت های اكثریت مردم، در استفاده از زبان و حفظ سنت هایشان آزاد باشند. حكومت‌ها باید در عین احترام به خواست اكثریت، به حقوق اقلیت‌ها نیز توجه داشته باشند. • تمام مردم باید دارای امكان كار، امرار معاش و حمایت از خانواده هایشان باشند. • لازم است كه از كودكان حمایت ویژه به عمل آید. آنان باید حداقل به آموزش ابتدایی، تغذیه درست و بهداشت دسترسی داشته باشند.

برای حفظ حقوق بشر لازم است كه شهروندان هر جامعه آزاد، هشیار باشند. مسئولیت شهروندان ضامن پاسخگو ماندن حكومت به مردم است.

●آزادی بیان

آزادی گفتار و بیان به ویژه در زمینه مسایل سیاسی و سایر مسایل عمومی شریان اصلی هر حكومت مردم سالار است. حكومت‌های مردم سالار بر محتویات بیشتر اظهارات كتبی و سخنرانی‌ها نظارت ندارند. بدین ترتیب در حكومت‌های مردم سالار معمولا صداهای متفاوتی در حال بیان نظرات و عقاید متفاوت یا حتی متضاد با حكومت‌ها هستند. طبق باور نظریه پردازان مردم سالاری، مذاكره باز و آزاد معمولا به بهترین انتخاب ختم می‌شود و احتمال خطا در آن کمتر است. مردم سالاری بر مردم با سواد و آگاهی متكی است كه دسترسی آنان به اطلاعات، امكان مشاركتشان را در زندگی عمومی جامعه شان و نیز انتقاد از مقامات حكومتی نابخرد یا مستبد به كامل‌ترین شكل ممكن فراهم می‌سازد. شهروندان و نمایندگان منتخب آنها می‌دانند كه مردم سالاری بر پایه وسیع‌ترین دسترسی به نظرات، داده‌ها و عقاید بدون ممیزی استوار است. برای این كه مردم آزاد بتوانند بر خود حكومت كنند لازم است كه در بیان گفتاری و نوشتاری آزاد باشند تا بتوانند نظراتشان را به صورت باز، عمومی و مكرر اعلام نمایند. اصل آزادی بیان باید توسط قانون اساسی مردم سالار حفاظت شود تا از سانسور اجباری قوه‌های قانون گذار یا اجرایی حكومت جلوگیری به عمل آید. حمایت از آزادی بیان از حقوقی است كه "منفی" خوانده می‌شود یعنی از حكومت خواسته می‌شود از محدود نمودن بیان بپرهیزد این درست بر خلاف اقدامات مستقیمی است كه حقوق به اصطلاح "مثبت" نام دارند. در بیشتر موارد، مقامات حكومت مردم سالار مداخله‌ای در محتوای بیانات نوشتاری و گفتاری جامعه ندارند. اعتراضات، حوزه آزمایش كلیه حكومت‌های مردم سالار به شمار می‌روند. حق تجمع آرام حقی ضروری است و نقش لازمی را در تسهیل كاربرد آزادی بیان ایفا می‌كند. جامعه مدنی برای افرادی كه با برخی ازمسایل مخالفت شدید دارند امكان برگزاری مجادلات تند را فراهم می‌سازد. آزادی بیان یك حق لازم است، اما كافی نیست و نمی‌تواند در توجیه خشونت، تهمت، هتك حرمت، خرابكاری یا گفتار مستهجن به كار آید. حكومت‌های تثبیت شده مردم سالار معمولا برای توجیه منع سخنرانی‌هایی كه ممكن است باعث بروز خشونت شوند یا پیشینه دیگران را بدون صحت خدشه دار نمایند یا موجب براندازی حكومتی قانونی گردند یا رفتار مستهجن را گسترش دهند نیازمند دلایل بسیار محکمی هستند. بیشتر حكومت‌های مردم سالار از بیاناتی كه موجب بروز خشونت نژادی یا قومی‌شود ممانعت به عمل می‌آورند. مشكل موجود بر سر راه مردم سالاری، برقرای تعادل بین دفاع از آزادی بیان و تجمع و مقابله با بیاناتی است كه به طور واقعی از خشونت، ارعاب یا خرابكاری حمایت می‌کنند.

●آزادی مذهب

تمام شهروندان باید در زمینه باورهای مذهبی آزادی دنباله روی از درونشان را داشته باشند. آزادی مذهب شامل حق عبادت تك نفره یا گروهی، در جمع و یا در خلوت و مشاركت در مراسم مذهبی، اجرای مناسك و آموزش دین بدون ترس از آزار حكومت یا گروه‌های دیگر و همچنین حق نداشتن مذهب و تغییر مذهب در جامعه است. تمام مردم حق عبادت یا تجمع مرتبط با یك مذهب یا باور و تأسیس و حفظ اماكنی به این منظور را دارا هستند. آزادی مذهب مانند سایر حقوق بنیادین بشر توسط كشور ایجاد یا بخشیده نمی‌شود، بلكه همه كشورها باید از آن محافظت نمایند. حكومت‌های مردم سالار در ارتباط با آزادی مذهب آزادی زبان را نیز در قوانین اساسیشان می‌گنجانند. حكومت‌های مردم سالار معمولا برای تنظیم امور مذهبی، آژانس‌های دولتی یا مركز رسمی دیگری تأسیس نمی‌كنند، با این وجود ممكن است از اماكن عبادی و گروه‌های مذهبی بخواهند تا برای امور اداری یا مالیاتی، خود را به ثبت برسانند. حكومت‌هایی كه از آزادی مذهبی حمایت می‌كنند بیشتر به رعایت حقوق لازم دیگر برای آزادی مذهب از جمله آزادی بیان و آزادی تجمع توجه نشان می‌دهند. حكومت‌های مردم سالار واقعی درك می‌كنند كه باید به تفاوت‌های مذهبی فردی احترام گذاشت و یكی از نقش‌های كلیدی حكومت حتی در مواردی كه كشور باور مذهبی مشخصی را ممنوع می‌داند حمایت از انتخاب مذهب است. حكومت‌های مردم سالار همچنین: • دین و مذهب رسمی برای کشور انتخاب نمیکنند و بین ادیان تبعیض قائل نمیشوند. • محتویات نشریات، دروس یا سخنرانی‌های مذهبی را تعیین نمی‌كنند و در تایید یا رد باورهای دینی تلاش نمیکنند. • به حق والدین برای اداره آموزش مذهبی فرزندانشان و همچنین جلوگیری از آموزش دینی فرزندشان احترام می‌گذارند. • تحریك به خشونت مذهبی بر ضد دیگران را ممنوع می‌نمایند. • از ابزارهای دولتی که با هزینه‌های مردم ایجاد می‌شوند تبلیغات به نفع یا علیه دینی نمیکنند. • در مدارس دولتی باورهای دینی را تدریس نمیکنند مگر مطالعات علمی دینی، مقایسه تاریخی ادیان و تاریخ آنها. • از اعضای گروه‌های اقلیت قومی، مذهبی یا زبانی محافظت می‌كنند. • به مردم اجازه می‌دهند تا ایام تعطیلات مرتبط با باورهایشان را برگزار نمایند و روزهای مقدسشان را جشن بگیرند. • از آنجا كه افراد صاحب اعتقادات گوناگون خواهان زمینه‌های مشترك در مسایل متنوع و همكاری برای حل مشكلات موجود برای كل جمعیت هستند به جریان‌های بین اعتقادی اجازه شكوفایی می‌دهند. • برای دولت و مقامات مذهبی، سازمان‌های غیر دولتی و خبرنگاران، آزادی تهیه خبر درباره آزار مذهبی را فراهم می‌سازند. • به حق مشاركت و كمك به جامعه مدنی از طریق راه اندازی مدارس اعتقادی، گرداندن بیمارستان‌ها و مراقبت از سالمندان و اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های دیگری كه به نفع جامعه است احترام می‌گذارند. • برای باورهای دینی در مقابل باورهای غیر دینی امتیازی ویژه قائل نمیشوند.

امین یوسفی

---