چین, هند و نظم نوین در اقتصاد جهان

رشد اقتصادی هند در حال شتاب است و طبق پیش بینی دویچه بانك آلمان, اقتصاد هند در اثر رشد نیروی كار بر چین پیشی گرفته است و در ۱۵ سال آینده بیشترین رشد را در میان كشورهای جهان خواهد داشت

سرعت تغییرات اقتصادی در چین و هند كه ۴۰ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده اند، نفس گیر است. اصلاحات اقتصادی از ۲ دهه قبل در چین شروع شد و به جایی رسید كه رشد اقتصادی این كشور تنها در طول دهه گذشته با ۲ برابر افزایش به میانگین ۹‎/۵ درصدی رسیده است. نشانه های رشد اقتصادی در جای جای این كشور پهناور قابل مشاهده است. در مورد هند دگرگونی اقتصادی در مرحله ای ابتدایی تر بسر می برد چرا كه درآمد سالانه هر فرد ۲ هزار و ۵۰۰ دلار است، در حالی كه این رقم در چین ۴ هزار و ۶۰۰ دلار است.

ولی رشد اقتصادی هند در حال شتاب است و طبق پیش بینی دویچه بانك آلمان، اقتصاد هند در اثر رشد نیروی كار بر چین پیشی گرفته است و در ۱۵ سال آینده بیشترین رشد را در میان كشورهای جهان خواهد داشت.

این دو كشور همزمان با تبدیل شدن به اقتصادهای مطرح جهان، به مصرف كنندگان منابع و آلوده كنندگان محیط زیست عمده جهان نیز تبدیل می شوند. ولی افزایش قیمت نفت و دیگر كالاها در ۲ سال گذشته نشانگر محدودیت منابع دنیا است. این منابع حتی برای تأمین نیازهای روبه افزایش كشورهای از قبل صنعتی شده نیز دچار مشكل اند. در این شرایط، حتی فقیرترین ملت های دنیا از خیزش اقتصادی چین و هند متأثر شده اند. برای مثال، باید به ناآرامی های روی داده در اندونزی در اعتراض به افزایش قیمت نفت، فشار فزاینده بر جنگل های آفریقا و منابع دریایی آن، رونق صادرات مواد معدنی از آمریكای جنوبی و فقدان مشاغل نیازمند به مهارت اندك در آمریكای لاتین و جنوب شرق آسیا اشاره كرد.

محیط زیست دنیا و منابع طبیعی آن قطعاً پاسخگوی تأمین اقتصادهای صنعتی غرب و همچنین ۲ میلیارد انسان چینی و هندی دیگر كه به طبقه متوسط جهان اضافه می شود، نیست. ولی چین و هند از لحاظ شرایط محیطی فراروی رشد نسبت به دوران توسعه ای كه آمریكا و اروپا طی كرده اند، در شرایط دشواری قرار دارند؛ زیرا این كشورها با كمبود آب سالم، تأثیرات اقتصادی زیست محیط های آسیب دیده، تغییرات سریع آب و هوایی و كمبود منابع انرژی روبرویند. در واقع، امروزه بشریت در دوره عدم كفایت زیست محیطی و منابع موردنیاز برای زندگی مرفه قرار دارد و در دهه های آینده مجبوریم با یافتن فناوری ها، سیاست ها و ارزش های فرهنگی جدید نیازهای بشریت را برآورده كنیم، در غیر این صورت، اقتصاد جهان فرآیند سقوط را در پیش خواهد گرفت.

● نظم نوین جهانی

وقتی كه سران صنعت نفت دنیا در سپتامبر ۲۰۰۵ برای برگزاری كنگره جهانی نفت گردهم آمدند، در نمایشگاه این كنگره بیشترین فضا را نه شركت های اكسون موبیل یا رویال داچ شل بلكه شركت های نفتی چین اشغال كرده بودند.

ولی رقابت شركت های چینی و هندی فعال در عرصه انرژی تنها به انرژی های فسیلی منحصر نمی شود، چنان كه در سال ۲۰۰۶ در نمایشگاه بزرگ همایش سالانه انجمن انرژی بادی آمریكا در شیكاگو، فضای بزرگ نمایشگاه عمدتاً توسط شركت هندی «سوزلون» اشغال شده بود كه تا آن وقت هیچ كس حتی نامش را نشنیده بود.

اگرچه چین و هند با تاریخ، فرهنگ و نظام های سیاسی متفاوت از هم، هر كدام مسیر خاص توسعه خود را می پیمایند، ولی این دو كشور گاهی با هم هم مسیر می شوند و در بسیاری موارد از موفقیت ها و شكست های یكدیگر درس می گیرند. راهی كه هند برای توسعه اقتصادی در پیش گرفته مبتنی بر بازار اطلاعات است. برخی شهرهای هند جزئی از بازار جهانی اطلاعات و مورد مراجعه شركت های بین المللی اند. هندی ها طراح بسیاری از نرم افزارهای موردنیاز اقتصاد پیچیده جهانی هستند. در این كشور كه فقر و فلاكت انسان ها همیشه چشمگیر بوده است، هم اكنون رونق ناشی از بازار اطلاعات تصویر دیگری به وجود آورده است.

درست است كه ظهور صنعت اطلاعات در هند مبتنی بر همكاری این صنعت با شركت های مستقر در آمریكا و حمایت مقام های هندی بود، ولی امروزه شركت های هندی در حال توسعه مدل های رقابتی تجاری خود هستند. عوامل تسهیل كننده این توسعه عبارت اند از: پائین بودن نسبی سطح دستمزدها، رایج بودن زبان انگلیسی در هند، وفور استعدادهای علمی و مهندسی و اختلاف زمان با آمریكا كه امكان توسعه ۲۴ ساعته نرم افزارهای شركت های مستقر در كالیفرنیای آمریكا را با همكاری هندی ها در آن سوی كره زمین فراهم می سازد. همچنین به تدریج شاهد این واقعیتیم كه فناوری هندی نه تنها ارزان تر است، بلكه در اوج كیفیت نیز قرار دارد.

در مقابل، موفقیت اقتصادی چین مبتنی بر رونق بخش تولیدی است كه از ساده ترین وسایل تا پیچیده ترین تجهیزات الكترونیكی دنیا در آن یافت می شود. در طول دهه گذشته، بیشتر شركت های تولیدی بین المللی برای كاهش هزینه ها، بخش هایی از كسب و كار خود را به چین منتقل كرده اند.

مصرف كنندگان در بسیاری از كشورهای دنیا امروزه از كالاهای ارزان چینی بهره مند می شوند. این كالاهای ارزان موجب پائین ماندن سطح تورم با وجود افزایش فشار بر اقتصاد جهان گردیده است. در این راستا، برخی معتقدند چین كارگاه آموزشی شركت های چندملیتی آمریكایی و ژاپنی است و این حالت در حكم مرحله ای گذار برای قدرت یابی اقتصادی كشور چین است. زیرا اولاً چین در حال خرید بخش هایی از شركت های بزرگ چند ملیتی و تولید محصولات آن ها است و ثانیاً پس از خرید كالاهای سرمایه ای و خطوط تولید از كشورهای صنعتی، كسری موازنه تجاری خود با این كشورها را با راه انداختن خطوط تولید وارداتی به موازنه مثبت تجاری تبدیل خواهد كرد. برای مثال، چین در سال ۲۰۰۵ دست به خرید بخش تولید رایانه های شخصی شركت «IBM» زد. این كشور همچنین در سال ۲۰۰۵ كسری موازنه تجاری زیادی با آلمان داشت.

ولی این كسری در سال ۲۰۰۶ تبدیل به موازنه مثبت چشم گیری گردید. علت این امر در آن بود كه چین در سال ۲۰۰۵ ابزارهای ماشینی و تجهیزات متعددی را با فناوری های بالا خریداری كرد و زمانی كه در سال ۲۰۰۶ این دستگاه ها شروع به كار كردند، سیل صادرات كالاهای پیچیده اش به آلمان ودیگر بازارها روانه گردید.

چین همچنین شروع به ساخت یكی از بزرگترین صنایع خودروسازی دنیا كرده است. تولید سالانه خودروی این كشور از ۳۲۰ هزار دستگاه در سال ۱۹۹۵ به ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه در سال ۲۰۰۵ رسید. این میزان تولید چین را در عرصه جهانی تولید خودرو، پس از آمریكا و ژاپن قرار داد كه هركدام ۸ میلیون دستگاه خودرو در سال تولید می كنند.

گفتنی است كه با در نظر گرفتن روند فعلی رشد صنعت خودروسازی چین، این كشور تا سال ۲۰۱۵ بزرگترین تولیدكننده خودرو در جهان می شود. علاوه بر این، باید توجه داشت اگرچه بسیاری از خودروهای چینی توسط شركت های فولكس واگن، جنرال موتورز و دیگر شركت های چندملیتی تولید می شود، اما خودروسازان داخلی متعددی نیز درچین ظهور كرده اند و بنابر اعتقاد كارشناسان، تبدیل چین به بزرگترین صادركننده خودرو در جهان تنها نیازمند گذشت زمان است. چین درعرصه مصرف نیز از چندی قبل رتبه اول جهان را داراست. تا سال ،۲۰۰۵ چین ۳۵۰ میلیون مشترك تلفن همراه داشت. این رقم در سال ۱۹۹۶ تنها ۷ میلیون بود كه البته در همان زمان هم ۲ برابر آمریكا بود.

اقتصاد مبتنی بر تولید چین به این كشور اجازه داده تا به مصرف كننده ای جهانی تبدیل شود. در سال ،۲۰۰۵ چین ۲۶ درصد فولادجهان، ۳۲ درصد برنج، ۳۷ درصد پنبه و ۴۷ درصد سیمان دنیا را مصرف كرد. مقداری از این مواد خام صرف تولید كالاهای صادراتی به دیگر نقاط دنیا می شود ولی مقدار زیادی از آن صرف ساخت زیربناها، كارخانه ها، جاده ها و ساختمان هایی در چین می شود كه افق اقتصادی این كشور را دگرگون می سازند. در میان كشورهای دنیا فقط مصرف آمریكا است كه از لحاظ زیست محیطی و سلامت جوامع موجود در زمین اثر مخرب تری از چین دارد. البته چین در این عرصه نیز در حال پیشی گرفتن از آمریكا است.

موفقیت های اقتصادی چین و هند تنها مبتنی بر وفور منابع طبیعی آن ها نیست، بلكه در اصل به خاطر چند دهه سرمایه گذاری دولت های این كشورها بر مردم خود است. این سرمایه گذاری به ویژه در دوره آموزش عالی صورت گرفته است. هر دوی این كشورها دانشگاه های بزرگی دارند كه سالانه حدود نیم میلیون دانشمند و مهندس از آن ها فارغ التحصیل می شوند. در حالی كه در آمریكا سالانه ۶۰ هزار نفر از دانشگاه ها فارغ التحصیل می شوند، هند هم اكنون ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر متخصص امور مالی و حسابداری دارد. این افراد در آمریكا ۱ میلیون و ۸۰۰ هزار نفرند. چین نیز ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر فارغ التحصیل مهندسی دارد، ولی این رقم نیز در آمریكا كمتر از چین و هند بوده و ۷۰۰ هزار نفر است.

تحولات ذكر شده به دو كشور چین و هند این مجال را داده كه طبقه متوسط در آن ها رشد سریعی داشته باشد و از این راه در طول دو دهه گذشته چند صد میلیون نفر از فقر نجات پیدا كند. باید توجه داشت كه در رابطه با كاهش فقر در ۲ كشور مذكور تحولات عظیمی صورت گرفته است، زیرا تعداد افرادی كه با درآمد روزانه كمتر از ۱ دلار زندگی می كنند، به طور قابل ملاحظه كاهش یافته است. میان سال های ۲۰۰۱-۱۹۸۰ تعداد افرادی كه در فقر شدید به سر می برند (با درآمد كمتر از ۱ دلار در روز) در چین از دوسوم كل جمعیت كشور به ۱۷ درصد و در هند از نیمی از جمعیت كشور به ۳۵ درصد رسیده است.

ولی هنوز افراد بسیاری در كشورهای مذكور در محرومیت به سر می برند. طبق آمار شاخص توسعه انسانی برنامه توسعه سازمان ملل كه كشورها را براساس معیارهایی چون امید به زندگی و سطح سواد طبقه بندی می كند، چین و هند به ترتیب در رتبه ۸۰ و ۱۲۷ از میان ۱۷۷ كشور دنیا قرار دارند. در كشورهای مورد بحث در كنار شهرهای بنگال و شانگهای با برج های سر به فلك كشیده، هنوز حدود ۸۰۰ میلیون نفر در هند و ۶۰۰ میلیون نفر در چین با درآمدی كمتر از ۲ دلار در روز زندگی می كنند. با وجود دانشگاه هایی كه در سطح جهان مطرح هستند، در این كشورها میانگین سال هایی كه چینی ها به تحصیل پرداخته اند تنها ۶ سال است و دختران در هر دو كشور مورد اشاره از تحصیلات كمتری برخوردارند.

ترجمه: محسن خزائی

منبع: state of the world۲۰۰۶ worldwatch Institute.

---