نصر در جست وجوی امر قدسی

فصل آغازین کتاب در جست وجوی امر قدسی دلایل روانی و بستر رشد او را نشان می دهد

فصل آغازین کتاب در جست وجوی امر قدسی دلایل روانی و بستر رشد او را نشان می دهد. تباین میان رشد جسمانی، موقعیت خانوادگی، اجتماعی و مکانیسم تحصیلات نزد نصر، با رشد فکری اش کاملاً مشخص است. دلایل اصلی تحولات فکری او از جهات تربیتی به وضوح نشان از آماده سازی یک آدم ایرانی دارد برای درک فرهنگ جهانی. اما در خلال گفت وگو و هنگام ارائه مثال ها از دوران تحصیل او دست به نقد خود می زند.

وقتی از خوابی، خیالی، کتابی، توفیقی حرف می زند پشت آن خود را تفسیر می کند؛ کاری که گمانم نیاز نیست زیرا بسط و تاویل او خود به خود، توسط من خواننده انجام می پذیرد. و اگر نکته یی جای تحسین داشته باشد تحسینش خواهم کرد و نابغه اش خواهم خواند. اما گویا گوینده این نکته را کافی نمی داند و گاه خودش با ما، در تحسین خود همراه می شود؛ «با آنکه از این فضای امریکایی بیگانه بودم، به راحتی توانستم با شرایط کنار بیایم. در کلاس نهم شاگرد ممتازی بودم و از آن به بعد همیشه در مدرسه پدی شاگرد اول کلاسم بودم. و پیشینه تحصیلی درخشانی داشتم. در ورزش هم دستی داشتم... این پیشرفت و تحول به یک ورزشکار مطرح را وامدار مدرسه پدی هستم.» ( همان، ص ۵۴)

نصر در ادامه از ورود خودش به فرنگ می گوید. همچنان که در «جوان مسلمان و دنیای متجدد» با آن روبه رو هستیم از تلاش خود برای کشف و ربط مدرنیسم و جهان سنتی می گوید؛ جهان سنتی که خاستگاه خود اوست. این نکته و این اکتشاف راه حل ها، تلاشی خوشایند است. فکری است بکر. و لازمه دوران ما.

اما او از مصداق ها و فکر هم با نقد خود و البته نقد و شرح و تفسیر حالات خود سخن می گوید؛ چیزی که من خواننده اگر نویسنده تنها اشارتی کند خود درکش خواهم کرد. مثلاً از فرشتگانی می گوید که در رویا رویت شان کرده. البته گفتن تصویر زیبایی چنین، خوشایند است. نقد و تفسیرهای بعد از آن منظور نظرم است. تفسیری که از خویش می کند در رویارویی با جهان تجدد از قضا چندان کارکردی برای ما ندارد. تو را تنها با سبک و سیاق یک زندگی، با طرح یک زندگی روبه رو می کند؛ زندگی که چندان ایرانی نیست زیرا او در شرایط عادی و برابر با باقی ایرانیان با سنت روبه رو نشده. نصر در بیوگرافی «خودگو» خود نشان می دهد هرگز به عنوان «جوان مسلمان» با دنیای متجدد روبه رو نشده. جست وجوی او در امر قدسی، از سر دنیای متجدد وارد جوان و جهان مسلمانی شده است. طبقه خانوادگی او همان طبقه یی بوده است که در ایران آن روزگار آنها را متجدد می خوانده اند. لاجرم نصر در مسیر رشد تکامل (کودکی، بلوغ تا بزرگسالی) با زشتی های سنت، آنچنان که یک فرد عادی ایرانی با آن درمی افتد، روبه رو نشده و امر قدسی در این حال شاید نوستالژیای سرخوشانه کودکی آدم باشد که به جست وجویش شتافته.

در بزرگسالی، در فصل های میانی کتاب، وقت بازگشت به ایران وقتی مدیر دانشگاه آریامهر شد و بعد با انقلاب رودررو شد، دیگر شخصی شکل گرفته، دانشگاهی و مرتبط به دربار بود که از هراس و هجوم نارضایتی جوانان کشور تلقی ایده آلی دارد؛ کشور در حال گذر از «دو دنیا»، کشور یکپارچه سختی های رئالیسم.

نصر در فصول مربوط به پیش از انقلاب موضع دفاعی به خود می گیرد. نصر در صفحات پایانی از «شریعتی» می گوید و او را ایدئولوژی پرداز می خواند. می گوید؛ «علی شریعتی قرائت ایدئولوژیکی از اسلام می داشته.» باید پرسید و دانست که آیا برداشت سنتی از دین، اسلام یا هر دین دیگر و آمیختن سنت و اسلام به یکدیگر خود ایدئولوژی دیگری نیست؟

مساله دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که همچنان که در «معرفت و معنویت» مصداق های بخش معنویت بیشتر در الاهیات مسیحی بیان شده، و در نتیجه معنویت آنجا، رنگ و بوی معنویت صلح جوی صدر مسیحیت را به خود گرفته، اینجا هم معنویت (امر قدسی) جست وجوشده توسط نصر در «دین» فرجام می یابد. و این از مثال های متعدد او از ادیان و تئوری پذیری اش در گفت وگوی ادیان پیداست. و البته پیداتر نادیده گرفتن جنبه اساطیری ادیان، دین های غیرالاهی و بدوی و عدم گشت و گذار در اساطیر قومی، نشان از اندیشه یی است که سنت را همان «دین» می داند.

او مانند متفکران آغاز سده بیستم، تاریخ را به دو پاره تقسیم می کند. دوران کهن و دوران مدرنیسم و در دوران ما، دوران مدرنیسم یا فرامدرنیسم، فقدان خدا را خطر می خواند. خدایی که ابوسعید روز مرگش گفت «قحط خدای خواهد آمد»؛ خدایی که «نیچه» مردگی اش را اعلام کرد، خدایی که شاید درون هرکدام از ما که به او ایمان داشته باشیم، قائم باشد. دیگر امر کلی کل آدم ها نیست.