ضرورت باز مهندسی اقتصاد

بیش از ۱۱ درصد از نفت جهان را در اختیار دارد در حالی که با جمعیت آن حدود یک درصد جمعیت جهانی است بیش از ۱۱ درصد از نفت جهان را در اختیار دارد در حالی که با جمعیت ۷۰ میلیونی خود در واقع ۱۱ برابر سرانه این نعمت خدادادی را در اختیار دارد

کشور ما از لحاظ جغرافیایی در منطقه ای از جهان واقع شده است که اگر نگوییم از لحاظ ژئوپولتیک یکی از حساس ترین مناطق جهان است قطعاً یکی از چند منطقه مهم و حساس جهان است.

بیش از ۴۰ درصد از ذخایر انرژی جهان در این منطقه واقع شده است. ایران حدود ۱۶ درصد از ذخایر جهان را در اختیار دارد در حالی که جمعیت آن حدود یک درصد جمعیت جهانی است.

بیش از ۱۱ درصد از نفت جهان را در اختیار دارد در حالی که با جمعیت آن حدود یک درصد جمعیت جهانی است. بیش از ۱۱ درصد از نفت جهان را در اختیار دارد در حالی که با جمعیت ۷۰ میلیونی خود در واقع ۱۱ برابر سرانه این نعمت خدادادی را در اختیار دارد. حدود ۳هزار منبع معدنی فعال در کشور موجود است.

یکی از عظیمترین و ارزانترین مخزن مس جهان را در اختیار دارد. از لحاظ آب و هوایی یکی از متنوعترین آب و هوای جهان را در اختیار دارد. در همه فصول سال زمستان، تابستان، بهار و پائیز را همزمان دارد. در زمستان در حالی که بخش قابل توجهی از این کشور در سرما و برف و باران به سر میبرد در مناطقی از آن آب و هوا از آب و هوای بهاری چیزی کمتر ندارد. جنگلهای شمال یکی از زیباترین مناطق جنگلی جهان است. این جنگلها بعضاً بازمانده از دوران سوم زمینشناسی است.

بیابانهای آن هم زیباییهای خاص خود را دارد. کوهستانهای آن زمانی محل انواع گیاهان و جانوران بوده به گونهای که هنوز هم آثار تنوع گسترده آنها مشاهده میشود. تنوع آب و هوایی زمینه بسیار مناسبی برای جذب گردشگران از سراسر جهان است.

از نظر تنوع و تعداد آثار تاریخی و تنوع آن در شمار ۱۰ کشور نخست دنیاست طول قناتهای ایران به اندازه مسافت زمین تا کره ماه یا معادل ۷‎/۶ دور گرد خط استوا است و دیوار چین با آن همه شهرت یک هفتم این مقدار طول دارد. اینها همه حکایت از پتانسیل بالای این سرزمین برای رشد صنعت گردشگری از یک طرف و پرورش و رشد انواع محصولات کشاورزی در تمام فصول از طرف دیگر است.

آثار ادبی، هنری به جا مانده از گذشتگان در این سرزمین از آثار بزرگ جهان به شمار میرود. سعدی، حافظ، مولانا، خیام و.‎/‎/ هریک مانند چراغی بر تارک ادبیات جهان میدرخشند. و پیام صلح و آزادی و عدالت را به همه جهان میدهند. از این ذخائر عظیم فرهنگی تاکنون استفاده درستی به عمل نیامده است؛ همچنان که فرهنگ دینی و مذهبی ما، عاشورای ما و در یک کلام پیامهای دینی ـ جهانی مذهب و دین ما نیز چنین است.

این کشور از لحاظ نیروی انسانی هم یکی از بااستعدادترین نیروی انسانی را در دنیا دارد. از لحاظ هوش، از متوسط هوش جهانی اگر بالاتر نباشند کمتر نیستند. نمونه آن درخشش آنها در المپیادها، دانشگاه های داخلی و خارج از کشور است که گاهگاهی درباره آن از رسانهها میشنویم. کشوری با تمدنی بیش از چهار هزار سال سابقه با این همه امکانات و پتانسیل در جرگه کشورهای توسعه نیافته است.

به نظر میرسد لازم است صرف نظر از مسائل سیاسی و جناحی به صورت علمی وضعیت پیش آمده را به طور دقیق مورد بررسی قرار دهیم. بدون یک بررسی همه جانبه از وضعیت اقتصادی، اجتماعی کشور و برنامههای توسعه، امکان پاسخگویی به مسئله روز کشور وجود ندارد.

باید امکاناتمان را مجدداً تعریف کنیم، نقاط قوت خود را بشناسیم، به مزیتهای خود پی ببریم، نقاط ضعف کشور و سیاستهای توسعه را مجدداً مورد ارزیابی قرار دهیم، تهدیدات را شناسایی کنیم، چه فرصتهایی داریم و چه فرصتهایی میتوانیم برای خود ایجاد کنیم بر این اساس چشماندازها را مجدداً ترسیم کنیم و این فرآیند را در هر دوره، مجدداً مورد بازبینی و بازمهندسی قرار دهیم و جلوی اشتباهات را بگیریم. این کاری است که از عهده یک مجموعه برمی آید. برای این کار لازم است همه ظرفیتهای جامعه مورد استفاده قرار گیرد.

متأسفانه دعواهای سیاسی و سیاسی کردن همه چیز حتی اقتصاد و فرهنگ که بزرگترین آفت برای درک درست مسائل است اجازه نداده است که افراد صاحب نظر و دلسوز در حوزههای اقتصادی و اجتماعی فرصت لازم را برای آسیبشناسی این وضعیت پیدا کنند. امروز عدهای از اقتصاد حرف می زنند و ادعای صاحب نظر بودن در این مسائل را دارند که در تمام عمرشان یک درس جدی اقتصادی در دانشگاه نداشته ولی این تصور را به وجود آوردهاند که جامعه علمی در حوزه اقتصادی اینها هستند و تصور بیرونی آن این است که جامعه از فقر دانش در این حوزهها رنج میبرد. مظلومترین بخش این دانش اقتصادی مربوط به اقتصاد اسلامی است که بعضاً کسانی مدافع آن شده و از آن دم میزنند و خود را در آن صاحب نظر می دانند که در تمام عمرشان یک مقاله علمی در این زمینه ننوشتهاند و امروزه آن را حربهای قرار میدهند برای برخی از مصالح غیرعلمی، سیاسی و غیرسیاسی.

به هرحال این قلم همه صاحبنظران را دعوت میکند به نقد و بررسی منصفانه و آسیبشناسی علمی وضعیت اجتماعی و اقتصادی جامعه و این مقاله را مقدمهای برای این شروع میمون میداند و بس و درصدد آن نیست به همه سؤالات مطرح شده پاسخ دهد ولی ناچار است به صورت مختصر برای شروع این مباحث خصوصاً در حوزه اقتصاد به صورت فهرستوار به نقاط قوت، ضعف ها، فرصتها و تهدیدهای پیش روی اقتصاد اشاره کند و احصای کامل و تحلیل آنها را به فرصتی دیگر وا مینهد.

الف) نقاط قوت:

وجود منابع سرشار نفت و گاز در کشور؛ داشتن مزیت نسبی صنایع وابسته به نفت در کشور؛ وجود نیروی کار نسبتاً ارزان؛ وجود طبقه تحصیل کرده جدید و رشد سواد و دانش عمومی؛ تمایل شدید جامعه به رشد و تحول و پیشرفت؛ میراث فرهنگی غنی از گذشته؛ وجود عناصر متعدد و مساعد برای توسعه در تعالیم دینی و امکان احیای آنها؛ گسترش کمی دانشگاه ها و مراکز علمی و فرهنگی؛ جوان بودن جمعیت؛ امکان استفاده از پتانسیل زنان در کمک به رشد توسعه؛ وجود سرمایه اجتماعی به معنای قدیم در بافتهای قدیمی شهرها و در روستاها و عشایر؛ تنوع آب و هوایی کشور و امکان تولید محصولات کشاورزی متنوع برای مصرف داخلی و صادرات؛ رشد قیمت نفت و انرژی؛ عزم دولت برای اجرایی کردن اصل ۴۴ و امکان جلب مشارکت مردم.

ب) نقاط ضعف:

عدم وفاق کامل بر سر اهداف توسعه؛ سیاسی شدن اقتصاد و فرهنگ؛ دولتی بودن اقتصاد؛ وجود انحصارهای دولتی و غیردولتی؛ پایین بودن اعتماد عمومی، حاکمیت فرهنگ مصرفگرایی؛ حاکمیت فرهنگ سوداگری؛ تغییرات مدیریتی گسترده و متزلزل شدن تعهدات؛ ضعف مدیریتهای اقتصادی؛ غیررقابتی بودن اقتصاد؛ حاکمیت وضعیت رکود تورمی بر اقتصاد؛ تکیه بر دانشهای وارداتی و غیربومی.

تجزیه و تحلیل موارد مذکور از یک مقاله مختصر بیرون است. نگاهی به سیاهههای مذکور و وضعیت شاخصهای اقتصادی ـ اجتماعی نشان میدهد که باز مهندسی وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور امری ضروری است و این بررسی نمیتواند صرفاً اقتصادی و یا اجتماعی باشد. لازم است به ابعاد فرهنگی آن هم توجه شود. در این صورت است که میتوانیم به یک مدل کارآمد، بومی و قابل اجرا برای دستیابی به توسعه اقتصادی دست یابیم. امید است در فرصتهای آینده بتوانیم به تشریح بیشتر این ابعاد و ارائه یک چارچوب برای حل مسائل و ایجاد فضای بحث و نقادی در موضوعات مذکور بپردازیم.