نقد داستان شب های چهار شنبه

داستان شب های چهارشنبه با همه جذابیت و كششی كه در خواننده برای خواندن و دنبال كردن ماجرا ایجاد می كند, به نظر من دارای چند ایراد اساسی است كه بیشتر آن ها بر می گردد به انتخاب قالب « نامه» برای داستان

۱- داستان شب های چهارشنبه با همه جذابیت و كششی كه در خواننده برای خواندن و دنبال كردن ماجرا ایجاد می كند, به نظر من دارای چند ایراد اساسی است كه بیشتر آن ها بر می گردد به انتخاب قالب « نامه» برای داستان.داستان به صورت نامه ای نگارش یافته كه همسر مردی برای معشوقه شوهرش نوشته, به این نیت كه در شبی كه آن دو را برای خلوت كردن تنها گذاشته, این معشوقه ذلیل مرده نامه را پیدا كند و بخواند و چیزهایی را كه نگارنده نامه دلش می خواهد به او , راست یا دروغ , تلقین كند تا بداند و متوجه شود, بداند و متوجه شود , بلكه دست از سر شوهر او بردارد و شكست خورده صحنه عشق را به نفع او ترك كند.نخستین ایرادی كه در حقیقت باعث شده تا ساختمان داستان سست و فرو ریختنی شود و پیرنگ آن استحكام منطقی نداشته باشد,این است كه از كجا نگارنده نامه اطمینان دارد كه معشوقه همسرش نامه را پیدا خواهد كرد و آن را خواهد خواند؟ شاید اصلا آن شب ذلیل مرده به خانه آن ها نیاید ( كه احتما لش هم زیاد است , چون با شناختی كه شوهر خیانت پیشه از حساسیت زنش نسبت به خیانت های كوچك و بزرگ او دارد و تابلوی خیانت بهترین شاهد این حساسیت طبیعی و فطری است, از ترس این كه مبادا رفتن زنش به عروسی دامی باشد كه بر سر راه او گسترده تا سر بزنگاه ناگهان از در وارد شود و شوهرش و ذلیل مرده را در بغل هم مشغول مچامچه غافلگیر و رسوا كند و سایر شكستنی جات خانه را بر سر هر دو آنان بشكند, اگر عاقل و زیرك باشد كه خیانت پیشه ای حرفه ای چون او حتما هست, چون نزدیك سه سال است كه از این خیانت كاری كشف شده جدید , در كنار احتمالا چند ین فقره خیانت كشف نشده دیگر, می گذرد و او هنوز دم به تله نداده و مدرك محكمه پسند دست زنش نداده, به احتمال قریب به یقین آن شب اگر قرار است خلوتی هم صورت گیرد این خلوت در خانه نخواهد بود و در جای دنج تر و مطمئن تری صورت خواهد پذیرفت و به همین دلیل ذلیل مرده به احتمال زیاد به نامه دست نخواهد یافت و تمام نقشه های نگارنده نامه نقش بر آب خواهد شد).یا شاید ذلیل مرده همراه مرد به خانه بیاید ولی چنان شور و شوقی برای عشق بازی و مهر ورزی داشته باشند كه وقت را برای حمام كردن و كارهای متفرقه دیگر از جمله جستجوی نامه و خواندن آن هدر ندهند و از همان لحظه ورود بروند سر اصل مطلب و تیری كه نگارنده نامه در تاریكی انداخته به سنگ بخورد شاید هم اصلا كار به اتاق خواب نكشد و در همان سالن پذیرایی قضیه فیصله پیدا كند و باز مجالی برای پیدا كردن و خواندن نامه پیدا نشود.شاید اصلا مرد تنها به خانه بیاید و از شدت ملال تنهایی هوس كند كه نگاهی به آلبوم ها بیندازد و دست بر قضا نامه را خود او پیدا كند و بخواند و پیش بینی اش كار دشواری نیست كه شب سركار علیا مخدره كه از مجلس عروسی برگردد چه افتضاح مبسوطی راه خواهد افتاد و چه الم شنگه و آبرو ریزی عظیمی بر پا خواهد شد و چه شكستنی ها ( اگر هنوز شكستنی نشكسته ای باقی مانده باشد) بر روی سر و كله ها خورد خواهد شد!

یا شاید همراه مرد ذلیل نمرده ای باشد كه نگارنده هنوز فرصت كشفش را پیدا نكرده و او اصلا كنجكاوی به گشتن در كشو ها و كمد ها را نداشته باشد و حوصله یا سواد نامه خواندن هم نداشته باشد و باز تیر نگارنده به سنگ بخورد.پس به همه این دلایل وهزار یك دلیل دیگر, احتمال این كه نقشه ای كه نگارنده كشیده طابق النعل بالنعل اجرا شود و همه آن چه او اندیشیده و حساب كرده , واو به واو همان طور پیش برود تا به آن جا كه ذلیل مرده ای در شب كذایی نامه ای را بخواند بسیار ضعیف و تقریبا نزدیك به محال است, و با این حساب آیا این همه نقشه چینی و جیمز باند بازی برای امری تقریبا محال و ممتنع منطقی و عاقلانه است؟ مگر این كه راوی را آدمی آنرمال, غیرمنطقی, خیالباف و روان نژند بدانیم .تازه نگارنده از كجا می خواهد بفهمد و مطمئن شود كه نامه مطابق نقشه كشف و خوانده شده است یا نه؟ آیا درست است كه از سرنوشت این نقشه هیجلن انگیز بی خبر بماند؟ آیا فكر این كه نامه را به جای ذلیل مرده كس دیگری بخواند یا مثلا ذلیل مرده آن را برای عاشق خودش ( شوهر او) بخواند , كرده است؟همه این چون و چرا ها نشان می دهد كه نقشه نامه نگاری و سپس گذاشتن آن لای ضخیم ترین آلبوم عكس های خانگی و در حقیقت سپردن آن به دست تند باد حوادث , نقشه ای عاقلانه و منطقی نیست و از آدمی مثل نگارنده كه ظاهرا از سلامت عقل و روان نسبی بر خوردار است بعید است, به همین دلیل است كه گفتم انتخاب قالب نامه آن هم با این تمهیدات, ساختمان داستان را سست و ضعیف كرده است. این همان خشت اولی است كه كج گذاشته شده و با این كجی دیواره داستان تا ثریا كج بالا می رفته است.

۲- اگر شروع داستان شروع نامه هم هست, در این صورت نامه و داستان با جمله های مناسبی شروع نشده است و چند جمله نخست داستان كه با « نامه را لای آلبوم می گذارم» شروع می شود , نامناسب و برای كسی كه نامه را پیدا كرده توضیح واضحات است. اگر هم شروع نامه از جای دیگری به جز شروع داستان است, این جا مشخص نیست و از این نظر داستان ضعف و ابهام بی مورد دارد.

۳- شناخت نویسنده نامه از معشوقه همسرش بسیار ناچیز است , حتی ظاهراهرگز او را ندیده و نمی داند چه شكلی است, از خصوصیات اخلاقیش اصلا چیزی نمی داند( چون اگر چیزی در این مورد می دانست حتما به جای كلی مطالب پراكنده بی ارتباط به معشوقه و غیر لازم برای او, به آن ها اشاره مخثصری می كرد), ظاهرا همسر نویسنده نامه مرد بسیار كار كشته و در رد گم كردن و پنهان كاری بسیار مجرب و خبره بوده و تا هنگام نوشتن نامه هیچ آتویی جز چند نشانه مشكوك ناچیز به دست همسرش نداده و در نهایت مخفی كاری به روابط حسنه با معشوق ادامه داده است, به هر حال از نحوه نگارش و اشارات نامه بر می آید كه نویسنده اش شناخت بسیار ناچیزی از ذلیل مرده ی ساخته و پرداخته ذهنش دارد( فقط در این حد می داند كه چند نامه برای همسرش نوشته و چند كارت تبریك فرستاده و چند بار به طور ناشناس تلفن یا فاكس زده و احیانا عطر تندی هم به خودش می زند) با این حساب چطور اینقدر در باره این كه این علیا مخدره پس از ورود به خانه لحظه به لحظه چه می كند , به كجا ها سركشی می كند , چه فضولی ها می كند و چقدر و چطور حس كنجكاویش را ارضاء می كند, اینقدر به طور دقیق اطلاع دارد كه بر مبنای آن چنین نقشه كشی دقیق و میلی متری كرده و همه وقایع اتفاقیه را هم از پیش سنجیده و در نظر گرفته است كه طرف سر كدام كمدها و كشو ها می رود و سایز و مدل چه چیزهایی را بررسی می كند و بعد سراغ كدام آلبوم می رود و غیره وغیره...؟

---