زخم تنبیه روی روان کودکان می ماند

تربیت فرزندان بزرگ ترین دغدغه والدین است چرا که شخصیت و رفتار انسان ها به اندازه زیادی می تواند موفقیت آنها را در آینده تضمین کند درواقع تربیت صحیح یکی از بزرگ ترین کمک های والدین به فرزندانشان است همه پدر و مادرها می خواهند در قبال فرزندشان بهترین راه تربیتی را پیش بگیرند و خطاهای خود را کاهش دهند و کمتر دچار اشتباه شوند

تربیت فرزندان بزرگ‌ترین دغدغه والدین است؛ چرا که شخصیت و رفتار انسان‌ها به اندازه زیادی می‌تواند موفقیت آنها را در آینده تضمین کند. درواقع تربیت صحیح یکی از بزرگ‌ترین کمک‌های والدین به فرزندانشان است. همه پدر و مادرها می‌خواهند در قبال فرزندشان بهترین راه تربیتی را پیش بگیرند و خطاهای خود را کاهش دهند و کمتر دچار اشتباه شوند.

تنبیه یکی از روش‌های تربیتی است و بعضی اوقات والدین بدون این‌که بخواهند آن را به کار می‌گیرند و بدون آگاهی از تاثیرات آن، فرزندان خود را تنبیه می‌کنند. گاهی نیز پیش می‌آید والدین با این‌که می‌دانند تنبیه اثرات خوبی بر فرزند آنها ندارد، به طور ناخودآگاه آنها را تنبیه می‌کنند. شاید دانستن برخی حقایق و اطلاعات راجع به تنبیه و آثار آن بر فرزندتان بتواند به شما در انتخاب روشی بهتر در تربیت فرزندتان کمک کند.

● تنبیه چیست و چگونه عمل می‌کند

تنبیه، محرک آزاردهنده‌ای است که اگر پس از رفتار خاصی اعمال شود، احتمال وقوع آن رفتار را به طور موقت کاهش می‌دهد. ما به‌طور ناخودآگاه از چیزهایی که آزارمان می‌دهد، دوری کنیم و رفتارهایی را که موجب می‌شوند در موقعیتی خاص تنبیه شویم، انجام نمی‌دهیم. اما مساله‌ای که در تنبیه وجود دارد، اثر موقتی آن است. یعنی تا وقتی محرک آزاردهنده وجود دارد، فرد از رفتار مورد نظر خودداری می‌کند و به احتمال زیاد، دوباره و در موقعیتی دیگر به آن رفتار روی می‌آورد.

تمام رفتارهای ما برای این‌که تثبیت شوند به یادگیری و تمرین احتیاج دارند و همچنین یک مشوق برای ایجاد انگیزه که آن رفتار را دوباره تکرار کنیم؛ همچنین برای این‌که رفتاری تثبیت نشود اولا باید تکرار نگردد و ثانیا انگیزه‌ای منفی وجود داشته باشد تا ما آن رفتار را انجام ندهیم.

در واقع تنبیه، انگیزه منفی موقتی است. با این تعاریف می‌توان گفت ما تقریبا برای همه رفتارهایمان انگیزه و مشوق داریم، پس اگر کودکی رفتار بدی را تکرار می‌کند نشان می‌دهد برای آن کار یک انگیزه دارد. حال اگر ما او را تنبیه کنیم ۲ حالت وجود دارد. یا از ادامه دادن به آن رفتار به‌طور موقت خودداری می‌کند یا به آن ادامه می‌دهد. اگر رفتار خود را تکرار نکرد، نشانگر این است که تنبیه شما و در واقع‌ انگیزه منفی بزرگ‌تر از مشوق آن کار زشت بوده است، اما اگر کودک به کار زشت خود ادامه داد، بدانید مشوق بزرگ‌تری برای آن کار دارد.

بیشتر والدین دوست دارند فرزندانی از هر نظر کامل داشته باشند و بخصوص روی رفتار و تربیت فرزندان خود حساس‌اند. برای همین است که وقتی رفتار بدی از فرزندشان سر می‌زند او را تنبیه می‌کنند؛ اما آیا تنبیه کردن می‌تواند والدین را به هدفشان برساند؟

● اثرات تنبیه بر کودک

همان‌طور که گفتیم اثر تنبیه بر رفتار موقتی است و نمی‌تواند برای همیشه رفتاری را از میان ببرد؛ اما غیر از آن، تنبیه اثرات بدی روی کودک می‌گذارد.

۱) رابطه والد فرزند: اولین تاثیری که تنبیه می‌گذارد روی رابطه والدین که تنبیه می‌کند و فرزندش است. پس از تنبیه این رابطه خدشه دار می‌شود و هر چه کیفیت و کمیت تنبیه شدیدتر باشد، این رابطه بیشتر از بین می‌رود و تبدیل به خصومت می‌شود.

۲) اثر‌گذاری روانی: تنبیه کردن، اعتماد به نفس کودک را هدف می‌گیرد و گاهی باعث ایجاد احساس گناه شدید در او می‌شود . احساس خشم و پرخاشگری در این کودکان بیشتر است و گاهی به نفرت از تنبیه‌کننده می‌انجامد و اختلالاتی از قبیل شب ادراری، افسردگی، وسواس، اختلال در اشتها و خواب و... در کمین این کودکان است. در بهترین حالت، تنبیه به بچه‌ها دروغگویی و انداختن گناه به گردن دیگران و تمارض کردن را یاد می‌دهد.

۳) افت تحصیلی و کندذهنی: تنبیه باعث می‌شود بچه‌ها کمتر خود و توانایی‌هایشان را باور داشته باشند و عزت نفس‌شان پایین می‌آید و با توجه به احتمال بروز اختلالاتی در تمرکز و نبود انگیزه به احتمال زیاد افت تحصیلی و عدم پیشرفت در مدرسه در انتظار این کودکان است.

۴) سرخوردگی تا آخر عمر: چون این کودکان همیشه در معرض سرزنش والدین خود قرار داشته‌اند، احتمال دارد افرادی سرخورده و گوشه‌گیر بار بیایند و احساس سرخوردگی و این‌که موجودی به درد نخور هستند، همیشه با آنها باشد و آنها را آزار بدهد.

۵) پناه بردن به دیگران: این بچه‌ها به خاطر این‌که از طرف خانواده خود حداقل در ظاهرمورد پذیرش قرار نمی‌گیرند بسرعت جذب افرادی می‌شوند که از آنها تعریف کنند یا آنها را بپذیرند و همیشه ازاین‌که حرف‌های خود را به والدینشان بزنند، می‌ترسند و به افراد دیگر پناه می‌برند.

دقت کنید که بدترین تنبیه، نوع بدنی آن است و بیشترین عوارض را دارد و انواع دیگر تنبیه نیز هر کدام به نوبه خود می‌توانند یک یا چند اثر منفی داشته باشند. در مواردی نیز ممکن است از همه انسان‌ها متنفر شوند و نتوانند روابطی خوب با دیگران برقرار کنند.

● در برابر رفتارهای بد چه کنیم؟

بسیاری از والدین می‌خواهند بدانند اگر قرار است دربرابر رفتارهای بد فرزندشان او را تنبیه نکنند، باید چه رفتار و عکس‌العملی در برابر او داشته باشند. اول از همه باید یادتان باشد که شما می‌خواهید رفتارهای نامطلوب را از خزانه رفتاری فرزندتان پاک کنید نه این‌که آن را در ظاهر از بین ببرید؛ طوری که فرزندتان در حضور شما از آن رفتار اجتناب کند و وقتی شما که در واقع عامل تنبیه کننده هستید، نبودید دوباره آن رفتار را از سر بگیرد. برای این‌که این اتفاق نیفتد، چند راهکار به شما می‌دهیم:

▪ دنبال راه‌حل باشید. به جای این‌که مدام نهی کنید، به فرزند خود پیشنهاد دهید و کمکش کنید. برای مثال در مورد کودکی که روی دیوارها خط خطی می‌کند و از این کار لذت می‌برد، به جای تنبیه‌ فضایی از دیوار را کاغذ بچسبانید و از او بخواهید روی آن قسمت نقاشی کند نه این‌که مدادهایش را از او بگیرید و او را از نقاشی کردن باز دارید.

▪ سن کودک را در نظر داشته باشید. فرزند شما چندین سال از شما کوچک‌تر است. گاهی اوقات والدین از یک بچه ۳ ساله توقع دارند که مانند خودشان رفتار کند. پس همیشه سطح توقعات خود را از فرزندتان متعادل کنید.

▪ منشأ رفتارهای نامطلوب را بیابید. شاید جالب باشد که بدانید اکثر رفتارهای نامطلوب بچه‌ها از مشاهداتی است که از رفتار والدین خود داشته‌اند. پس به رفتار خود و کسانی که کودک با آنها ارتباط دارد دقت کنید تا بفهمید فرزندتان برای چه این رفتار را انجام می‌دهد.

▪ بی‌تفاوت باشید. گاهی لازم است در برابر برخی رفتارها بی تفاوت بود. حتما دیده‌اید بچه‌ها بعد از این‌که کار خطایی می‌کنند، بسرعت به والدین خود نگاه می‌کنند و عکس‌العمل آنها را جویا می‌شوند. این نشان می‌دهد آنها می‌دانند کار خطایی کرده‌اند و گاهی برای جلب توجه آنها دست به این اعمال می‌زنند. پس در برابر رفتارهای ناپسند کودکان خرد سال بی تفاوت باشید و منشا رفتار را از بین ببرید.

▪ احترام‌ها را حفظ کنید. اگر فرزند شما یاد بگیرد در برابر فریاد‌های شما فریاد بزند یا در برابر تنبیه شما او نیز به شما اعتراض کند، در آینده نیز به شما بی‌احترامی خواهد کرد. پس حریم‌ها را بین خود و فرزندتان حفظ کنید.

▪ با فرزند خود همیشه دوست باشید. تا به حال شده شما دوستتان را به خاطر کاری تنبیه بدنی کرده باشید یا سرش داد بکشید و سرزنشش کنید؟ شما برای این‌که دوستتان را متوجه کار اشتباهش کنید با احتیاط و دوستانه به او توضیح می‌دهید که کارش اشتباه است و هیچ‌گاه تند برخورد نمی‌کنید. پس با فرزند خود نیز چنین باشید و بگذارید همیشه بهترین دوستش بمانید و با شما راحت باشد.

▪ از روان‌شناس کمک بخواهید. اگر با هر ترفندی نتوانستید رفتاری را در کودکتان از بین ببرید و نگران رفتار و اعمال او بودید، از یک مشاور و روان‌شناس کمک بخواهید تا شما را راهنمایی کند و شما بتوانید با کمترین آسیب رفتارهای فرزندتان را مطلوب کنید.

▪ هرگاه خواستید فرزندتان را تنبیه کنید، یاد دوران کودکی خود و والدین خودتان بیفتید و احساس کودکتان را درک کنید تا یادتان بیاید تنبیه تاثیرات منفی زیادی دارد.

حدیث السادات میرزایی