۳ بیماری فصل

مقایسه ای بین آلرژی, سرماخوردگی و آنفلوآنزای کودکان

در میان بیماری‌های شایع کودکان در این فصل از سال، علایم برخی بیماری‌ها مانند آلرژی، سرماخوردگی و آنفلوآنزا بسیار شبیه همدیگرند و اطلاع از شباهت‌ها و تفاوت‌‌های آن‌ها می‌تواند کار والدین و حتی پزشکان را در تشخیص و درمان این بیماری‌هاراحت‌تر کند...

این مطلب، نگاهی می‌اندازد به برخی از ویژگی‌های همین بیماری‌‌های مشابه.

● آلرژی

آلرژی یک بیماری فصلی است. آلرژی بینی به‌صورت ترشح‌ سفیدرنگ بینی، خارش، عطسه و سرفه بدون تب تظاهر می‌کند. در فصل بهار گاهی اوقات این بیماری با خس‌خس سینه و تنگی‌نفس شبانه‌ دیده می‌شود. سیر بیماری، طولانی‌مدت است و معمولا در خانواده سابقه حساسیت، کهیر و آسم وجود دارد. گاهی اوقات به‌صورت کهیر، ورم چشم و خس‌خس سینه تظاهر می‌کند. سیستم ایمنی بدن نسبت به موادی مانند گل‌ها و گرده‌های گیاهان، گرد و غبار، پوست حیوان‌ها، بعضی مواد شیمیایی، بعضی داروها و مواد غذایی و... عکس‌العملی آلرژیک نشان می‌دهد. به این مواد، آلرژی‌زا یا آلرژن می‌گویند. آلرژن‌ها ۳ گروه هستند: آلرژن‌های غذایی مانند گوجه‌فرنگی، توت‌‌فرنگی، کیوی. آلرژن‌های تماسی مانند گردوغبار، آلودگی هوا و پولن‌های گیاهی. آلرژن‌های تزریقی مانند پنی‌سیلین و ایمنی‌داروها. هنگامی که یک عامل حساسیت‌زا وارد بدن می‌شود، بستگی به آمادگی بدن انسان و قدرت عامل حساسیت‌زا، علایم مختلفی مانند آبریزش بینی و گرفتگی بینی یا بثورات قرمز رنگ خارش‌دار به صورت کهیر یا تورم خارش‌دار ملتحمه چشم یا مشکل‌های گوارشی ظاهر می‌شود. مهم‌ترین مساله در مورد آلرژی، شناخت آلرژی است. اقدام پیشگیرانه اصلی در مورد آلرژی، پرهیز از آلرژن است.

● سرماخوردگی

برخلاف تصور خیلی‌ها که سرما را در بروز سرماخوردگی موثر می‌دانند، هوای سرد کمترین تاثیر را دارد یا می‌توان گفت که اصلا هیچ تاثیری در سرماخوردگی ندارد ولی چون در فصل سرما افراد بیشتر در فضاهای بسته و سرپوشیده‌ای مانند مدارس هستند، در نتیجه، شانس سرایت ویروس سرماخوردگی بیشتر می‌شود. علت اغلب سرماخوردگی‌ها ویروس است و تاکنون ۲۰۰ نوع ویروس مختلف سرماخوردگی شناخته شده که مهم‌ترین آنها رینوویروس، آدنوویروس و کوروناویروس‌ هستند. ویروس سرماخوردگی به ۲ صورت (یکی تنفس و استنشاق ترشح‌های عفونی عطسه و سرفه پخش شده در هوا و دیگری تماس با اشیای آلوده به ویروس سرماخوردگی و سپس با لمس دست و صورت) انتقال می‌یابد.

سرماخوردگی معمولا با گلودرد، عطسه، آبریزش یا گرفتگی بینی شروع می‌شود. تب‌ نیز از علایم سرماخوردگی بوده که معمولا ۳ روز اول بیماری توام با گلودرد است و بعد از ۳ روز، تب قطع می‌شود ولی عطسه، سرفه و آبریزش بینی ممکن است ۷ تا ۱۰ روز ادامه داشته باشد. چنانچه تب بعد از ۵ روز ادامه داشته باشد، عفونت ثانویه باکتریایی، عفونت گوش یا سینوزیت به علت عوارض سرماخوردگی تایید شود، تجویز آنتی‌بیوتیک تحت‌نظر پزشک ضروری است. اغلب کودکان در سنین ۲ تا ۴ سالگی به علت ساختار دفاعی ضعیف بدنی و فقدان آنتی‌بادی بر ضد ویروس‌ها در بدنشان، مقاومت کمی در برابر عفونت‌های ویروسی دارند و سالانه ۳ تا ۴ بار سرما می‌خورند. معمولا در روزهای ۲ تا ۴ سرماخوردگی تعداد ویروس‌ها در ترشح‌های بینی به حد بسیار بالایی می‌رسد و بیشترین زمان انتقال بیماری به فرد دیگر همین زمان است.

سرفه یکی از علایم شایع بیماری‌های دستگاه تنفسی است که در کودکان جنبه حفاظتی دارد و مانع از ورود عوامل مضر مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، مواد‌ آلرژن‌زا، گرد و خاک، ترشح‌ها و جسم خارجی داخل ریه‌ها می‌شود. از این رو سرکوب کردن سرفه کار خطرناکی است ولی گاهی اوقات در سرفه‌های دردناک و شدید کودکان که ایجاد استفراغ کرده و خواب آنها را مختل می‌کند، تصمیم‌ با پزشکان است. طی سال‌های گذشته، داروهای ضدسرفه فراوانی عرضه شده است. بعضی روی مرکز کنترل سرفه اثر می‌کنند و برخی دیگر، ضدحساسیت و خشک‌کننده ترشح‌های بینی هستند. همچنین خلط‌آورهایی مانند دکسترومتورفان و داروهای گیاهی بسیاری جهت سرفه تهیه و تجویز می‌شوند ولی اغلب داروهای ضدسرفه به علت خلط‌آور بودن برای کودکان زیر ۲ سال توصیه نمی‌شود.

طی تحقیق‌هایی اثر عسل روی سرفه تایید شده و روزی ۱ تا ۲ قاشق مرباخوری، همراه با آب یا شیر از سن ۲ سال به بالا توصیه شده است؛ چون علاوه بر ارزش غذایی، اثر ضدسرفه نیز دارد و روزانه برحسب سن، ۱ تا ۲ قاشق مرباخوری شب هنگام خواب برای کودکان در نظر گرفته می‌شود.

تاکنون درمان خاصی برای سرماخوردگی ارایه نشده، جز مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن برای برطرف کردن درد و تب و مصرف قطره سرم نمکی برای برطرف کردن ترشح‌های بینی. مصرف آسپیرین برای سرماخوردگی توصیه نمی‌شود زیرا ویروس‌های سرماخوردگی را در ترشح‌های بینی افزایش و شانس انتقال بیماری را افزایش می‌دهد و به‌ندرت مصرف آسپیرین در بیماری‌های ویروسی ایجاد نشانگان Reye با علایم کبدی عصبی می‌کند. اقدام‌های زیر برای کاهش علایم بیماری موثرند: استراحت در منزل، به ویژه هنگام تب و درد، استفاده از مایعات فراوان، آبمیوه، سوپ رقیق و استفاده از آب نمک و قطره‌های سرم نمکی بینی برای مرطوب کردن مخاط بینی و خودداری از تماس با افراد مبتلا به‌ویژه در روزهای اول.

● آنفلوآنزا

آنفلوآنزا یک بیماری فصلی است که در اواخر پاییز و زمستان شایع است. این بیماری توسط ویروس آنفلوآنزا از طریق ترشح‌های بینی، سرفه و وسایل آلوده به ویروس منتقل می‌شود. علایم آنفلوآنزا به‌طور ناگهانی شروع می‌شود و شامل گلودرد، تب و لرز سردرد شدید، سرفه، درد عضلانی اندام‌ها و خستگی بدن است. آنفلوآنزا تهدیدکننده سالمندان و افراد مبتلا به نقص ایمنی و کودکان کمتر از ۳ سال است. طبق آمار، سالانه در آمریکا ۲۰۰ هزار نفر در اثر بیماری آنفلوآنزا در بیمارستان بستری می‌شوند و ۳۶ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند. ویروس آنفلوآنزای A به علت خواص آنتی‌ژنی ایجاد اپیدمی‌های جهانی خطرناک می‌کند. زیرگونه ویروس N۱H۱ از مرغ و خروس و خوک پس از شکسته شدن آنتی‌ژن باعث انتقال به انسان می‌شود. تشخیص این نوع آنفلوآنزا نیازمند تست‌های آزمایشگاهی و نمونه‌گیری از بینی و گلو است. پیشگیری از این بیماری ۳ مرحله دارد: ۱) تماس با دام‌ها مانند پرندگان و خوک و ضدعفونی کردن آنها؛ ۲) پیشگیری از سرایت انسان به انسان، بهداشت دست‌ها و استراحت بیمار مبتلا؛ ۳) واکسیناسیون آنفلوآنزا.

نوع ویروس هر سال توسط سازمان بهداشت جهانی شناسایی می‌شود و بهترین زمان واکسیناسیون اواخر تابستان یا اوایل پاییز است. به علت کمبود واکسن، واکسیناسیون همگانی توصیه نمی‌شود. ولی به افرادی که بیشتر در معرض خطر عوارض بیماری هستند واکسیناسیون توصیه می‌شود؛ از جمله شیرخواران از ۶ ماه به بالا تا کودکان ۵ سال و افراد سالمند بالای ۵۰ سال، زنان باردار و افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت، بیماری تنفسی، آسم، بیماری‌های کبدی، کلیوی، بیماری‌‌های خونی، سرطان، تالاسمی و افراد شاغل در مراکز بهداشتی درمانی.

دکتر اکبر کوشانفر

متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی