بازخوانی پرونده جنایتكاران جنگی

از سال ۱۹۴۵ تاكنون, جهان شاهد چهره های سیاسی مشهوری بوده كه به پای محاكمه كشیده شده اند تا پاسخگوی اعمال جنایتكارانه خود باشند برخی از این جنایتكاران به سزای اعمال خود رسیده اند, اما برخی دیگر مثل اگوستو پینوشه از شیلی در بستر بیماری افتاده و «اسلوبودان میلوسوویچ» از یوگسلاوی سابق در گیر و دار محاكمه بر بالین مرگ سر نهاده اند

از سال ۱۹۴۵ تاكنون، جهان شاهد چهره های سیاسی مشهوری بوده كه به پای محاكمه كشیده شده اند تا پاسخگوی اعمال جنایتكارانه خود باشند. برخی از این جنایتكاران به سزای اعمال خود رسیده اند، اما برخی دیگر مثل اگوستو پینوشه از شیلی در بستر بیماری افتاده و «اسلوبودان میلوسوویچ» از یوگسلاوی سابق در گیر و دار محاكمه بر بالین مرگ سر نهاده اند و البته در بین آنها كسانی مثل «چارلز تیلور» از لیبریا هم هستند كه سالها است با ترفندهای گوناگون از تعقیب و محاكمه طفره می روند. نوشته حاضر نگاهی دارد به محاكمه های معروف دیكتاتورها و جنایتكاران جنگی از اروپا تا خاورمیانه.

●دادگاه نورمبرگ

محاكمه های دادگاه نورمبرگ ۴ سال از ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۹ به طول انجامید. این دادگاه بزرگترین دادگاه تاریخ به حساب می آید كه در آن به جنایات سران حزب نازی كه از جنگ نجات یافته بودند، رسیدگی می شد. محاكمه نازیها از ۱۸ اكتبر ۱۹۴۵ در شهر «برلین» شروع شد. انتخاب این شهر برای برگزاری دادگاه با تصمیم اتحاد جماهیر شوروی صورت گرفته بود، اما بعداً این دادگاه در «نورمبرگ» برگزار شد، زیرا نورمبرگ در بخش مربوط به آمریكا قرار داشت، ضمن آنكه از معدود اماكن وسیعی بود كه از بمباران های آلمانی ها و همدستان آن در امان مانده بود و یك زندان بزرگ نیز در محوطه آن به چشم می خورد.

همچنین این شهر در اوج قدرت نازی ها به مركز صف آرایی متفقین معروف بود، بنابراین طراحان محاكمه نازیها با انتخاب آن به كاری سمبلیك هم دست زدند و آن را تبدیل به مدفن حزب نازی نیز می كردند. در دادگاه نورمبرگ ۲۳ نفر از سران حزب نازی تحت محاكمه قرار گرفتند كه ۲ نفر از آنان بی گناه شناخته شدند، از ۲۱ نفر باقیمانده یازده نفر (مارتین بورمان، هنس فرانك، ویلهلم فریك، هرمان گورینگ، آلفرد جودی، ارنست كالتنبرونر، ویلهلم كتیل، یواخیم ون ریتنتروپ، آلفرد روزنبرگ، فریتز ساكل و ژولیوس استریشر) گناهكار شناخته شده و محكوم به مرگ شدند. سایرین نیز مجبور به پذیرش محكومیت هایی بین ۱۰ سال تا ۲۰ سال زندان و حبس ابد شدند. این دادگاه همچنین ۳ نفر از ۲۱ نفر را تبرئه كرد. در دادگاههای مرتبط با این دادگاه نیز ۶۵ نفر مجرم شناخته شده و بیش از ۲۰ نفر از آنان محكوم به مرگ شدند.

در خلال این دادگاهها بین ماههای ژانویه تا جولای ۱۹۴۶ تعدادی از متهمان و شاهدان توسط لئون گلدنسون، كه یك روانپزشك آمریكایی بود، تحت مصاحبه قرار گرفتند. او در یادداشتهای خود تمام رفتار و حركات متهمان را ثبت كرده است. می گوید: بر سر اجرای حكم مرگ محكومان بحثهای مفصلی پیش آمد. برخی اعدام با طناب دار را پیشنهاد می دادند و برخی معتقد بودند چون این افراد نظامی بوده اند و شأن نظامی بودن خود را حفظ نكرده اند، باید تیرباران شوند، اما قاضی روس با این نوع اعدام مخالف بود.

●دادگاه جنایتكاران جنگی توكیو

دادگاه رسیدگی به جرایم جنگی ۲۸ نفر از فرمانده های خاور دور كه بیشتر آنها ژاپنی بودند، بین سالهای ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۸ جریان داشت. بر این دادگاه، فرمانده ارشد آمریكا «داگلاس مك آرتور» نظارت می كرد و متهمان به دلیل جنایاتی كه در طول جنگ جهانی دوم مرتكب شده بودند، محاكمه می شدند. معروف ترین متهم دادگاه جنایتكاران توكیو كه پس از دستگیری مجرم شناخته و حكم اعدام برای وی صادر شد، «هیدكی توجو» نخست وزیر سابق ژاپن بود. در طول این دادگاه ۲۸ نظامی و فرمانده تحت محاكمه قرار گرفتند كه همگی مجرم شناخته شدند. ضمن آنكه ۳۰۰ هزار ژاپنی هم با اتهامات درجه ۲ و ۳ مجرم شناخته شدند، بیشتر این افراد را كسانی تشكیل می دادند كه با زندانیان خود بدرفتاری می كردند. این جرایم را آن دسته از سربازان ژاپنی، كره ای و چینی مرتكب شده بودند كه در جنگ جهانی دوم حضور داشتند. در خلال محاكمات این دادگاه به جرایم ۱۳ چینی هم رسیدگی شد. در پایان این دادگاه برای ۵۰۴ نفر قرار مجرمیت صادر شد و ۱۴۹ مورد نیز محكوم به اعدام شدند. از ۲۸ نفر ژاپنی دستگیر شده هم ۷ نفر به مرگ، ۱۶ نفر به حبس ابد، دو نفر به زندان های طویل المدت محكوم شدند. ضمن آنكه دو نفر از مجرمان در خلال برگزاری دادگاه به مرگ طبیعی درگذشتند و یك نفر هم دچار جنون شد. امپراتور ژاپن «هیرو هیتو» و شاهزاده «آساكا» تحت هیچ گونه پیگرد قانونی در رابطه با این جنایات قرار نگرفتند. «كیشی نوبوسوك» هم كه مظنون به ارتكاب به جنایات درجه اول جنگی بود، هرگز مورد محاكمه قرار نگرفت و بعداً نیز نخست وزیر ژاپن شد، هفت نفر محكوم به اعدام در ۲۳ دسامبر در زندان سوگامو به مجازات خود رسیدند. از بین ۱۶ نفری كه محكوم به زندان شده بودند، ۳ نفر در زندان درگذشتند. «شیگ تیسو مامورا» وزیر امور خارجه ژاپن كه به ۷ سال زندان محكوم شده بود، در سال ۱۹۵۰ از زندان آزاد شد و بعداً به عنوان نخست وزیر ژاپن در كابینه «ایشیرو هاتویاما» انتخاب شد.

●دادگاه نیكلای چائوشسكو

نیكلای چائوشسكو سه روز پس از مرگ «گئورگی دج» در مارس ۱۹۶۵ به رهبری حزب كارگر رومانی رسید و سپس ریاست جمهوری این كشور را در دست گرفت و بلافاصله نام حزب را به حزب كمونیستی رومانی تغییر داد. او در ابتدا به عنوان چهره ای پرنفوذ در رومانی شناخته می شد و در سیاست خارجی خود ادعای استقلال داشت و با شوروی بر سر اعمال حاكمیت آن كشور بر رومانی چالشهای بسیاری داشت. او در سال ۱۹۶۰ به فعالیت رومانی در پیمان ورشو خاتمه داد.

در دوران ریاست جمهوری او، رومانی نخستین كشوری بود كه روابط رسمی با اتحادیه اروپا داشت. چائوشسكو از ابتدای حكومت خود بنای ظلم و خفقان را در رومانی بنا كرد. در این دوران بسیاری از رومانیایی ها از كشور خود گریختند. در ۱۹۸۹ اوضاع رومانی رو به وخامت گذارد. كشور شرایط بدی را تحمل می كرد، صفوف نان جلوی نانواییها و فروشگاههای خالی، طولانی و طولانی تر می شد. همه اینها در شرایطی بود كه تلویزیون مدام در برنامه های تبلیغی خود فروشگاههایی پراغذیه را نشان می داد و زندگی رومانیایی ها را یك زندگی «فراتر از استاندارد» می نامید. در پاییز ۱۹۸۹ نشانه های اعتراضات گسترده مردم به حكومت چائوشسكو بیشتر شد، اما چائوشسكو ظاهراً هیچ واكنشی نشان نمی داد. حال كه سالها از آن زمان می گذرد، برخی معتقدند چائوشسكو از آنچه كه در كشور می گذشت، اطلاعی نداشت. این تردید از آنجا ناشی می شود كه او سفرهای زیادی به اطراف رومانی می كرد و نامه های زیادی به دستش می رسید كه بدون خواندن اش، آنها را به زیردستان خود می سپرد تا اقدامات لازم را برای نویسندگان نامه ها انجام دهند. رژیم «چائوشسكو» در دسامبر ۱۹۸۹ بعد از یك سری كشتار در بخارست و تیمیسوارا رو به اضمحلال گذارد. در نوامبر ۱۹۸۹ كنگره حزب كمونیست رومانی، «چائوشسكو» را كه حالا ۷۱ ساله شده بود، برای ۵ سال دیگر به عنوان رهبر حزب انتخاب كرد. چند روز پس از این ماجرا، مردم در «تیمیسوارا» علیه چائوشسكو تظاهرات كردند. اعتراض ها ادامه یافت و سرانجام در ۱۷ دسامبر ۱۹۸۹ پلیس اسلحه خود را به سمت تظاهر كنندگان گرفت و باعث مرگ تعدادی از آنان شد. فردای آن روز چائوشسكو و همسرش «النا» به منظور یك دیدار رسمی با یكی از مقامات ایران، وارد این كشور شدند و پس از یك روز یعنی در ۲۰ دسامبر به كشور خود بازگشتند. او در شرایطی به رومانی باز می گشت كه تنش ها بیشتر شده بود. بنابراین، زمانی كه با تظاهرات مردم در مقابل دفتر كارش روبرو شد، به خشونت متوسل شد، اما این واكنش او آتش انقلاب را شعله ورتر ساخت. او و همسرش چند روز مانده به شب كریسمس ۱۹۸۹ توسط انقلابیون دستگیر شدند و درست در روز كریسمس حكم اعدام آن دو صادر شد و بلافاصله كشته شدند.

پس از اعدام «چائوشسكو و همسرش» مردم ابتدا در بهت و حیرت فرو رفتند و سپس در خیابان های بخارست و دیگر شهرهای رومانی به جشن و پایكوبی برخاستند. دادگاه آنها كوتاه بود و حكم سریع اعدام چائوشسكو با واكنش های جهانی مختلفی روبرو شد.

ترجمه و گردآوری: بنفشه غلامی

---