جوانمردی و لطف است آدمیت

در ایران وجود جرگه ها و حلقه های فتوت اکثر ایرانیان را به رعایت موازین و احکام والای اخلاقی و خصوصیات خاص در هر صنف و طبقه مقید می نمود و این احکام از سوی به کمال رسیدگان صنوف در میان فتیان و جوانمردان که از جنبه سلوک معنوی روحی به این کمالات رسیده و قوانین و خصوصیات لازم آن را به وجود آورده بودند, تدوین شده بود

در ایران وجود جرگه‌ها و حلقه‌های فتوت اکثر ایرانیان را به رعایت موازین و احکام والای اخلاقی و خصوصیات خاص در هر صنف و طبقه مقید می‌نمود و این احکام از سوی به کمال‌رسیدگان صنوف در میان فتیان و جوانمردان که از جنبه سلوک معنوی روحی به این کمالات رسیده و قوانین و خصوصیات لازم آن را به وجود آورده بودند، تدوین شده بود.

این تعالیم به مرور و در دهور مختلف آزمون های گوناگون خود را پس داده و نتایج والای اخلاقی آن بر همگان به اثبات رسیده بود بنابراین بیشتر مسلمانان همواره خود را ملزم به رعایت سنن و اندیشه های اخلاقی فتیان سلف و هم روزگاران خویش می کردند.

لفظ جوانمردی (فتوت) و جوانمردان (فتیان) ریشه قرآنی داشته و گواه این مدعاست که آیین فتوت و صفات جوانمردی ریشه در باطن ملکوتی انسان های آزاده و موحد و از صفات حضرت حق بوده که بر بنده حقیقت جو افاضه می شود.

آزاد مردی مانند حضرت ختمی مرتبت(ص) به امر خدا پا در عرصه کرة خاکی گذارده و آزادگان و پهلوانان راستین را روحی دوباره بخشیدند، چنانچه با جوانمردی ایشان خوی توحش و وحشیگری اقوام خودی و بیگانه مبدل به روحانیتی عالمگیر و اخلاق فاضله گردید و تربیت یافتگان حضرات ایشان آیین جوانمردی واقعی را نسبت به همنوعان خود مرعی داشته و در نتیجه عرفان فتوت به اوج و منتهای خود رسید.

بعد از آن حضرت، شاگرد مکتب و تربیت یافته مستقیم ایشان حضرت علی(ع) نیز سرآمد فتیان و جوانمردان روزگار خود شدند که آوازه جوانمردی ایشان توسط سلمان فارسی به گوش مردمان این سرزمین کهن رسید و آنان را مجذوب خود نمود و ایرانیان منجی و آرمان های پهلوانان خود را در زی وجود حضرت مولا(ع) تجسم و تصور نمودند و وجود منور آن حضرت یادآور نمونه ای واقعی و کامل​تر پهلوانان راستین دوران کهن ایرانی بود، همچنین سلمان فارسی توسط اهل فتوت استاد تمام برشمرده شده و سلسله نسب خود را به وی می رسانند. در این میان جوانمردان ایرانی با الهام از تعالیم قرآنی و سیره زندگی حضرت ختمی مرتبت(ص) و ابوتراب(ع) لفظ فتوت را همانند لفظ جوانمردی پذیرا شدند، با این که جوانمردان و پهلوانان ایرانی تعصب خاصی به حفظ سنن و آرمان پهلوانی ملی خود داشتند ولی لفظ قرآنی فتوت به احترام و تاثیر عمیق اسلام وارد سنت های این آیین شده و بشدت در هم ممزوج گردید.

علامه شمس الدین محمد بن محمود آملی در کتاب«نفایس الفنون فی عرایس العیون» ذیل فتوتیه می نویسد: «بعد از آن ... به محمد مصطفی(ص) رسید و ایزد تعالی در بیان کمال فتوت او فرمود «و انک لعلی خلق عظیم» و از او به امیرالمومنین علی(ع) رسید که قطب فتوت و مدار آن است و رسول(ص) فرمود: افتاکم علی.»

جوانمردان و پهلوانان ایرانی گمشدة خود را در زی وجود امام علی(ع) یافته و سر بر آستانشان ساییدند و خود را مرید حضرت برشمردند و سلمان فارسی در این میان نقش مهمی ایفا کرده و تعالیم راستین قرآن و طرز سلوک علی(ع) را به ایرانیان انتقال دادند و جوانمردان ایران نیز واله سیرت اسدالله(ع) شدند، چنانچه در قیام حسین بن علی(ع) ایرانیان معاضدت هایی با ایشان کرده و حتی در واقعه کربلا عده ای از جوانمردان ایرانی در رکاب سالار شهیدان جان به جان آفرین تسلیم کردند و هر موقع فرصتی یافتند نام علی(ع) را بر زبان رانده آرزوی حکومت علوی و سلوک و سیره ایشان را در سینه ها داشتند و عباسیان با این ترفند غاصب حکومت شده و به نام آل علی توسط ایرانیان به حکومت رسیدند و در ادوار بعدی سلسله های آل بویه و سربداریه و صـفویه که به دست عده ای از پیروان جوانمردی تاسیس شد، نمونه هایی از این تلاش و اندیشه و آرمان ایرانیان در ادوار مختلف بوده است.

همین سیرت و صفات و سلوک راستین سبب شد حضرت، ایشان را به پهلوان آیینی و دینی ایرانیان تبدیل نماید و حضرت قبله عالم فتیان، جوانمردان و پهلوانان ایرانی و غیرایرانی باشند.

عیاریتی که حضرت در سیر زندگی خویش واجد بود در تمام میادین علمی و عملی با شجاعت و سلحشوری تام و دور از آلودگی های دنیوی، درس اخلاق و شجاعت توام با عرفان ناب قرآنی را به آزادگان جهان داد و نام مبارکشان با عرفان جوانمردی و ایثار و سلحشوری (توضیحا بیان می دارد که لفظ سلحشور در اذهان ایرانی فردی را گویند که در مهارت های رزمی به کمال رسیده و صفات حسنه اخلاقی را بر اثر سلوک معنوی حائز گردیده است و این لفظ در مقابل جنگجو که فاقد تفکرات معنوی است و صرف زور بازو مد نظر وی است اطلاق می گردد و بنابر اعتقادات فتیان حضرت امیر(ع) به اعلی درجه صفات سلحشوری حائز بوده و مراعات می فرمودند که از آن جمله اند عدم فرار از جلوی دشمن و نیز عدم تعقیب فرارکننده و ضربت نزدن از پشت به دشمن) و انسانیت توام گردید.

جریان فکری و عملی پهلوانی و جوانمردی که در وجود ایرانیان قبل از اسلام ساری و جاری بود و به علل مختلف تضعیف شده بود با نور قرآنی و حقیقت محمدیه منور گردید و توسط ائمه اطهار(ع) در کالبد این ملت رنج کشیده دمیده و پیروان این آیین در سرزمین کهن ایران در خدمت قرآن و رکاب ائمه اطهار(ع) به اشاعه تفکر شیعی که همان طریق جوانمردان و آزادگان بود پرداختند و ایرانیان از شاگردان بلامنازع عصر ائمه(ع) بوده و از بذل جان و مال ذره ای در راه اندیشه های شیعی کوتاهی نکردند و این موضوع در اشعار پارسی نیز منعکس شد چنان که سعدی جوانمردی را شاخصه انسانیت می​داند: جوانمردی و لطف است آدمیت / همین نقش هیولایی مپندار.

نمونه جوانمردی را امام علی (ع) معرفی می​کند: جوانمرد اگر راست​خواهی ولی است / کرم پیشه شاه مردان علی است

فتیان و جوانمردان ایران زمین با تاثیرپذیری از ائمه اطهار، ادبیات و فرهنگ باستانی خود را به ادبیات و فرهنگ و سنن قرآنی و شیعی تغییر دادند و این موضوع حتی در مساله مهم انتظار و ظهور منجی که قدمتی به اندازه تفکر توحیدی ایرانی داشته با فرهنگ اسلامی شیعی منطبق گردید، بنابراین فرزند علی(ع) و فاطمه زهرا(س) پهلوان و منجی سلحشوری خواهد بود که جهان را از بیداد، پلیدی و آلودگی پاک خواهد نمود و عدل، داد و دهش را که از اصول آیین پهلوانی بوده به امر خداوند در جهان گسترده خواهند فرمود.

هوشنگ شکری